Tursunova dilbarhonning botanika darslarida masalalar ishlash mavzusida tayyorlagan metodik tavsiyasi

Botanikadan foydalaniladigan masala va mashqlarning turlari
Botanika kursi bo’yicha masala va mashqlardan nafaqat yangi materialni 0‘quvchilar qanday o‘zIashtirganliklarini nazorat qilishda, balki darsning boshqa bosqichlarida ham foydalanish mumkin. Masala yechish davomida o'quvchilarda darsda olgan bilimlaming qoMlash ko'nikmalari hosil bo‘ladi. 0‘zlashtirilgan bilimlarga esa ongli yondashiladi va chuqurlashadi.
Hozirgi vaqtda o ‘rta maktab uchun biologik masalalami uzil kesil ishlab chiqilgan va tajribada to’la sinovdan o ‘tkazilgan sistemasi yo‘q. Shu sababli botanikada masala va mashqlar yechishning quyidagi taxminiy klassifikatsiyasini bayon etmoqdamiz.Masala va mashqlami darajasi, shakli va ma’nosiga qarab kiassifikatsiya qilish mumkin.O'quvchilarga taklif etilayotgan masala va mashqlar (u darsdayoki olimpiada bo‘lishidan qat’iy nazar), ulami 5 ta darajaga ajratish mumkin. Ulami bilimlami o'zlashtirish darajasi bilan chalkashtirmaslik kerak. Didaktika bilimlami o ‘zlashtirishni uch guruhga bo‘lishi m a‘iumy ular reproduktiv o‘zlashtirish, standart masalalarni yechish va ijodiy masalalami yechishni bilishdir.
Murakkablik darajalarini turli xil masala va mashqlar misolida ко’rib chiqaylik.
Birinchi darajali masalalarda oddiy bilimlarni taqqoslash bilan bo’g'liq bolishi mumkin bunday masala va mashqlar ko’proq o ‘quvchilaming xotirasini tekshirish uchun qulaydir.
Misol uchun: ilmiy ma’lumotlarga ko’ra makkajo xorining 1 mm² so‘rish qismida 700 ta ildiz tukchalari bo‘lishi aniqlangan. Bir tup makkajo’xori ildizining umumiy so‘rish qismi 95 sm ni tashkil etsa, darslikdan olgan nazariy bilimlaringizga asoslanib, ushbu o ’simlikning ildizida nechta ildiz tukchasi va ular nechta hujayradan tashkil topganligini aniqlang?Ikkinchi darajali murakkablikka ega bo’lgan masalalami yechishda ayrim biologik qonunlami tatbiq eta olishni va ayrim hodisalami taqqoslash talab etiladi. Shuningdek maktab o ’quvchilardan boshqa fanlardan olgan bilimlarini ham masalalar yechimini topish uchun safarbar etiladi.
Misol uchun: mutaxasislaming aniqlashicha sekvoyadendron deb ataluvchi
o’simlikning bitta qubbasida 200 ta urag’ bo’ladi. Lekin urng’i juda yengil bo’lib,196000 tasi bir kg ni tashkil etadi. Hisoblaiigchi 196000 ta urug’ nechta qubbada
yetiladi?
Botanikadan uchinchi darajali masala va mashqlami yechishda bir necha araallami amalga oshirishi, o b ’ektning tabiatdagi va inson hayotidagi ahamiyatini bilish talab etiladi, fanlararo bog’lanishni amalga oshiria olishi,
o ’zlashtirigan bilimlaridan foydalanib masala yechimini topishga harakat qilish кеrак bo’ladi.
Misol uchun: ilmiy kuzatuvlaming natijasiga ko’ra bir tup selin o ’simligi 100 sm2 maydonda chim hosil qiladi. 500 tup selin necha m² maydonda chim hosil qiladi. Selin o ’simligini cho’lda ko'paytirishning qanday amaliy ahamiyati bor? Fikringizni bayon eting.
To'rtinchi darajali masala hamda mashqlarga javob berishda 0‘quvchilar boshqa fanlardan olgan bilimlarini ham safarbar etishni bilishlari kerak. Shuningdek bir necha bosqichda masala yechish ko’nikmalariga ega bo’lishlari kerak.
Misol uchun: bioximik olimlaming ma’lumotiga ko’ra qand lavlagi tarkibida 18% shakar bo’lishi aniqlangan. Agar fermer bir yilda 170 tonna qand lavlagi yetishtirgan bo’Isa, undan necha kg shakar olish mumkin? Agar lavlagining umumiy og’irligmi 35% suv bo’lib, suvning 15% i lavlagini qayta ishlash jarayonida atrof muhitga tarqalgan bo’Isa. Qolgan necha tonna lavlagi qoldig’ini chorva mollari uchun ozuqa sifatida berish mumkin?
Botanikaga oid beshinchi darajali masala va mashqlarda bir vaqtning o 'zida necha hisoblash ishlarini amalga oshirish bilan bir qatorda, ob’ektlami bir biriga taqqoslash, ular o’rtasidagi o’xshashlik farqlaming sabablarini anglash, masalalar yechimini topishda biologik qonuniyat va nazariyalami tatbiq etish talab etiladi.
Misol uchun: olingan ilmiy ma’lumotlarga ko’ra guamakum ofitsinali daraxtining bir kub detsimetr yog’ochligini vazni 1420 gramm keladi. Guamakum ofitsinali- ning poyasining vazni po’kak daraxtining vaznidan 6 marta o g ’ir bo’lsa, bir kub detsimetr po’kak daraxtining yog’ochligini vazni qancha bo’ladi? Shuningdek guamakum ofitsinaliga nisbatan bal’saning og'irligi 11-12 marta yengil bo’ladi. Bir kub detsimetr bal’saning og’irligi qancha bo'lishini hisoblab toping.
Masala qanchalik yuqori darajali bo’lsa shunchalik ko'proq fikrlashni va murakkab mantiqiy operatsiyalami bajarishni talab etadi.