Tushunarlilik. Onatili lug‘attarkibi vaboshqatillardan olingan so‘zlar, shuningdek, intematsional atama so‘zlar asosida qurilgan bo‘lib, mazkur xalq tilidagi va so‘z yasash hamda grammatika qoidalariga to‘la mos bo‘ladi. Aniqlik

1.Gimnastikada atama deganda, biron harakatlantiruvchi faoliyat yoki tushunchaning qisqacha shartli nomi tushuniladi.Boshqa sohalardagi kabi, gimnastika ataipasi. ham jismoniy tarbiya taraqqiyoti bilan bir qatorda takomillasha bordi chunki, amaliyot va fanda nimaiki yangilik paydo bo‘lsa, u tilda muqarrar aks etib, uni boyita boradi.Ko‘p bilim sohalarida, turli ishlab chiqarish, harakat faoliyatlarida buyum hodisa, tushuncha, jarayonlarini qisqacha ifodalash maqsadida maxsus atamalardan foydalaniladi. Jismoniy tarbiyada, jumladan behad ko‘p mashqlar qo ‘ llaniladigan gimnastikada atamaol juda muhim rol o‘ynaydi.Atama mashg‘ulotlar vaqtida o‘quvchilar bilan o‘qtuvchilaming o‘zaro munosabatlarini yengillashtirish, ginastikaga oid adabiyot nashr qilishda gimnastika mashqlari ta’rifini soddalashtirishda yordam beradi. Gimnastika atamalari gimnastikadan boshqa mashg‘ulotlarda ham keng qo‘llaniladi.Gimnastika mashqlarning aniq nomini bilmasdan turib uni o‘rganish qiyin. Shu sababli ularni o‘rganish jarayonida atamaning ahamiyati ayniqsa, kattadir. Qisqacha atamalar harakat ko‘nikmalarini shakllantirishga katta ta’sir ko‘rsatadi.

2.Atamaga ma’lum talablar qo‘yiladi:

Tushunarlilik. Onatili lug‘attarkibi vaboshqatillardan olingan so‘zlar, shuningdek, intematsional atama - so‘zlar asosida qurilgan bo‘lib, mazkur xalq tilidagi va so‘z yasash hamda grammatika qoidalariga to‘la mos bo‘ladi.

Aniqlik. Atama ta’riflanayotgan harakat (mashq) yoki tushunchaning mohiyati haqida ochiq oydin tasawur beradigan bo‘lishi kerak. Atamaning aniqligi mashq haqida to‘g‘ri tasawur hosil qilish uchun katta ahamiyatga molik bo‘lib, u mashqni tezroq o‘rganib olishda yordam beradi.

Qisqalik. Atamalar qisqa, talaffuz etishga qulay bo‘lgani ma’qul. Mashqlarga nom berish va ulami yozishni yengillashtiradigan qisqartiruv qoidalari ham shunga xizmat qilishi darkor.

3. Gimnastikaning sport turlari bilan shug‘ullana boshlaganlar mashqlami o‘rganish bilan bir vaqtda atamani ham bilib borishlari zarur. Yaxshi tayyorgarlik ko‘rgan gimnastikachi va akrobatlar, o‘qituvchilar, murabbiylar uchun atama alohida bir maxsus til b o iib qoladi. Hamma atama so‘zlami quyidagicha guruhlarga bo’lib chiqqan ma’qul.Umumiy atamalar. Bular mashqlaming alohidagi guruhlar, umumiy tushuncha va hokazolami ta’riflash uchun qoilaniladi. Masalan, saf mashqlari, erkin mashqlar va boshqalar.Asosiy (konkret) atamalar. Bular mashqlaming mazmun belgilarini aniq ta’riflash imkonini beradi. Masalan, ko‘tarilish, pastga tashlanish, aylanish, burilish, osilish, tayanish, sakrab tushish, engashish, tashlanish va boshqalar.

4. Atama yasashning eng ko‘p tarqalgan usuli-mavjud so‘zlarga yangi ma’no berish (ulami boshqacha tushunish). Masalan, ko‘prik, kirish, o‘tish, chiqish kabi so‘zlar gimnastikada ana shunday atamalardan hisoblanadi. Ko‘pincha atama so‘zlar, masalan, baland-past (qo‘shpoya), balandlab-uzoqqa (sakrash) singari o‘zaro birikishidan ham yasaladi. Osilish, tayanish, tebranish, o‘tirish va shu kabi ayrim so‘zlar atama sifatida qo‘llaniladi.Tebranish mashqlarining atamalar muayyan harakatlantiruvchi faoliyat xususiyatlarini hisobga olib yasaladi. Masalan: bilaklarga turib oldinga siltanib ko‘tarilish, qaddini rostlab siltanib ko‘tarilish, oyoqni juftlab yoki bitta oyoqda ko‘tarilish va hokazo.Sakrash va sakrab tushish atamalari sport gimnastikasida gavdaning havodagi holatiga qarab belgilanadi, masalan: oyoqlami yig‘ib sakrash, oyoqlami kerib sakrash, to‘ntarilish; badiiy gimnastikada gavda bilan oyoqlar holatiga qarab belgilanadi: yopiq sakrash, ochiq sakrash, hatlab sakrash, sapchish, tayanib o‘mbaloq oshish, tashlanib sakrash, siltanib sakrash, chir aylanib sakrash va hokazo.

5.Gimnastika atamalari shugullanuvchilarning malakasi xisobga olingan xolda qo’llanilishi kerak.Masalan ishlab chiqarish gimnastikasi,ertalabki gigiena gimnastikasi va boshqa soglomlashtirish gimnastikasi shakillarini o’tkazishda umumrivojlantiruvchi shakllarning asosiy atamalaridan foydalanibgina qolmay ular xalq so’zlashuv adabiy tilidagi so’zlar bilan to’ldirib boriladi.Gimnastikaning sport turlari bilan shugullana boshlaganlar mashqlarni o’rganish bilan bir vaqtda atamani xam bilib borishlari zarur.Yaxshi tayyorgarlik ko’rgan gimnastikachilar va akrobatlar,o’qituvchilar,trenerlar,uchun atama aloxida bir maxsus til bo’lib qoladi.

Xamma atama va so’zlarni quyidagicha guruxlarga bo’lib chiqqan maqul;

a)Umumiy atamalar.Bular mashqlarning aloxidagi guruxlar umumiy tushunchalarni va xokazolarni tariflash uchun qo’llaniladi.Masalan,saf mashqlari,erkin mashqlar va boshqalar.

b)Asosiy (konkret) atamalar.Bular mashqlarning mazmun belgilarini aniq tariflash imkonini beradi.Masalan,ko’tarilish,pastga tashlanish aylanish burilish osilish tayanish sakrab tushish enggashish tashlanish va boshqalar.

3.Qo’shimcha atamalar.Bular asosiy atama so’zlarga aniqlik kiritadi va xarakat yo’nalishini ijro etish usuli,tayanish sharti va xokazolarni ko’rsatib beradi.Masalan,qaddin rostlab yoysimon to’ntarilib va boshqalar.Mashqning nomi odatda uning moxiyatini ifoda etadigan asosiy atamadan va xarakatni uning izchilligini aniqlab beradigan qo’shimcha termindan iborat bo’ladi.Zarurat bo’lganda ijro xarakterini takidlaydigan uqtirish so’zlari ishlatiladi(masalan qo’l keskin, bo’shashtirib mayin xarakatlantiriladi va xokazo).

6.Bayon qilish qisqaroq bo’lishi uchun gimnastikada odatda ko’p xolatlarni xarakatlarni yoki ularni qismlarining nomlarini ko’rsatmaslik qabul qilingan.Masalan quyidagi so’zlar tushurib qoldiriladi;

<>, <>-xarakat yo’nalishini ko’rsatishda agar shu xarakat eng qisqa iloji boricha yagona yo’l bilan (masalan oldindan qayrilib) bajariladigan bo’lsa;

Qo’llar,oyoqlar,oyoq uchlari,kaftlar xolatining qandayligi agar bu xolat belgilangan uslubiga mos bo’lsa;

<>-engashishda;

<>-oldinga,orqaga siltanishda oyoq uchini qo’yishda;

<>, <> - qo’l yoki oyoqlar bilan xarakat bajarilganda;

<>,<>-muayyan gimnastika snaryadiga ko’proq xos bo’lgan odatiy xolatlarda;

<>-eng ko’p tarqalgan bo’lgani uchun <>(yoki snaryad ichka rasmidagi xolat);

<> yoki <>-gimnastika snaryadining nomidan shunday qilinishi malum bo’lsa;

<>-bunday xolat ijro texnikasidan malum bo’lsa.Masalan bruslarda oldinga siltanib ko’tarilish-orqaga siltanib sakrab tushish;

<>-qo’llar pastga tushirilgan,oldinga uzatilgan,orqaga uzatilgan yuqori ko’tarilgan xolatda;

<>-qo’llar ikki yonga yoki chapga (o’ngga)uzatilgan xolatda;

<>-qo’llar oldinga xarakatlantirib ko’tarilsa yoki tushirilsa.

Dastlabki xolat (d.x) faqat mashqning boshida ko’rsatiladi.Oyoq qo’llar va gavdaning xarakat yo’li xarakat eng qisqa yoki odatda usulda bajarilmagandagina ko’rsatiladi.

7.1.Asosiy turish.2.Oyoqlarni tor kerib turish.3.Oyoqlarni kerib turib qo’llarda belda.4.Oyoqlarni keng kerib turib qo’llar belda.5.O’ng oyoqni chalishtirib turib qo’llar belda.6.O’ng oyoqni kerib turib belda.7.O’ng tizzada turib qo’llar belda.8.Tizzalarda turib qo’llar belda.9.O’ng tomonga oyoq uchiga.10.O’ng oyoq yonga pastga .11.O’ng oyoq yonga.12.O’ng oyoq yonga yuqoriga.13.O’ng oyoq oldinga qo’llar belda.14.Chap oyoq oldinga oyoq uchiga qo’llar belda.15.O’ng oyoq oldinga qo’llar belda.16.O’ng oyoq oldinga yuqoriga qo’llar belda.17.o’tirish.18.Burchak o’tirish.19.Bukilib o’tirish.20.Oyoqlarni quchoqlab o’tirish.

8.Osilish.Qo’llarni bukib osilish.Burchakli osilish.Bukilib osilish (turnikda).Bukilib osilish (xalqada).Kerishib orqada osilish.Orqada osilish.Gorizantal osilish; a)orqada b)oldinda.Cho’qqayib osilish.Cho’qqayib osilish orqa bilan devor tarafga.Osilib bukilib turish.Yotgan xolatda osilib turish.Tashqaridan o’ng oyoq tizza ostida tashqaridan osilish.Turgan xolatda osilish.Yotgan xolatda osilish.

9.Akrobatika mashqlarining yozilishi.Akrobatika mashqlarini yozishda bazi xususiyatlarni xisobga olib yuqorida ko’rsatilgan qoidalarning o’zi qo’llaniladi;

1.To’liq aylanilmaydigan elementlarni (masalan dumbaloq oshishlarni)bajarishda pirovard xolat ko’rsatilishi kerak.

2.Goxo biri xolatdan ikkinchisiga o’tish maxsus termin qo’llanilishi talab qilmaydi,masalan o’ng oyoqdagi muvozanatdan boshqa turish yoki qo’llarda turishdan boshda turish va xokazo.

3.Ijrochining biron elementdan (xarakatdan) keying xolati shundan keying elementning bajarilishi usulini belgilab berishi xisobga olinadi.Masalan tizzalarda turishdan dumalanib yelkada turish yoki cho’qqayip tayanishdan orqaga dumalanib kuraklarda turish va xokazo.

4.Pirovard xolat xarakatning o’zidan ravshan bo’lmagan taqdirdagina yoziladi.Badiiy gimnastika mashqlarning yozilishi.Badiiy gimnastika mashqlarini yozishda erkin mashqlar uchun belgilangan qoidalardan foydalaniladi.Bulardan tashqari xarakatlarning tavsifi,tasviri rivoji va iodaliligi ko’rsatilishi kerak.

10.To’lqinsimon xarakat.Oyoq uchida yurish,qo’llar belda.Tashlanib yurish.Galop qadamlari.Prujinasimon qadam sakrab shpagat xosil qilish.Xatlab sakrash.Tashlanib sakrash.O’ng oyoq bilan yarim xalqa xosil qilib sakrash.Xalqa xosil qilib sakrash.Do’ngsimon sakrash.Kerishib sakrash.