Tuzuvchi: Maxsus fan o’qituvchisi O’lmasbek Xolmirzayev 2-son khm

3. Kompyuter avlodlari va ularning klassifikasiyasi, kompyuterning 
arxitekturasi 
Kompyuterlar o'zining elementlar bazalari bo ‘yicha avlodlarga ajratilgan. I avlod 
(1945— 1956) kompyuterlari elementlar bazalari elektron 1ampalar ekanligi 
bilan harakterlanadi. Bu avlod mashinalari katta zallarni egallagani holda, yuzlab 
kilovatt elektr energiya sarf qilar va tonnalab ogirlikka ega hamda sekundiga 1-2 
ming amal bajarar, xotirasining hajmi 1-2 ming so‘zni(maiumotni) saqlashga 
qodir edi. Bu avlod mashinalariga “Ural-1”,"Ural-2", “BESM-1”, “BESM-2”,”M-
1",”M-2",”M -20" kabi mashinalarni misol qilib keltirish mumkin. II avlod 
(1957—1968) kompyuterlari elementlar bazalari 
tranzistorlardan iborat edi
, 
tezkorligi sekundiga 10-20 ming amal bajarish, xotirasining hajmi 4-8 ming 
so‘zni saqlashga qodir edi. Ikkinchi avlod kompyuterlari hisoblash ishidan ishlab 
chiqarish jarayonlarini boshqarish, iqtisodiy masalalarni yechish, harflar bilan 
ishlay olish “qobiliyati”ga ham ega bo‘ldi. Bu 
avlod mashinalariga “BESM-3”,”BESM-4", “Ural-16”, “Minsk-22”, “IBM-608”, 
“BESM-6” mashinalarini misol qilib keltirish mumkin. III avlod (1969— 1980) 
kompyuterlarining elementlar bazalari integral sxemalardan iborat bo‘lib, 
tezkorligi sekundiga 10 mingdan boshlab, shu avlodning eng oxirgi mashinalari 
2-2.5 million amal bajarishgacha yetdi. Xotirasining hajmi ham 8-10 ming 
baytdan( bu avlod xotira oichami xalqaro oicham baytlarda beriladigan boigan) 8 
million baytlargacha yetdi. Bu avlod mashinalariga YES (yagona seriya) 
kompyuterlari -“EC 1010’7 ’EC-1020", “EC-1030”,”EC-1035", “EC-1050”,”EC-
1060",’’EC-66" larni misol qilib ko‘rsatish mumkin. IV- avlod (1981—1990) 
kompyuterlaming elementlar bazalari kata integral sxemalar (KlS)dan iborat. 
Ularning tezkorligi sekundiga 6,5 million amal bajarishgacha yetdi, xotirasinig 
hajmi 64M baytgacha kengaydi. Bu avlod mashinalariga Super EHMlar, “Elbrus” 
1-KB,’’IBM PC” kabi kompyuterlarni ko'rsatish mumkin. 1990-yillardan boshlab 
kompyuterlaming elementlar bazalarini o ‘ta katta integral sxemalar (UKIS) 
tashkil qiladi. Bu avlod kompyuterlari hozir keng qoilaniladi. Ular elektron va 
yorugiik nurlari energiyasidan foydalanishga, tuzilishi esa lazer texnikasiga, 
nurlanuvchi diodlarga asoslangan. Amal bajarish tezligi sekundiga bir necha 
milliardgacha, doimiy xotirasinig hajmi 10-100 gb gacha kengaydi. 
Kompyuter arxitekturasi, odatda, arxitektura xususiyatlarining foydalanuvchi 
uchun katta ahamiyatga ega bo‘ladigan majmui bilan belgilanadi. Bunda, asosiy 

---

O’MT = Axborot texnologiyalari Tuzuvchi: Maxsus fan o’qituvchisi O’lmasbek Xolmirzayev 2-son KHM
= 97 = 
e’tibor mashinaning tuzilishi va funksional imkoniyatlariga qaratiladi. Ushbu 
imkoniyatlar asosiy va qo‘shimcha funksional imkoniyatlarga farq qiladi. 
Asosiy funksiyalar EHM vazifasini belgilab beradi. Uning vazifalari jumlasiga 
axborotga ishlov berish, saqlash va tashqi ob’ektlar bilan axborot almashinish 
kiradi. 
Qo‘shimcha funksiyalar esa asosiy funksiyalar samarasini oshiradi, ya’ni mashina 
ishining unumli rejimi, yuqori ishonchliligi, foydalanuvchi bilan mashina 
o‘rtasida dialog qaror topishi va shu kabilarni ta’minlaydi. EHMning sanab 
o‘tilgan funksiyalari 
mashina komponentlari
, jumladan apparat vositalari va 
dasturiy vositalar yordamida amalga oshadi.