Tuzuvchi: Maxsus fan o’qituvchisi O’lmasbek Xolmirzayev 2-son khm

5. Kanalli va shinali sistemotexnika 
Kanal-tezkor xotira bilan EHMning tashqi qurilmalari orasida axborot 
almashinuviga imkon beradi. Shu tufayli ko’p dasturli rejimni amalga oshirish 
mumkin bo’ladi. Bittadan ortiq bo’lgan chiqishga ega uzatish linyasi yoki 
signallarni uzatish muhitini shina deb atash mumkin. Oddiy kompyutyerda bir 
nechta ichki va tashqi shinalar, har bir protsessorda asosiy ma’lumotlarni va xotira 
manzillarini uzatish ikkita shinalar mavjud.Bular ma’lumotlar shinasi va manzil 
shinasidir. Protsessor shinasi deganda, ko‘pincha ma’lumotlarni uzatish yoki 
qabul qilish bog‘lanishlari to‘plami sifatida ifodalangan ma’lumotlar shinasi 
nazarda tutiladi. Shinaga bir vaqtning o‘zida qancha signal ko‘p kelib tushsa, 
vaqtning aniq bir intervalida, u orqali shuncha ko‘p ma’lumotlar uzatiladi va u 
shuncha tez ishlaydi. 
Ma’lumotlar shinasining raryadliligi avtomagistral yo‘lidagi xarakat 
yo‘nalishlarining miqdoriga o‘xshashdir, yo‘nalishlar miqdorini orttirish 
trassadagi mashinalar oqimini orttirishga imkon tug‘diradi. Shunga o‘xshash, 
razryadlilikni orttirish, unumdorlikni orttirishga olib keladi. 
Kompyutyerdagi ma’lumotlar bir hil vaqt oralig‘ida raqamlar ko‘rinishida 
uzatiladi. 
Aniq vaqt intervalida ma’lumotlarning bir birlik bitini uzatish uchun, yo‘qori 
bosqichdagi kuchlanish signali jo‘natiladi (5 V atrofida), ma’lumotlarning nol 
bitini uzatish uchun quyi bosqichli kuchlanish signali (0 bit atrofida) uzatiladi. 
6. kompyuterni testlash 

---

O’MT = Axborot texnologiyalari Tuzuvchi: Maxsus fan o’qituvchisi O’lmasbek Xolmirzayev 2-son KHM
= 101 = 
Testli dasturlar kompyuter konfiguraciyasini, uning tizimli resurslarini 
identifikaciyalash hamda nisbiy unumdorlikni diagnostikalash va baholash uchun 
ishlatiladi. 
DOS dasturlari asosiy paketiga Microsoft Diagnostics (MSD.EXE) utilitasi 
kiradi. Uning yordamida bir qator murakkab bo’lmagan apparatura nosozliklarini 
va/yoki tizim fayllarining noto’g’ri konfiguraciyasini aniqlash mumkin. Bu 
dasturni tizimli disketada saqlash foydalidir. 
Bu 
maqsadlar 
uchun 
ko’pincha 
Symantec 
firmasining Norton 
Diagnostic (Norton Utilites paketidan), Touchstone firmasining Checkit 
paketining turli versiyalari kabi dastur mahsulotlari ham ishlatiladi. 
Checkit, odatda, SHK tizimli konfiguraciyasini aniqlash, uning asosiy 
komponentalarini testlash va alohida qims tizimlarning unumdorligini baholash 
imkonini beradi. 
Checkit dasturining imkoniyatlari orasida quyidagi ko’rib chiqishlarni 
ta’kidlash mumkin: 
� adreslanadigan xotira birinchi megabaytining ichidagi bor narsasini; 
� uzulish liniyalarini va xotiraga bevosita murojaat qilish kanallarini; 
� CMOS xotirasining ichidagi bor narsasini; 
� tizimga O’rnatilgan DOS drayverlarining to’liq ro’yxatini. 
� tizimga O’rnatilgan DOS drayverlarining to’liq ruyxatini. 
Dasturda xotiraning barcha tiplari (standart, kengaytirilgan va qo’shimcha), 
tizimli plataning komponentalari (processor, soprocessor, nazoratchilar), 
haqiqiy 
vaqt soatlari
, SHK ga ulangan printerning ketma-ket va parallel portlarining 
testlari mavjud. Qattiq disk uchun nazoratchi testidan tashqari, har bir fizik 
yo’lakchani tekshiruvchi, nazoratni bo’zmaydigan amallar qo’llaniladi. 
Videoqism tizimni nazorat qilishli matnli va grafikli rejimlar hamda videoxotira 
alohida tekshiril adi. 
Dastur kiritish qurilmalarini: klaviatura, sichqonchani interaktiv-nazorat 
qilishni ko’zda tutadi. Bajarilishi mumkin: modemlarni, tarmoqli platalarni, CD-
ROM yuritmalarini identifikaciyalash,еgiluvchan disklar yuritmalarini testlash, 
CMOS RAM ni taxrirlash. Va nihoyat, tizimli plata, qattiq disk (murojaat qilish 
vaqti va uzatish tezligi), videoqism tizim (alma 
shish tezligi) uchun unumdorlikni baholashni bajarish mumkin. 

---

O’MT = Axborot texnologiyalari Tuzuvchi: Maxsus fan o’qituvchisi O’lmasbek Xolmirzayev 2-son KHM
= 102 = 
Norton 
utilitalari 
(xususan 
7.0 
versiyasi) 
paketidan 
juda 
ommaviy SYSINFO.EXE (System Information) utilitasi taqdim еtadigan testlash 
imkoniyatlarini va kompyuterning asosiy reytingli parametrlarini ko’rib chiqaniz, 
bu utilitani qattiq; diskdagi, agar u erda bo’lmasa, disketadagi NU (Norton 
Utilites) katalogidan ishga tushirish mumkin. 
SYSINFO utilitasi kompyuterning tizimli konfiguraciyasi, uning asosiy 
komponentalari va ularning tavsiflari tugrisidagi ma’lumotlarni taqdim еtadi, 
hamda butun kompyuterning va uning alohida qims tizimlarining kiyosiy 
unumdorligini (SHK ning tanlangan tipik modellariga nisbatan) baholash 
imkonini beradi. 
Utilita ishlaganda videomonitor еkranida foydalanuvchi bilan muloqat qilish 
rejimida foydalanuvchiga qiziqarli bo’lgan malumotlarni o’z ichiga olgan 
ma’lumot kadrlari aks еttiriladi. 
Har bir еkran quyidagilarga еga bo’ladi: 
� 
umumiy 
sarlavxa 
� 
System 
Information