Two Friends by Guy de Maupassant

kki do'st
Guy de Maupassant tomonidan
________________________________________________
Ikki do'st - sadoqat haqidagi g'amgin hikoya bo'lib, unda Savaj va Morissot urush paytida baliq ovlashga bo'lgan ishtiyoqdan ko'ra ko'proq narsani baham ko'rishadi.
________________________________________________
Qamal qilingan Parij ocharchilik avjida edi. Hatto tomlardagi chumchuqlar va kanalizatsiyadagi kalamushlar ham kamayib borardi. Odamlar qo'lidan kelgan hamma narsani yeyishdi.
Kasbi soatsoz va bevaqt bekorchi janob Morissot yanvarning yorug‘ tongida qo‘llari shimining cho‘ntagida, qorni bo‘sh, xiyobon bo‘ylab sayr qilib yurganida, u birdan tanishi — baliqchi janobSavajbilan uchrashib qoldi. .
Urush boshlanishidan oldin Morissot har yakshanba kuni ertalab qo'lida bambuk tayoq va orqasida tunuka quti bilan yo'lga chiqishni odat qilgan edi. U Argenteuil poezdiga o'tirdi, Kolombga tushdi va u yerdan Ile Marantegacha yurdi. U orzusidagi mana shu yerga yetib kelgan zahoti baliq ovlay boshladi va kechgacha baliq ovladi.
Har yakshanba kuni u xuddi shu joyda janob Savajni uchratardi, baquvvat, xushchaqchaq, kichkina odam, Notr-Dam de Lorette ko'chasidagi pardozchi, shuningdek, quvnoq baliqchi. Ular ko'pincha kunning yarmini birga o'tkazar, qo'llarida tayoq va oyoqlari suv ustida osilgan va ular o'rtasida iliq do'stlik paydo bo'lgan edi.
Bir necha kun ular gaplashishmadi; boshqa vaqtlarda ular suhbatlashishdi; lekin ular bir-birlarini so'zsiz mukammal tushunishardi, didii va hissiyotlari o'xshash edi.
Bahorda, ertalabki soat o'nlarda, erta quyosh suv ustida yengil tuman qo'zg'atib, ikki g'ayratli baliqchilarning bellarini ohista isitganda, Morissot vaqti-vaqti bilan qo'shnisiga aytadi:
— Menga, lekin bu yer yoqimli.
Bunga ikkinchisi javob beradi:
"Men bundan yaxshiroq narsani tasavvur qila olmayman!"
Va bu bir necha so'z ularni bir-birini tushunishi va qadrlashi uchun yetarli edi.
Kuzda, kun oxiriga yaqin, quyosh g'arbiy osmonga qon-qizil nur sochgan va qip-qizil bulutlarning aksi butun daryoni qizil rangga bo'yaganida, ikki do'stning yuzlariga nur olib keldi. Barglari qishning birinchi sovuq ta'sirida aylanayotgan daraxtlarni zarhal qilib, janob Savaj ba'zan Morissotga jilmayib qo'yardi:
— Qanday ajoyib manzara!
Va Morissot qarmog`idan ko'zini uzmay javob berdi:
— Bu bulvardan ancha yaxshi, shunday emasmi?
Ular bir-birlarini tanigan zahoti, ular shunday o'zgargan sharoitda uchrashish fikridan ta'sirlanib, samimiy qo'l siqishdi.
Janob Savaj xo'rsinib, pichirladi:
"Bu qayg'uli vaqtlar!"
Morissot afsus bilan bosh chayqadi.
"Va shunday ob-havo! Bu yilning birinchi yaxshi kuni."
Osmon, aslida, yorqin, bulutsiz ko'k edi.
Ular yonma-yon, o'ychan va g'amgin yurishardi.
"Va baliq ovlash haqida o'ylash uchun!" - dedi Morissot. "Qanday yaxshi vaqtlarimiz bor edi!"
— Qachon yana baliq ovlay olamiz? — so‘radi janob Savaj
Ular kichkina kafega kirib, birga absinte ichishdi, keyin esa asfalt bo'ylab yurishni davom ettirishdi.
Morissot birdan to‘xtadi.
"Yana absinte olamizmi?" u aytdi.
- Xohlasangiz, - rozi bo'ldi janob Sauvaj.
Va ular boshqa vino do'koniga kirishdi.
Spirtli ichimliklar och qoringa ta'sir qilgani uchun ular tashqariga chiqqanlarida ancha beqaror edilar. Bu yaxshi, yoqimli kun edi va ularning yuzlariga mayin shabada esdi.
Toza havo alkogolning janob Savajga ta'sirini tugatdi. U birdan to'xtadi va dedi:
— Aytaylik, u yerga boramizmi?
"Qaerda?"
"Baliq ovlash."
— Lekin qayerda?
— Nega, eski joyga. Fransuz postlari Kolumbga yaqin. Men polkovnik Dyumulinni bilaman va biz osonlikcha o'tishga ruxsat olamiz.
Morissot xohishdan titrab ketdi.
"Juda yaxshi. Men roziman."
Va ular tayoq va qarmoqlarni olish uchun ajralib ketishdi.
Bir soat o'tgach, ular katta yo'lda yonma-yon yurishdi. Ayni paytda ular polkovnik egallab turgan villaga yetib kelishdi. U ularning iltimosiga jilmaydi va rozi bo'ldi. Ular parol bilan jihozlangan yurishlarini davom ettirishdi.
Ko'p o'tmay, ular postlarni ortda qoldirib, kimsasiz Kolombdan o'tishdi va Sena daryosi bilan chegaradosh kichik uzumzorlar chetida qolishdi. Soat o‘n birlar chamasi edi.
Ularning oldida Argenteuil qishlog'i yotardi, jonsiz. Orgement va Sannois balandliklari landshaftda hukmronlik qildi. Nanterga qadar cho'zilgan katta tekislik bo'm-bo'sh, juda bo'm-bo'sh edi - rangsiz tuproq va yalang'och gilos daraxtlari.
Janob Savaj balandlikka ishora qilib, ming‘irladi:
— Prussiyaliklar yuqorida!
Cho‘l yurtni ko‘rish esa ikki do‘st yuragini qandaydir shubhalarga to‘ldirdi.
Prussiyaliklar! Ular hali hech qachon ularni ko'rmagan edilar, lekin o'tgan oylar davomida Parijda borligini his qilishdi - Fransiyani vayron qilishdi, talon-taroj qilishdi, qirg'in qilishdi, ochlikdan o'ldirishdi. Va qandaydir xurofiy dahshat ularning bu noma'lum, g'alaba qozongan xalqiga nisbatan nafrat bilan aralashib ketdi.
— Aytaylik, biz ulardan birontasini uchratamizmi? - dedi Morissot.
— Biz ularga baliq taklif qilgan bo'lardik, — javob qildi janob Savaj, hech narsa to'liq o`zgartira olmaydigan parijlik yengiltaklik bilan.
Shunday bo'lsa-da, ular o'zlarini ochiq dalada ko'rsatishga ikkilanib, atroflarida hukm surayotgan mutlaq sukunatdan hayratda qolishdi.
Nihoyat janob Sauvaj dadil dedi:
"Keling, biz boshlaymiz; faqat ehtiyot bo'laylik!"
Ular ikki bukilib, uzumzorlardan birining yonidan o'tib, ko'z va quloqlarni ogoh qilib, uzumzorlar ostidan o'rmalashdi.
Ular daryo qirg'og'iga yetib olishlari uchun yalang'och maydonni kesib o'tish kerak edi. Ular bu yerdan yugurib o'tishdi va suv qirg'og'iga kelishlari bilanoq quruq qamish orasiga yashirinishdi.
Morissot qulog'ini yerga qo'ydi, iloji bo'lsa, qadam tovushlari kelayotgan yoki yo'qligini bilish uchun. U hech narsa eshitmadi. Ular butunlay yolg'iz qolganga o'xshardi.
Ularning o'ziga bo'lgan ishonchi tiklandi va ular baliq ovlashni boshladilar.
Ularning oldida kimsasiz Ile Marante ularni uzoqroq qirg'oqdan yashirdi. Kichkina restoran yopilgan va go'yo yillar davomida kimsasiz qolganga o'xshardi.
Janob Sauvaj birinchi gudgeonni, janob Morissotni tutdi va deyarli har lahza u yoki boshqasi o'z qarmog'ini ko'tarib, oxirida mayda, yaltiroq, kumushrang baliqlarni qimirlatib turdi; ular ajoyib sport bilan shug'ullanishdi.
Ular ovlarini oyoqlari ostida yotgan mahkam o'ralgan qopga ohista suqdilar; ular quvonchga to'ldi - ular uzoq vaqtdan beri mahrum bo'lgan o'yin-kulgiga yana bir bor berilish quvonchiga to'ldi.
Quyosh o'z nurlarini ularning orqasiga to'kdi; ular endi hech narsani eshitmadilar va hech narsani o'ylamadilar. Ular dunyoning qolgan qismini e'tiborsiz qoldirdilar; ular baliq tutayotgan edilar.
Ammo to'satdan yer ostidan chiqqanday bo'lgan gurillagan ovoz ularning ostidagi yerni larzaga keltirdi: to'p yana momaqaldiroqlarini davom ettirdi.
Morissot boshini o'girdi va chap tomonga, daryo qirg'og'ining narigi tomonida, cho'qqisidan oq tutun ko'tarilgan Mont-Valerienning dahshatli konturini ko'rdi.
Keyingi lahzada ikkinchi zarba birinchisiga ergashdi va bir necha daqiqada yangi portlash yerni titratdi.
Boshqalar ham ergashdilar va daqiqa sayin tog' o'zining halokatli nafasini va oppoq tutunni chiqardi, u asta-sekin tinch osmonga ko'tarilib, qoya cho'qqisida suzib bordi.
Janob Savaj yelkasini qisdi.
"Ular yana ishda!" u aytdi.
Qarmog`ining tepaga va pastga siljishini xavotir bilan kuzatib turgan Morissot birdan tinch odamning shunday o'q uzayotgan telbalarga nisbatan g'azablangan sabrsizligidan tutildi va g'azab bilan dedi:
— Qanday ahmoqlar, bir-birlarini shunday o'ldiradilar!
— Ular hayvonlardan ham battar, — javob qildi janob Savaj.
Va Morissot shunday dedi:
"Va hukumatlar mavjud ekan, xuddi shunday bo'ladi!"
"Respublika urush e'lon qilmagan bo'lardi", dedi janob Savaj.
Morissot uning gapini bo‘ldi:
"Qirol davrida bizda chet el urushlari bor, respublikada esa fuqarolar urushi edi."
Va ikkalasi tinch, oddiy fuqarolarning sog'lom aqli bilan siyosiy muammolarni tinchgina muhokama qila boshladilar - bir fikrga kelishdi: ular hech qachon ozod bo'lmaydilar. Mont-Valerien esa tinimsiz momaqaldiroq gumburladi, fransuzlarning uylarini o'zining to'plari bilan buzib tashladi, odamlarning hayotini kukunga aylantirdi, ko'plab orzularni, ko'plab umidlarni, ko'plab istiqbolli baxtlarni yo'q qildi; boshqa yurtlarda xotinlar, qizlar, onalar qalbida shafqatsizlarcha cheksiz qayg'u va azob-uqubatlarni keltirib chiqaradi.
"Hayot shunday!" - deb tama qildi janob Savaj.
— Ayting-chi, o'lim mana shunday! — javob qildi Morissot kulib.
Ammo ular birdan orqalaridan kelayotgan qadam tovushidan vahima bilan titrab ketdilar va orqaga o'girilib, yaqin atrofda to'rtta uzun bo'yli, soqolli, xizmatkorlarga o'xshab kiyingan, boshlariga yassi qalpoq kiygan odamni ko'rdilar. Ular ikki baliqchini miltiqlari bilan qoplagan edi.
Tayoqlar egalarining qo‘lidan sirg‘alib, daryo bo‘ylab suzib ketdi.
Bir necha soniya ichida ularni ushlab, bog'lab, qayiqqa tashlab, Ile Marante bo'ylab olib ketishdi.
Ular uyning orqasida bir necha nemis askarlari qolgan deb o'ylashgan.
Kresloga o'tirib, uzun loydan trubka chekayotgan shag'al ko'rinishli dev ularga ajoyib fransuz tilida shunday dedi:
— Xo‘sh, janoblar, baliq ovlashda omadingiz keldimi?
Shunda bir askar zobitning oyog‘i ostiga o‘zi olib kelish uchun to‘la baliq to‘la qopni qo‘ydi. Prussiyalik tabassum qildi.
"Yomon emas, tushundim. Lekin gaplashadigan boshqa narsamiz bor. Meni tinglang va xavotir olmang:
"Bilishingiz kerakki, mening nazarimda siz meni va harakatlarimni o'rganish uchun yuborilgan ikki ayg'oqchisiz. Tabiiyki, men sizni qo'lga olaman va sizni otib tashlayman. Siz o'zingizni baliq tutayotgandek ko'rsatdingiz, haqiqiy vazifangizni yashirganingiz yaxshiroq. Mening qo'llarim va oqibatlarini o'z zimmasiga olishim kerak.
"Ammo siz bu yerga postlar orqali kelganingizda, qaytib kelishingiz uchun parolingiz bo'lishi kerak. Menga o'sha parolni ayting, men sizni qo'yib yuboraman."

O'limni eshitib rangi oqarib ketgan ikki do'st indamay yonma-yon turishardi, yolg'iz qo'llarini biroz silkitib, his-tuyg'ulariga xiyonat qilishardi.

- Hech kim hech qachon bilmaydi, - davom etdi ofitser. "Sizlar uylaringizga xotirjam qaytasizlar va sir siz bilan birga yo'qoladi. Agar rad qilsangiz, bu o'lim-oniy o'limni anglatadi. Tanlang!"
Ular qimir etmay turib, lablarini ochishmadi.
Prussiyalik tinchgina qo‘lini daryoga cho‘zgancha davom etdi:
"O'ylab ko'ring, besh daqiqadan so'ng siz o'sha suvning tubiga tushasiz. Besh daqiqadan keyin! Sizlarning munosabatingiz bor, menimcha?"
Mont-Valerien hamon momaqaldiroq edi.
Ikki baliqchi jim turishdi. Nemis o'girilib, o'z tilida buyruq berdi. Keyin u mahbuslarga unchalik yaqin bo‘lmasin, deb kursini bir oz uzoqroqqa siljitdi, o‘nlab kishilar oldinga qadam qo‘yib, qo‘llarida miltiq olib, yigirma qadam narida joy oldilar.
— Sizga bir daqiqa muhlat beraman, — dedi ofitser; "Bir soniya ham emas."
Keyin u tezda o'rnidan turdi, ikki fransuzning oldiga bordi, Morissotni qo'lidan ushlab, bir oz uzoqroqqa olib bordi va past ovozda dedi:
"Tezroq! parol! Do'stingiz hech narsani bilmaydi. Men o'zimni tavba qilgandek ko'rsataman."
Morissot bir og'iz so'z ham javob bermadi.
Keyin prussiyalik janob Savajni xuddi shunday taklif bilan chetga olib chiqdi.
Janob Sauvaj javob bermadi.
Yana yonma-yon turishdi.
Ofitser o'z buyrug'ini berdi; askarlar miltiqlarini ko'tardilar.
Shunda tasodifan Morissotning ko'zi undan bir necha fut narida o't ichida yotgan gudgeon to'la sumkaga tushdi.
Quyosh nuri hali titrayotgan baliqni kumushdek yaltiratib yubordi. Va Morissotning yuragi siqilib ketdi. O'zini tutishga urinishlariga qaramay, uning ko'zlari yoshga to'ldi.
— Xayr, janob Savaj, — dedi u.
— Xayr, janob Morissot, — javob qildi Sauvaj.
Ular qo‘l siltab, boshdan-oyoq titragancha, o‘z mahoratiga ega bo‘lmagan qo‘rquvdan titrardi.
Ofitser qichqirdi:
"Yong'in!"
O'n ikkita zarba bittada berilgan edi.
Janob Savaj bir zumda oldinga yiqildi. Bo'yi balandroq bo'lgan Morissot biroz chayqalib, yuzi osmonga qaragan va paltosining ko'kragidagi yirtiqdan qon oqayotgan do'stining ustiga yiqildi.
Nemis yangi buyruqlar berdi.
Uning odamlari tarqab ketishdi va ikki do'stning oyoqlariga bog'lab qo'ygan arqon va katta toshlar bilan qaytib kelishdi; keyin ularni daryo qirg'og'iga olib ketishdi.
Mont-Valerien, uning cho'qqisi endi tutun bilan qoplangan, hali ham momaqaldiroqda davom etdi.
Ikki askar Morissotning boshi va oyoqlaridan ushlab oldi; yana ikkitasi Savaj bilan xuddi shunday qilishdi. Kuchli qo'llar bilan shaht bilan tebrangan jasadlar uzoqqa tashlandi va egri chiziqni tasvirlab, oyoqlari daryoga eng oldin tushib ketdi.
Suv baland sachradi, ko'piklandi, girdob bo'ldi, keyin tinchlandi; mayda to'lqinlar qirg'oq bo'ylab urildi.
Daryo yuzasida bir nechta qon dog'lari paydo bo'ldi.
Ofitser tinchlanib, qo‘rqinchli hazil bilan dedi:
— Endi navbat baliqlarda!
Keyin u uyga qarab yo'l oldi.
To'satdan u o't-o'lanlar orasida unutilgan to'rga to'la ko'z oldiga tushdi. U uni oldi, ko'zdan kechirdi, tabassum qildi va chaqirdi:
— Vilgelm!
Oq kiyimli askar chaqiruvga javob berdi va prussiyalik ikki o'ldirilgan odamning qo'liga tashlab dedi:
"Bu baliqlarni tirikligida menga qovurib bering, ular mazali taom bo`ladilar."
Keyin u trubkasini chekishni davom ettirdi.