U. I. Inoyatov, S. D. Yusupova, F. R. Salimbekova buxgalteriya hisobi

Yoqilg‘i – ko‘mir, benzin, torf, gaz hamda neft mahsulotlari.
Ehtiyot qismlar – mashina va jihozlarni tuzatishda, ishdan chiqqan
qismlarni almashtirishda qo‘llaniladigan mashina va mexanizmlarning
detal, agregat va qismlari.
Qurilish materiallari – bevosita qurilish, montaj ishlari jarayonida,
qurilish qismlarini tayyorlashda, bino va inshootlarning alohida
konstruksiya va qurilmalarini ko‘tarishda hamda qurib tugatishda
foydalaniladi. Ularga qurilish uchun zarur bo‘ladigan yog‘och-taxta,
shifer, mix kabi materiallar.
Idish va idish materiallari – turli material va mahsulotlarni o‘rash,
joylashtirish, tashish hamda saqlashda ishlatiladigan buyumlardir. Ularga
yog‘och, karton, metalldan yasalgan, shisha va boshqa idishlar kiradi.
Inventar va xo‘jalik anjomlari – ushbu guruhga korxona xo‘jalik
faoliyatida ishlatiladigan inventar buyumlar hamda arzon baholi va tez
eskiruvchi buyumlar kiradi.
Qayta ishlashga berilgan materiallar – korxona balansida turgan,
qayta ishlash uchun boshqa korxonaga berilgan materiallar. Ularga,
asosan, qayta ishlash uchun o‘zga korxonaga berilgan chorvachilik,
o‘rmon xo‘jaligi hamda o‘simliklardan olinadigan mahsulotlar kiradi.
Boshqa materiallar – yuqoridagi satrlarda ko‘rsatib o‘tilmagan
boshqa materiallar shu guruhga kiradi. Ularga chiqitlar, yaroqsiz
materiallar, braklar, metalalom va boshqalar misol bo‘ladi.
Materiallarni buxgalteriya hisobida to‘g‘ri baholash muhim aha-
miyatga ega hisoblanadi. Ishlab chiqarish zaxiralarini baholash «Tovar-
moddiy zaxiralar» nomli 4-son BHMA ga asoslangan bo‘lishi lozim.
Ushbu standartga muvofiq materiallar eng kam bahoda, ya’ni tannarxi
bo‘yicha yoki sof sotish qiymatida hisobga olinishi lozim. Chunki
buxgalteriya hisobining ehtiyotkorlik tamoyilini aks ettirishning biri
bo‘lib past baholash qoidasi hisoblanadi: tannarx bo‘yicha yoki sotishning
sof qiymati.
«Tovar-moddiy zaxiralar» nomli 4-son BHMA ga asosan, tovar
moddiy zaxiralarning tannarxi barcha sotib olish xarajatlarini va tovar-
moddiy zaxiralarni manzilga yetkazib berish hamda tegishli holatga
keltirish bilan bog‘liq bo‘lgan transport-tayyorlov xarajatlarini o‘z ichiga
oladi.
Ishlab chiqarish xarajatlariga hisobdan chiqariladigan materiallarning
haqiqiy tannarxini aniqlash, ularni baholashning quyidagi usullarini
qo‘llash orqali amalga oshirish mumkin:
1. O‘rtacha tannarx bo‘yicha yoki AVECO usuli.

52
2. O‘rtacha chamalangan baholar bo‘yicha, birinchi tushum –

birinchi xarajat, FIFO usuli.
3. O‘rtacha chamalangan baholar bo‘yicha, oxirgi tushum – oxirgi
xarajat, LIFO usuli.