U. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev

Kiritish/chiqarish qurilmasi 
Saqlash 
qurilmasi 
- 
kompyuterdagi 
kiritish/chiqarish 
qurilmalarining ko‘pgina turlaridan faqat bittasi. Ko‘pincha operatsion 
tizim kodi tizimning ishonchliligi va ishlashi uchun muhimligi va 
qurilmalarning 
o‘zgaruvchanligi 
sababli 
kiritish/chiqarishni 
boshqarish uchun mo‘ljallangan. Keyinchalik biz kiritish/chiqarish 
haqida qisqacha ma’lumot beramiz. Umumiy maqsadlar uchun 
mo‘ljallangan kompyuter tizimi umumiy shina orqali ulangan 
protsessorlardan va bir nechta qurilma kontrollerlaridan tashkil topadi. 
Har bir qurilma kontrolleri qurilmaning ma’lum bir turi uchun 
javobgardir. Kontroller qurilmasiga qarab, bir nechta qurilmalarni 
ulash mumkin. Masalan, kichik kompyuter tizimlari interfeysi (SCSI - 
small computer systems interface) kontrolleriga yettita yoki undan 
ortiq qurilmalar ulanishi mumkin. Qurilma kontrolleri ba’zi bir 
mahalliy bufer saqlash qurilmasi va maxsus funksiyali registrlar 
to‘plamini qo‘llab-quvvatlaydi. Odatda, operatsion tizimlarda har bir 
qurilma kontrolleri uchun qurilma drayveri mavjud. Ushbu qurilma 
drayveri qurilma kontrollerini tushunadi va operatsion tizimning 
qolgan qismini qurilmaga yagona interfeys bilan ta’minlaydi. 
Kiritish/chiqarish operatsiyasini boshlash uchun qurilma drayveri 
qurilmalarni kontrolleriga tegishli registrlarni yuklaydi. Qurilma 
kontrolleri, o‘z navbatida, qaysi registrlar (masalan, “klaviaturadan 

---

23 
belgi o‘qish”) ni aniqlash uchun ushbu registrlar tarkibini tekshiradi. 
Kontroller qurilmadan ma’lumotlarni mahalliy lokal buferga uzatishni 
boshlaydi.
Ma’lumotni uzatish tugagandan so‘ng, qurilma kontrolleri 
uzilish orqali qurilma drayveriga uning ishlashi tugaganligi to‘g‘risida 
xabar beradi. Keyin qurilma drayveri boshqaruvni operatsion tizimga 
qaytaradi, agar operatsiya o‘qilgan bo‘lsa, ma’lumot yoki ko‘rsatgich 
ma’lumoti qaytariladi. Boshqa operatsiyalar uchun qurilma drayveri 
holat to‘g‘risidagi ma’lumotlarni qaytaradi. Uzilishga asoslangan 
kiritish/chiqarish bu kichik hajmdagi ma’lumotlarni ko‘chirish uchun 
juda 
yaxshi, 
ammo 
katta 
hajmdagi 
ma’lumotni, 
masalan, 
kiritish/chiqarish diskini ko‘chirishda foydalanilganda juda katta 
xarajatlarga olib kelishi mumkin. Ushbu muammoni hal qilish uchun 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri xotiraga kirish (DMA - direct memory access) 
ishlatiladi. Kiritish/chiqarish qurilmasi uchun buferlar, ko‘rsatkichlar 
va hisoblagichlarni o‘rnatgandan so‘ng, qurilma boshqaruvchisi butun 
ma’lumotlar blokini CPU aralashuvisiz to‘g‘ridan-to‘g‘ri yoki o‘z 
buferli saqlash xotirasidan xotiraga uzatadi. Har bir blok uchun 
qurilma drayverini operatsiya tugaganligi to‘g‘risida xabardor qilish 
uchun faqat bitta uzilish yaratiladi. Qurilma kontrolleri ushbu 
operatsiyalarni bajarayotganda, boshqa vazifalarni bajarish uchun 
markaziy protsessor mavjud.