U. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev

Ikkinchi senariy. Ikkinchi holatda elektron pochtani yuboruvchi 
va qabul qiluvchi ikki xil pochta serverlaridagi foydalanuvchilar (yoki 
dastur dasturlari). Xabar Internet orqali yuborilishi kerak. Bu yerda 
bizga 7.9- rasmda ko‘rsatilgandek foydalanuvchi agentlari (user agent 

---

245 
- UA) va xabarlarni uzatish agentlari (message transfer agents - MTA) 
kerak. 
7.9- rasm. Ikkinchi senariy 
Afoydalanuvchio‘zxabarinio‘zpochtaserverigayuborishuchunfoy
dalanuvchiagentidasturidanfoydalanishikerak. 
Pochta 
serveri 
yuborilishini kutayotgan xabarlarni saqlash uchun navbatdan 
foydalanadi. Shuningdek, B ham pochta qutisida saqlangan xabarlarni 
olish uchun foydalanuvchi agenti dasturiga muhtoj. Xabarni Internet 
orqali A dan B ga yuborish kerak. Bu yerda ikkita xabarni uzatish 
agenti kerak: bitta mijoz va bitta server. Ko‘pgina Internetdagi mijoz-
server dasturlari singari, server doimo ishlashi kerak, chunki mijoz 
qachon ulanishni so‘rashini bilmaydi. Boshqa tomondan, mijoz 
yuborishi kerak bo‘lgan xabar mavjud bo‘lganda tizim tomonidan 
ishga tushishi mumkin. 
Elektron pochta jo‘natuvchisi va qabul qiluvchisi turli xil pochta 
serverlarida bo‘lganda, ikkita foydalanuvchi agenti (UA) va bir juft 
xabarlarni uzatish agentlari (MTA, mijoz va server) kerak bo‘ladi. 
Uchinchi senariy. 7.10- rasmda uchinchi senariy ko‘rsatilgan. 
B, ikkinchi senariyda bo‘lgani kabi, to‘g‘ridan-to‘g‘ri pochta serveriga 
ulangan. Ammo, A o‘zining pochta serveridan ajratilgan. A pochta 
serveriga yoki point-to-point WAN orqali ulangan - masalan, dial-up 
modem, DSL yoki kabel-modem yoki bitta pochta serveridan 
foydalanish uchun tashkilotda LANga ulangan elektron pochta 
xizmatiga ulangan, bu orqali barcha foydalanuvchilar o‘z xabarlarini 
ushbu pochta serveriga yuborishlari kerak. 
Xabarni tayyorlash uchun A ga hali ham foydalanuvchi agenti 
kerak. Keyin u LAN yoki WAN orqali xabarni yuborishi kerak. B uni 
xabarlarni uzatish agentlari (mijoz va server) orqali amalga oshirish 

---

246 
mumkin. A har safar xabar yuborishi bilan u foydalanuvchi agentini 
chaqiradi, u esa o‘z navbatida MTA mijozini chaqiradi. MTA mijozi 
doimiy ravishda ishlaydigan tizimdagi MTA serveri bilan aloqani 
o‘rnatadi. Tizim qabul qilingan barcha xabarlarni navbatga qo‘yadi. 
Keyin MTA mijozidan xabarlarni B ga yuborish uchun foydalanadi; 
tizim xabarni oladi va uni B ning pochta qutisiga saqlaydi. 
O‘ziga qulay bo‘lganida, B o‘zining foydalanuvchi agentidan 
xabarni olish uchun foydalanadi va uni o‘qiydi. E’tibor bering, bizga 
ikkita juft MTA mijoz-server dasturlari kerak. Yuboruvchi pochta 
serveriga LAN yoki WAN orqali ulanganda bizga ikkita UA va ikki 
juft MTA (mijoz va server) kerak bo‘ladi. 
7.10- rasm. Uchinchi senariy