U. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev

HTTP - Hypertext Transfer Protocol 
Gipermatnni uzatish protokoli (HTTP) bu asosan Internetga 
kirish uchun ishlatiladigan protokoldir. HTTP bir qarashda FTP va 

---

269 
SMTP ning funksiyalari jamlanmasi kabi imkoniyatlarga ega. FTP ga 
o‘xshash, chunki u fayllarni uzatadi va TCP xizmatlaridan 
foydalanadi. Biroq, bu FTP ga qaraganda ancha sodda, chunki u faqat 
bitta TCP ulanishidan foydalanadi. Alohida nazorat aloqasi yo‘q; faqat 
ma’lumotlar mijoz va server o‘rtasida uzatiladi. 
HTTP SMTP ga o‘xshaydi, chunki mijoz va server o‘rtasida 
uzatiladigan ma’lumotlar SMTP xabarlariga o‘xshaydi. SMTP dan 
farqli o‘laroq, HTTP xabarlari odamlar tomonidan o‘qilishi uchun 
mo‘ljallanmagan; ularni HTTP serveri va HTTP mijozi (brauzer) 
o‘qiydi va inson uchun tushinarli ko‘rinishda taqdim qiladi. SMTP 
xabarlari saqlanadi va yo‘naltiriladi, ammo HTTP xabarlari darhol 
yetkaziladi. Mijozdan serverga buyruqlar so‘rov xabariga kiritilgan. 
Talab qilingan fayl yoki boshqa ma’lumotlar tarkibi javob xabariga 
joylashtirilgan. HTTP belgilangan 80-portda TCP xizmatlaridan 
foydalanadi. 
HTTP o‘tkazmasi 
7.29- rasmda mijoz va server o‘rtasidagi HTTP o‘tkazmasi 
ko‘rsatilgan. HTTP TCP xizmatlaridan foydalansa ham, HTTP o‘zi 
holatsiz protokol bo‘lib, server mijoz haqida ma’lumot saqlamaydi. 
Mijoz operatsiyani so‘rov yuborish orqali amalga oshiradi va server 
javob yuboradi. 
7.29- rasm. HTTP o‘tkazmasi 
So‘rov xabari. So‘rovning shakli 7.30- rasmda keltirilgan. 
So‘rov xabari so‘rovlar qatoridan, sarlavhadan va ba’zan asosiy 
qismdan (body) iborat. 
Mijoz 
Server 
So‘rov xabari 
So‘rov qatori 
Sarlavhalar 
Bo‘sh qator 
Asosiy qism 
Javob xabari 
Holat qatori 
Sarlavhalar 
Bo‘sh chiziq 
Asosiy qism 

---

270 
So‘rov qatori. So‘rov xabaridagi birinchi qator so‘rovlar qatori 
deb nomlanadi. 7.30- rasmda ko‘rsatilgandek, ushbu qatorda ajratilgan 
uchta maydon mavjud. Maydonlar usullar, URL va versiya deb 
nomlanadi. Ushbu uchlikni bo‘sh joy belgisi bilan ajratish kerak. 
Ikkita belgidan so‘ng, yetkazuvchini qaytarish va satr tarjimasidan 
keyin qator tamomlanadi. Usul maydoni so‘rov turini belgilaydi. 
7.30- rasm. So‘rov xabarining formati 
HTTP 1.1 versiyasida, 7.3- jadvalda ko‘rsatilgandek, bir nechta 
usullar aniqlangan. 
7.3- jadval