U. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev

Kommunikatsiya (communication) 
Turli xil kompyuterlarda ishlaydigan FTP mijozi va serveri bir-
biri bilan aloqa o‘rnatishi kerak. Ushbu ikkita kompyuter turli xil 
operatsion tizimlardan, turli xil belgilar to‘plamlaridan, turli xil fayl 
tuzilmalaridan va har xil fayl formatlaridan foydalanishi mumkin. FTP 
ushbu har xillikni moslashtirishi kerak. FTPda ikki xil yondashuv 
mavjud, biri boshqaruv ulanishi uchun va ikkinchisi ma’lumotlar 
ulanishi uchun. Biz har bir yondashuvni alohida o‘rganamiz. 
Tekshirish ulanishi orqali aloqa. FTP ham SMTP singari 
boshqarish ulanishi orqali bog‘lanish yondoshuvidan foydalanadi. U 
NVT ASCII belgilar to‘plamidan foydalanadi (7.27- rasmga qarang). 
Muloqot buyruqlar va javoblar orqali amalga oshiriladi. Ushbu oddiy 
usul nazorat ulanishi uchun yetarli, chunki biz bir vaqtning o‘zida 
bitta buyruq (yoki javob) yuboramiz. Har bir buyruq yoki javob faqat 
bitta qisqa qatordir, shuning uchun fayl formati yoki fayl tuzilishi 
haqida tashvishlanmaslik kerak. 
Ma’lumotlar 
jarayoni 
Ma’lumotlar 
jarayoni 
Ma’lumotlar 
jarayoni 
Ma’lumotlar 
jarayoni 
Boshqaruv 
jarayoni 
Boshqaruv 
jarayoni 
Passiv ochiq 
Port: vaqtinchalik 
Mijoz 
Server 
Mijoz 
Mijoz 
Server 
Server 
Port: vaqtinchalik 
Aktiv ochiq 
Port: 20 
Boshqaruv ulanishi orqali vaqtinchalik
port raqamini jo‘natish 
c. Birinchidan, mijoz tomonidan passiv ochiladi 
b. Ikkinchidan, vaqtinchalik portini yuborish 
a. Uchinchidan, server tomonidan aktiv ochiladi 

---

267 
7.27- rasm. Boshqaruv ulanishidan foydalanish
Ma’lumot-ulanish orqali aloqa. Ma’lumotlar ulanishining 
maqsadi va bajarilishi boshqarish ulanishining maqsadidan farq qiladi. 
Ma’lumotlar ulanishi orqali fayllarni uzatishni maqsad qilinadi. Mijoz 
uzatiladigan fayl turini, ma’lumotlarning tuzilishini va uzatish rejimini 
belgilashi kerak. Faylni ma’lumotlar ulanishi orqali yuborishdan 
oldin, boshqarish ulanishi orqali uzatishga tayyorlanadi. Turli xillik 
muammosi aloqaning uchta atributini aniqlash orqali hal qilinadi: fayl 
turi, ma’lumotlar tuzilishi va uzatish rejimi (7.28- rasmga qarang). 
7.28- rasm. Ma’lumot ulanishidan foydalanish