U. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev

Teskari domenlar 
Teskari domen nomni manzilga xaritalashda ishlatiladi. 
Masalan, server mijozdan biron bir vazifani bajarish uchun so‘rov 
olganida ro‘y berishi mumkin. Serverda vakolatli mijozlar ro‘yxati 
bo‘lgan fayl mavjud bo‘lsa-da, faqat mijozning IP manzili (qabul 
qilingan IP paketidan olingan) keltirilgan. Server mijozning vakolatli 
ro‘yxatida ekanligini yoki yo‘qligini aniqlash uchun manzilni xaritaga 
olish uchun DNS serveriga so‘rov yuborishni so‘raydi. 
Ushbu turdagi so‘rov teskari yoki ko‘rsatgichli (pointer - PTR) 
so‘rov deb ataladi. Ko‘rsatkich so‘rovini bajarish uchun, teskari 
domen domen nomi maydoniga arpa deb nomlangan birinchi darajali 
tugun bilan qo‘shadi (tarixiy sabablarga ko‘ra). Ikkinchi daraja, 
Mamlakat 
domenlari 
Manzillar uchun indeks 

---

292 
shuningdek, in-addr deb nomlangan bitta tugun (teskari manzil uchun) 
qo‘shadi. Qolgan domen IP manzillarini belgilaydi. 
Teskari domenni boshqaradigan serverlar ham ierarxik bo‘ladi. 
Bu shuni anglatadiki, manzilning aniq qismi tarmoqosti id qismiga 
qaraganda yuqoriroq, va tarmoqosti id qismi host id qismiga nisbatan 
yuqoriroq bo‘lishi kerak. Shu tarzda, butun saytga xizmat 
ko‘rsatadigan server har bir tarmoqostiga xizmat ko‘rsatadigan 
serverlarga qaraganda yuqori darajaga ega bo‘ladi. Ushbu 
konfiguratsiya umumiy yoki mamlakat domeni bilan taqqoslaganda 
domenni teskari ko‘rinishga olib keladi. Domen belgilarini pastdan 
yuqoriga qarab o‘qish qoidalariga rioya qilish uchun 132.34.45.121 
kabi IP manzil (132.34 net sinfi bilan B sinf manzili) 
121.45.34.132.in-addr.arpa 
sifatida 
o‘qiladi. Teskari domen 
konfiguratsiyasini tasvirlash uchun 7.42- rasmga qarang. 
7.42- rasm. Teskari domen 
Nazorat savollari 
 
1. Mijoz-server arxitekturasini tushuntiring. 
2. Mijoz-server tuzilishi va asosiy tushunchalari. 
Ildiz (root)
darajasi 
Teskari domen 
Nomlar uchun indeks 

---

293 
3. Soket nima? 
4. Soket ma’lumotlar tuzilishini tushuntiring. 
5. Tarmoq operatsion tizimlari va ularning asosiy tarmoq 
xizmatlari. 
6. E-mail arxitekturasini tushuntiring. 
7. SMTP protokoli vazifasi va imkoniyatlari. 
8. POP va IMAP protokollarining vazifalarini tushuntiring. 
9. Tarmoq 
kompyuterlarini 
tashkil 
etish 
va 
boshqarish 
mexanizmlari. 
10. Peer-to-peer arxitekturasini tushuntiring. 
11. DHCP protokolini tushuntiring. 
12. Tarmoq fayllarini tashkil etish va boshqarish mexanizmlari.