U. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev

 
Bir jarayondan boshqasiga o‘tish 
Jarayonlarni boshqarishda operatsion tizim ularning ketma-ket 
bajarilishini ta’minlaydi. Ushbu vazifa OT rejalashtiruvchisi 
tomonidan hal qilinadi. Protsessorni bir jarayondan boshqa jarayonga 
o‘tkazish sxemasi 2.10- rasmda keltirilgan. 
Rasmda ikkita jarayon ko‘rsatilgan - J0 va J1.
J0 jarayonida uzilishlar yoki tizim chaqirig‘i bo‘lsa, operatsion 
tizim o‘z holatini PCBda saqlaydi va protsessorni J1 jarayoniga 
o‘tkazadi (J1 jarayoni ham shunga o‘xshash tarzda ishlanadi). Har bir 
jarayonning bajarilish va to‘xtash muddatlari ko‘rsatilgan. 
2.10- rasm. Protsessorni bir jarayondan boshqa jarayonga o‘tkazish 
sxemasi 
Jarayonlarni rejalashtirish bilan bog‘liq navbatlar 
Jarayonlarni boshqarish uchun OT quyidagi navbatlarni tashkil 
qiladi:

---

52 
 Vazifalar navbati (job queue) – tizimdagi barcha jarayonlar 
to‘plamini o‘z ichiga oladi. Har bir yangi jarayon unga kelib tushadi 
va butun tizim davomida unda qoladi. 
 Tayyor jarayonlar navbati (ready queue) – asosiy xotirada 
joylashgan, tayyor va bajarilishini kutayotgan barcha jarayonlar 
to‘plamini 
o‘z ichiga olgan, eng ko‘p ishlatiladigan va 
o‘zgartiriladigan navbat. Unga har bir yangi jarayon, shuningdek, 
kiritish/chiqarishni tugallanishini kutayotgan har bir jarayon kelib 
tushadi. 
 Qurilmalar navbati (device queue) – kiritish/chiqarish 
qurilmalarini ishini tugallanishini kutayotgan jarayonlar navbati (har 
bir qurilma o‘z navbatiga ega). 
Operatsion tizim tomonidan jarayonlarni boshqarish va tizimdagi 
jarayonlarning xatti-harakatlari turli navbatlar orasidagi ko‘chish 
sifatida ko‘rib chiqilishi mumkin. 
2.11- rasmda tayyor jarayonlar va kiritish/chiqarish qurilmalari 
uchun navbat-ning diagrammasi ko‘rsatilgan.
2.11- rasm. Tayyor jarayonlar navbati va kiritish/chiqarish qurilmalari 
navbati 

---

53 
Jarayonlarni rejalashtirish va navbatlar bilan ishlashi quyidagi 
2.12- rasmda keltirilgan. Har bir to‘rtburchak navbatni anglatadi. Ikki 
turdagi navbatlar mavjud: tayyor jarayonlar navbati va qurilmalar 
navbati. Doiralar navbatlarga xizmat qiladigan resurslarni anglatadi va 
strelkalar tizimdagi jarayonlar oqimini ko‘rsatadi. Dastlab yangi 
jarayon tayyorlilik navbatiga qo‘yiladi. U bajarilgunga qadar yoki 
ubajarilish uchun yuborilgunga qadar u yerda kutadi. Jarayon 
protsessor (CPU) bajarilgandan so‘ng, bir nechta hodisalardan biri 
sodir bo‘lishi mumkin: 
 Jarayon so‘rovni K/Ch qurilmasiga yuborishi, va keyin uni 
K/Ch navbatiga qo‘yishi mumkin. 
 Jarayon yangi farzand jarayonini yaratishi va uning 
tugatilishini kutishi mumkin. 
 Jarayon uzilishlar natijasida protsessordan majburiy ravishda 
olib tashlanishi va yana tayyorlilik navbatiga qo‘yilishi mumkin. 
2.12- rasm. Jarayonni rejalashtirishning grafik ko‘rinishi 

---

54 
Tayyor jarayonlarning navbatidan boshlab, har bir jarayon oxir-
oqibat protsessorga kelib tushadi va bajariladi. Bajarishda quyidagi 
holatlar yuzaga kelishi mumkin, ya’ni, bajarilish to‘xtatilishi mumkin: 
sinxron 
kiritish/chiqarish 
so‘rovi, 
jarayonga 
ajratilgan 
vaqt 
miqdorining tugashi, uzilish yoki farzand jarayonini yaratilishi. 
Klassik UNIX sxemasida, farzand jarayoni tizimni fork bilan 
chaqirish orqali yaratilganda, farzand jarayoni uchun yangi virtual 
xotira maydoni yaratiladi, unga ona xotirasi tarkibi ko‘chiriladi. 
Shundan so‘ng, ona jarayoni farzand jarayoniga yo‘l beradi. Farzand 
jarayonini yaratish uchun bunday sxema, albatta, har doim ham qulay 
emas.