U. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev

Blu-ray Disk texnologiyasi 
Blu-ray disk DVD yoki CD bilan bir xil fizik hajmga ega, ammo 
ma’lumotlarni o‘qish va yozish uchun ishlatiladigan lazer 
texnologiyasi butunlay boshqacha. 4.12-rasmda ko‘rsatilgandek, Blu-
ray diskidagi chuqurlar (har biri 1 tadan) kichikroq va yo‘laklar DVD 
yoki CD-ga qaraganda ancha zichroq. Eski CD va DVD-lar bilan 
ishlash uchun Blu-ray mahsulotlarini orqaga qarab moslashtirish 
mumkin bo‘lsa-da, ko‘k-binafsharang Blu-ray lazer (405 nm), qizil 
CD/DVD lazeridan (650 nm) ko‘ra qisqa to‘lqin uzunligiga ega. Bu 
sizga ma’lumotlarni yanada zichroq yig‘ish va kichikroq hajmda 
saqlash imkonini beradi. Bunga qo‘shimcha ravishda, ko‘k-binafsha 
rangli lazer diskdagi ingichka qatlamga yozishi mumkin, bu bir-
birining ustiga bir nechta qatlamlarni yozib olish imkonini beradi va 
bitta diskda saqlanishi mumkin bo‘lgan ma’lumotlar miqdorini 
sezilarli darajada oshiradi. Disk formati yuqori aniqlikdagi videoning 
tijorat istiqbollarini kengaytirish va katta hajmdagi ma’lumotlarni, 
ayniqsa Java dasturlash tilida o‘yinlar va interfaol dasturlarni saqlash 
uchun yaratilgan. Blu-ray pleyerlari menyular va foydalanuvchi-
larning o‘zaro aloqalari uchun Java dasturlarini bajaradi. Bu yozish 
vaqtida har bir Blu-ray diskida, unga o‘xshash DVDga (ikki qatlamli 
disk uchun 8,5 Gb) nisbatan ko‘proq ma’lumot bo‘lishi mumkin (ikki 
qatlamli disk uchun 50 Gb). (Pioner Electronics kompaniyasi yangi 20 
qatlamli disklari 500 Gb ma’lumotni sig‘dira oladi. CD va DVD 
singari, Blu-ray disklarining bir necha formati mavjud: faqat o‘qish 

---

156 
uchun (BD-ROM), yozish uchun (BD-R) va qayta yoziladigan (BD-
RE).
Flesh xotira 
Flash xotira bu faqat elektr yordamida o‘chiriladigan, 
dasturlanadigan doimiy xotira (EEPROM). Bu operativ xotirani 
emulyatsiya qiladigan, operativ xotiradan farqli o‘laroq, hatto quvvat 
manbai bo‘lmasa ham, ma’lumotlarni ishonchli saqlaydi. Tarixan, 
flesh-xotira asosan kompyuterlar uchun boshlang‘ich ma’lumotlarini 
saqlash uchun ishlatilgan, ammo hozirda uyali telefonlar, mobil 
qurilmalar, musiqa pleyerlari va boshqalar uchun ma’lumotlarni 
saqlash uchun ishlatiladi. Flash xotira hodisalardan foydalanadi 
(Fowler-Nordheim tunneli deb nomlanadi).Elektronlarni suzuvchi 
zatvor tranzistorlari orqali yuborish uchun ishlatiladi, ular elektr 
o‘chirilganidan keyin ham qoladi. Flash xotira foydalanuvchilarga 
ma’lumotlarni saqlashga imkon beradi. U turli xil konfiguratsiyalarda, 
jumladan ixcham flesh-kartalarda, smart-kartalarda va xotira 
kartalarida sotiladi va ular ko‘pincha kompyuterga USB port orqali 
ulanadi. Flash xotira nomini o‘z ma’lumotlarni o‘chirish uchun 
ishlatiladigan texnikadan oldi. Ma’lumotni yozish uchun elektr zaryad 
suzuvchi zatvor deb nomlangan bitta tranzistor orqali, so‘ngra metall 
oksidi qatlami orqali va ikkinchi tranzistor orqali boshqariladigan 
zatvor orqali yuboriladi, u yerda zaryad yacheykada o‘chirilguncha 
saqlanadi. Barcha qiymatlarni tiklash uchun, butun xaritada 
miltillovchi deb nomlangan kuchli elektr maydoni qo‘llaniladi. Biroq, 
flesh-xotira buzilmaydi. Ikkita cheklov mavjud: bitlarni faqat katta 
hajmli xotira blokiga yoritish orqali o‘chirish mumkin va har bir 
o‘chirish bilan blok kamroq barqaror bo‘ladi. Vaqt o‘tishi bilan 
(10,000-1,000,000,000 ishlatilgandan keyin), flesh xotira endi 
ma’lumotlarni ishonchli saqlamaydi.