U. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev

Harakatlanuvchi boshli magnit disk qurilmasi 
Kompyuterning qattiq disklari kabi harakatlanadigan boshli 
magnit disklarda har bir diskning har bir yuzasida harakatlanuvchi 

---

148 
bitta o‘qish/yozish boshi mavjud. Disklar alohida disk bo‘lishi yoki 
magnit plastinkalar to‘plami bo‘lgan disk paketining bir qismi bo‘lishi 
mumkin. 4.8- rasmda odatiy disk to‘plami ko‘rsatilgan - umumiy 
markaziy dastakga (shpindelga) o‘rnatilgan bir nechta plastinkalar, har 
bir juft disk o‘rtasida o‘qish/yozish boshlarini harakatlantirish uchun 
yetarli bo‘sh joy ajratilgan. 4.8- rasmda ko‘rsatilgandek, har bir disk 
(dastakda yuqorida va pastda joylashgan-lardan tashqari) ikkita yozuv 
sirtiga (yuzaga) ega va har bir sirt ma’lum miqdordagi konsentrik 
yo‘laklar bilan formatlanadi, ularga ma’lumotlar yoziladi. Yo‘laklar 
soni ishlab chiqaruvchidan ishlab chiqaruvchiga farq qiladi, ammo 
qoida tariqasida yuqori quvvatli qattiq diskda minglab yoki undan 
ko‘p yo‘laklar mavjud. Har bir sirtdagi har bir yo‘lak raqamlangan: 0 
yo‘lak har bir sirtdagi tashqi konsentrik aylanani belgilaydi; eng 
yuqori raqamli yo‘lak markazda joylashgan.
4.7- rasm. To‘rtta o‘qish/yozish boshli, belgilangan boshli magnit disk 
4.9- rasmda ko‘rsatilgan dastak har bir juft sirt o‘rtasida ikkita 
o‘qish/yozish boshini harakatlantiradi: biri yuqoridagi sirt uchun va 
ikkinchisi pastdagi sirt uchun. Dastak barcha boshlarni birgalikda 
harakatlantiradi, shuning uchun agar bitta bosh 36 yo‘lakda bo‘lsa, 
boshqacha aytganda unda barcha boshlar ham 36 yo‘lakda joylashgan 
bo‘ladi. Lekin, o‘zlarining virtual silindrni yaratib o‘zlarining tegishli 

---

149 
sirtlarida joylashadi. Ba’zi qiziqarli savollar tug‘iladi: birinchi yuzada 
bir qator yozuvlarni yozish samaraliroq bo‘ladimi va bu sirt 
to‘lganidan keyin ikkinchi sirtda, so‘ngra uchinchi sirtda yozishni 
davom ettirish mumkinmi? Yoki yozishni davom ettirish uchun 
boshning ichkarisiga o‘tishdan oldin har bir sirtning har bir yo‘lagini 
to‘ldirish yaxshiroqmi?
4.8- rasm. Disk magnit plastinalar to‘plamidir. O‘qish/yozish boshlari 
har bir juft sirt o‘rtasida harakatlanadi va barcha boshlar bir-biriga 
birlashtirilib, dastak tomonidan harakatga keltiriladi 
4.9- rasm. SHK standart qattiq diski, dastak har bir juft sirt o‘rtasida 
ikkita o‘qish/yozish boshini harakatlantiradi
Disk to‘plamini yo‘lakma-yo‘lak to‘ldirishdan ko‘ra sirtdan 
sirtni to‘ldirish sekinroq va bu bizni qimmatli tushunchaga olib keladi. 
Agar biz barcha 0 yo‘laklar sirtlarini to‘ldirsak, biz virtual 
ma’lumotlar silindrini olamiz. Yo‘laklar qancha bo‘lsa, shuncha 

---

150 
silindr mavjud va silindrlar disklar to‘plami kabi uzun. Istalgan har 
qanday yozuvga kirish uchun, tizimga uchta narsa kerak: silindr 
raqami, dastak o‘qish/yozish boshini harakatlantirishi uchun; uning 
yuzasi soni, shuning uchun o‘qish/yozish uchun mos keladigan bosh 
faollashtirilgan; va 4.10-rasmda ko‘rsatilgandek uning sektor raqami, 
shuning uchun o‘qish/yozish boshi o‘qish yoki yozishni boshlash 
vaqtini biladi.
4.10- rasm. Magnit diskdagi bloklar har xil o‘lchamga ega: markazga 
yaqinrog‘i kamroq va markazdan uzoqrog‘i ko‘proq. Ushbu farqni 
qoplash uchun disk doimiy burchak tezligida (CAV) aylanadi. Ba’zi 
optik disklar bir necha qatlamlarda o‘qish va yozish imkoniyatiga ega, 
bu xotira hajmini sezilarli darajada oshiradi. 
Bitta aniqlik: biz ushbu munozarada sirt atamasini ishlatdik, 
chunki bu konsepsiyalarni tushunishni osonlashtiradi. Biroq, oddiy 
adabiyotlarda "yo‘lak" atamasi odatda sirtni va konsentrik yo‘lakni 
aniqlash uchun ishlatiladi. Shuning uchun bizning sirt/yo‘lakdan 
foydalanishimiz boshqa ba’zi matnlarda ishlatiladigan yo‘lak yoki 
bosh atamasi bilan bir xil.