U. V. G‘afurov, B. E. Mamarahimov, Q. B. Sharipov, F. O. Otaboyev

valutasidagi ifodalanishini ko‘rsatadi. 
Valuta kurslariga bevosita ta’sir ko‘rsatuvchi omillar ichidan quyidagilarni 
ajratib kursatish mumkin: 
- milliy daromad va ishlab chiqarish xarajatlari darajasi; 
- milliy iste’molchilarning real xarid qilish layoqati va mamlakatdagi 
inflyasiya darajasi; 
- valutalarga talab va taklifga ta’sir ko‘rsatuvchi to‘lov balansi holati; 
- mamlakatdagi foiz stavkasi darajasi; 
- valutaga jahon bozoridagi ishonch va h. k. 
Nazariy jihatdan valuta kurslarining tebranishini tushuntirish, xarid qilish 
layoqatining paritet (turli mamlakatlar pul birliklari qiymatining bir-biriga 

---

301 
nisbati) nazariyasi yordamida beriladi. Bu nazariyaga ko‘ra, kurslar nisbatlarini 
aniqlash uchun ikki mamlakat iste’molchilik tovarlari «savati» narxlarini 
taqqoslash talab qilinadi. Masalan, agar O‘zbekistonda bunday «savat», aytaylik 90 
ming so‘m, AQSHda esa 100 dollar tursa, 90 mingni yuzga bo‘lib, 1 dollarning 
narxini hosil qilamiz, bu 900 so‘mga teng. Agar boshqa sharoitlar o‘zgarmagani 
holda mamlakatimizdagi tovarlarning narxi oshsa, dollarning so‘mga nisbatan 
almashuv kursi ham oshadi. Bunday bog‘liqlikni quyidagi formula orqali ifodalash 
mumkin: 
i
i
P
P
r
ёки
P
r
P
/



, 
bu yerda: P – mamlakatimizdagi narxlar darajasi; 
P
i 
– xorijiy mamlakatdagi narxlar darajasi; 
r – valuta kursi yoki xorijiy valutaning milliy valutadagi narxi. 
Agar O‘zbekistonda muomaladagi pul massasining ko‘payishi oqibatida, 
tovarlar narxi ikki marta oshsa va barcha sharoitlar teng bo‘lganda dollarning 
so‘mga ayirboshlash kursi ikki marta oshadi. 
2. To‘lov balansi, uning tuzilishi va taqchilligi