U. V. G‘afurov, B. E. Mamarahimov, Q. B. Sharipov, F. O. Otaboyev

Tarif stavkalari tegishli razryadga ega bo‘lgan ishchining mehnatiga 
to‘lanadigan haq miqdorini belgilab beradi. 
Mehnat qilish sharoiti og‘ir va zararli bo‘lgan ishchilarga tarif stavkasiga 
qo‘shimcha haqlar belgilanadi. Tarif stavkalariga ustamalar shaklidagi haq 
(razryadlar bo‘yicha farqlantirilgan) professional mahorat uchun belgilanadi. 

---

99 
Alohida tarmoqning iqtisodiyotdagi ahamiyatiga qarab amalda ish haqini va 
mansab maoshlarini farqlantirish ishlari amalga oshiriladi. Bunda mamlakat uchun 
muhim ahamiyatga ega bo‘lgan etakchi tarmoqlarga tajribali, malakali kadrlarni 
jalb etish, bu tarmoqlarda ishchi va xizmatchilar tarkibi barqaror bo‘lishini 
ta’minlaydigan sharoitlarni vujudga keltirish maqsadi ko‘zlanadi. 
Respublikamizda ham tarif tizimi orqali ish haqi tabaqalashtirilib, turli kasblar 
va ish turlari uchun ish haqi to‘lashning yagona razryadlari aniqlangan. Narxlar 
o‘sishi bilan minimal ish haqi darajasi (1-razryad) hamda barcha razryadlar ular 
o‘rtasidagi nisbat saqlangan holda oshirib boriladi.
 
3. Foydaning mohiyati, tarkib topish xususiyatlari va tarkibiy qismlari 
 
Korxonalarning faoliyatiga baho berishda sotilgan mahsulotlarning hajmi, 
ularga qilingan sarf-xarajatlar va foyda tushunchalaridan keng foydalaniladi. 
Korxonalarda tovar va xizmatlarni sotishdan olingan mablag‘lar ularning pul 
tushumlari yoki pul daromadlari deyiladi. Korxona, pul daromadlaridan 
sarflangan barcha xarajatlar chiqarib tashlangandan keyin qolgan qismi foyda 
deb yuritiladi. Ayrim adabiyotlarda bu iqtisodiy foyda deb ham yuritiladi. 
Foydaning tarkib topishi ikki bosqichdan o‘tadi: 
birinchi bosqichda foyda ishlab chiqarish jarayonida yangi qiymatning 
yaratilish chog‘ida vujudga keladi. YAngidan yaratilgan qiymat tarkibidagi 
qo‘shimcha qiymat foydaning asosiy manbai hisoblanadi, biroq u hali aniq foyda 
shaklida namoyon bo‘lmaydi;