U. V. G‘afurov, B. E. Mamarahimov, Q. B. Sharipov, F. O. Otaboyev

Buxgalteriya foydasi sotilgan mahsulot uchun tushgan umumiy pul 
summasidan ishlab chiqarishning tashqi xarajatlari chiqarib tashlash yo‘li 
bilan aniqlanadi. Shu sababli buxgalteriya foydasi iqtisodiy foydadan ichki 
xarajatlar miqdoriga ko‘proqdir. Bunda ichki xarajatlar har doim o‘z ichiga normal 
foydani ham oladi. Korxona umumiy pul tushumi tarkibidagi umumiy va 
buxgalteriya xarajatlari hamda foydasining farqlanishini quyidagi tasvir orqali 
yaqqolroq tasavvur etish mumkin (9-chizma). 
 
 
 
= - 
= - - -
9-chizma. Korxona umumiy pul tushumi tarkibidagi iqtisodiy va buxgalteriya 
foydasining farqlanishi. 
Korxona foydasining mutloq miqdori uning massasini tashkil qiladi. Foyda 
massasining ishlab chiqarish xarajatlariga nisbati va uning foizda ifodalanishi 
foyda normasi deyiladi.
Amaliyotda foyda normasini hisoblashning ikki variantidan foydalaniladi. 
Bular foydaning joriy sarflarga - korxona xarajatlariga yoki avanslangan 
mablag‘larga (asosiy va aylanma kapital) nisbatidir.
Bular quyidagicha aniqlanadi: 
1. 
%
100
)
(
'


W
P
P
, 
bu yerda: R' – foyda normasi; P – foyda massasi; W – ishlab chiqarish 
xarajatlari; 
2. 
%
100
)
(
'


аванс
K
P
P
Buxgaltеriya foydasi 
Tashqi xarajatlar 
Ichki 
xarajatlar 
Iqtisodiy 
foyda 
Mе’yordagi 
foyda 
Buxgaltеriya atamasi bo’yicha 
Умумий пул тушуми 
Umumiy pul tushumi 
Iqtisodiy atama bo’yicha 
Umumiy pul 
tushumi 
Tashqi 
xarajatlar 

---

103 
bu yerda: R' – foyda normasi; P – foyda massasi; K
avans
(asosiy kapital+aylanma 
kapital) – korxona avanslangan mablag‘lari yoki asosiy va aylanma kapitalning 
o‘rtacha yillik qiymati. 
Foyda normasi ishlab chiqarilayotgan mahsulot hajmiga to‘g‘ri mutanosib 
hamda ishlab chiqarish xarajatlari yoki avanslangan mablag‘lar qiymatiga teskari 
mutanosibdir. Shu tufayli foyda normasi korxona ish samaradorligining integral 
ko‘rsatkichi hisoblanadi. 
Foydaning o‘sishiga, chiqarilayotgan mahsulot umumiy hajmi o‘zgarmagan 
holda ikki yo‘l bilan: yoki ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish hisobiga, yoki 
narxni oshirish hisobiga erishish mumkin.