Uchburchakli masshtablar orqali planlar nusxasini tayyorlash

Pantograf asbobni ishlash prinsipi, nusxa olishda uchta nukta: qutb R, qalam K va aylana shpil S (3 - shakl) bir vertikal tekislikda yotishiga asoslangan. Buning uchun RA, SV va AS chizg‘ichlarni uzunligi bir xil bo‘lishi kerak, ya’ni 

RA - SV = AS = L,

hamda muftalarni S, K va V nuqtalarda qo‘yishda quyidagi shart bajarishi lozim.

AV = RS = SK = X ,

bu yerda L - pantografni razmeri (o‘lchami), mm. Pantografni razmeri 600, 720, 840, 960 mm bo‘lishi mumkin;

X - pantografni qo‘yilishi bo‘lib, quyidagicha aniklanadi:

X - pantografni qo‘yilishi bo‘lib, quyidagicha aniklanadi:

X=LM/m.

Bu formulada M - asl plan masshtabaning maxrajidagi soni; m-nusxalash masshtabining maxrajidagi soni. Misol: Asl plan masshtabi 1:10000, nusxaning masshtabi esa 1: 25000, L= 600 mm bo‘lganda pantografni ko‘yilishi X qiymati aniqlansin:

X =600*10000/2500=240 mm

shunda muftalarni S, V va K nuqtalarda 240 mm belgida qo‘yish kerak.

Buning uchun AS, VS va PD chizgichlarda millimetri bo‘laklar tushirilgan. Bundan tashqari chizgichlarda keltirilgan M : m nisbatlaridan foydalanib V, S va K nuktalarini ish holatiga qo‘yish mumkin.

Agar nusxani original masshtabida ko‘chirmoqchi bo‘lsak, unda pantografda qalam K va qutb R nuktalarini holatini almashish kerak, ya’ni qutb R VS chizg‘ichning o‘rtasiga ko‘yiladi. Agar nusxani original masshtabiga nisbatan yirikroq masshtabda tayyorlamoqchi bo’lsak, unda qalam K va aylana shpil S joylarini almashishi kerak.

Agar nusxani original masshtabida ko‘chirmoqchi bo‘lsak, unda pantografda qalam K va qutb R nuktalarini holatini almashish kerak, ya’ni qutb R VS chizg‘ichning o‘rtasiga ko‘yiladi. Agar nusxani original masshtabiga nisbatan yirikroq masshtabda tayyorlamoqchi bo’lsak, unda qalam K va aylana shpil S joylarini almashishi kerak.

Fan va texnikaning rivojlanishi tufayli hozirgi vaqtda plan va kartalarni

yangilash, nusxa ko‘chirish kompyuterlarda bajarilmokda.

Adabiyotlar

• Nazirov A.N., GeodeziY. T.,О‘qituvchi, 1978. Maslov A.V. i dr. Geodeziya M.: Nedra, 1990. -324 s.
• Raximboyev F.M., Xammdov M.M., «Qishloq xо‘jaligi melioratsiyasi» (Geodeziya bо‘limi) T.: О‘zbekiston 1996. -128 b.
• Muborakov H. M., Axmedov S., Geodeziya va kartografiY. Toshkent: О‘qituvchi, 2002. -304 bet.
• Muborakov H. M., Oxunov Z. D., Parmanov M. H., Injenerlik geodeziyasi. – T.:TIQXMII, 1991. -82 b.
• Охунов З., Геодезиyaдан практикум. Тоshкент: Университет, 2009.–200 бет.