Учебное пособие для практических занятий предназначено для магистров, обучающихся по специальности магистратуры 5А450206 «Водосберегающие технологии»
Download 1.96 Mb. Pdf ko'rish
|
Ландшафтли ирригация узбек oquv qollanma
- Bu sahifa navigatsiya:
- Tayanch iboralar
- Sugʻorish texnikasi elementlarini aniqlash
|
Sugʻorish gidromoduli - birlik maydonga vaqt birligi ichida bir marotaba
sugʻorishi uchun berilgan solishtirma suv sarfi. Keltirilgan gidromodul- shartli 1 gektar maydonga 1 sekundda berilgan solishtirma suv sarfi Keltirilgan gidromodul qiymati (q) quyidagicha aniqlanadi: c q q 100 , l/s.ga bu yerda: - har bir ekinning xoʻjalikda ekilgan maydon foizi. Yuqoridagi hisob-kitoblar (3.8-jadval) asosida keltirilgan gidromodul grafigi chiziladi (3.8- rasm) va eng maksimal suv istemoli davri boʻyicha qiymat aniqlanadi. 3 . 8 - j a d v a l -v–VII gidromodul rayon uchun qishloq xoʻjaligi ekinlariga sugʻorish tartibi № Q/x ekini nomi va % Mavsumiy sugʻorish me’yori, m 3 /ga Sugʻorish davri Oʻlchov birliklar Oylar III IV V VI VII VIII IX X XI 1. Gʻoʻza, α = 47,5% 5300 26.V- 15.IX β, % 2 21 37 33 7 m,m 3 /ga 106 1113 1961 1749 371 q s , l/s ga 0,047 0,429 0,732 0,653 0,429 q k , l/s ga 0,022 0,204 0,348 0,310 0,204 2. Bugʻdoy, α = 47,5% 3610 15.IX- 20.V β, % 18 25 20 19 18 m,m 3 /ga 650 902 722 686 650 q s , l/s ga 0,442 0,348 0,418 0,529 0,251 q k , l/s ga 0,210 0,165 0,198 0,251 0,119 3. Poliz ekinlari α = 5% 6900 26. IV- 5.X β, % 2 11 18 28 25 14 2 m,m 3 /ga 138 759 1242 1932 1725 966 138 q s , l/s ga 0,319 0,283 0,479 0,721 0,644 0,373 0,319 q k , l/s ga 0,016 0,014 0,024 0,036 0,032 0,019 0,016 4. Takror. ekin, α =47,5% 4600 21.V- 15.VIII β, % 7 33 42 18 m,m 3 /ga 322 1518 1932 828 q s , l/s ga 0,339 0,567 0,721 0,639 q k , l/s ga 0,161 0,269 0,343 0,303 70 Nazorat savollari: 1. Loyihaviy yer fondi hisoblashda qanday ma’lumotlardan foydalaniladi. 2.Geografik joylashgan oʻrnini yoritishda nimalar inobatga olinadi? 3. Yerning tuzilishi qachon murakkab yoki oddiy deb hisoblanadi. Misol tariqasida tushuncha bering. 4.Meteostansiyadan qanday ma’lumotlar olinadi va tahlil qilinadi. Nima maqsadda tushuntiring. 5.Geologiya termini nimani anglatadi? 6.Gidrogeologiya termini nimani anglatadi? 7. Mexanik tarkibi boʻyicha tuproqlar qanday turlarga boʻlinadi? 8. Xoʻjalikning ekinzorlar boʻyicha yer fondi hisobi nima maqsadda amalga oshiriladi? 9. Ekinlarni sugʻorishda nima uchun sugʻorish usuli va texnikasini tanlanadi? 10. Sugʻorish tarmoqlari va ularning turlari boʻyicha tushuncha bering. 11. Qanday suv tejovchi sugʻorish usullarini bilasiz? 12. Qishloq xoʻjalik ekinlarining sugʻorish tartibi nima? 71 Tayanch iboralar: Loyiha, yer, ekin, tuproq turi, sugʻorish, tarmoq, usul, texnika, tejash, sugʻorish tartibi. 4. Sugʻorish tarmoqlarining suv sarflarini belgilash. 4.1. Fermer xoʻjaligi ichki kanallarining suv sarflarini belgilash. Fermer xoʻjaligi ichki sugʻorish kanallari suv sarfilarini belgilash eng maksimal suv iste’moli davrida fermer xoʻjalikka kerak boʻladigan suv sarfi boʻyicha aniqlanadi: маx net мах j xo q Q ' l/s bu yerda: net -xoʻjalikning netto yer maydoni, ga; mах q - keltirilgan gidromodulning maksimal qiymati, l/s ga Xoʻjalikga beriladigan minimal suv iste’molidagi suv sarfi qoʻyidagicha topiladi: min min ' q Q net j xo l/s bu yerda: min q - keltirilgan gidromodulning minimal qiymati, l/s ga U quyidagicha topiladi: тах q q 40 , 0 min l/s.ga Xoʻjalik ichki kanali xoʻjalikka kerakli suvni taminlab beruvchi kanal boʻlgani uchun uning suv sarfi eng maksimal suv iste’moli davrida xoʻjalikka kerakli suv sarfiga teng deb olamiz, yani net j xo net XIK Q Q ' l/c Minimal suv iste’molida xoʻjalik ichki kanalining suv sarfi quydagicha boʻladi min ' min J XO XIK Q Q l/c Shoh ariqning suv sarfini quyidagicha aniqlaymiz: / sha XIK shа п Q Q l/c, bu yerda: / shа п - bir vaqtda ishlaydigan shox ariqlar soni, dona. Shox ariqlarning suv sarfi quyidagi shartlarni bajarishi kerak: 72 mа shа Q Q l/s s l m Q kun shа / 4 , 86 bu yerda: ω kun – texnika yordamida bir kunda ishlov berilishi mumkin boʻlgan maydon, 10 – 15 ga; m –asosiy ekinning maksimal sugʻorish me’yori, 800-1000 m 3 /ga. Shox ariqning suv sarfini aniqlagach, muvaqqat ariqning suv sarfi quyidagicha belgilanadi: / mа shа net mа п Q Q l/s bu yerda: / mа п – bir vaqtdaishlaydigan muvaqqat ariqlar soni, bu son shox ariqdan suv oladigan muvaqqat ariqlarning umumiy soniga boʻlinadigan qilib belgilanadi. Muvaqqat ariqlar suv sarfi quyidagi shartlarni bajarishi kerak: 1. Muvaqqat ariqning suv sarfi 60 l/s dan oshmasligi kerak. 2. Muvaqqat ariqning suv sarfi, shox ariqning suv sarfiga bogʻliq boʻlishi kerak. 3. Muvaqqat ariq sugʻoradigan maydon 5 - 10 ga boʻlishi kerak. 4. Muvaqqat ariqning ish vaqti 2 kundan oshmasligi kerak. kun Q т t net а m net а m а m 2 4 , 86 . . . . . bu yerda: ω ma – muvaqqat ariq xizmat qiladigan maydon ga; Sugʻorish texnikasi - bu ma’lum bir texnik jixoz va inshootlar yordamida suvni oqova holatidan tuproq namiga aylantirishdir. Sugʻorish usuli va sugʻorish texnikasining turlaridan qat’iy nazar ularga quyidagi talablar qoʻyiladi: - Sugʻorish suvining sugʻorish dalasi uzunligi va tuproq faol qatlam chuqurligi boʻylab bir tekis taqsimlanishi; 73 - Sugʻorish suvining tuproq faol qatlam ostiga sizilishiga, havoga bugʻlanishiga va tashlamalarga tashlanishiga yoʻl qoʻymaslik; - Tuproq donadorligini saqlash, tuproqning botqoqlanishiga yoʻl qoʻymaslik, sugʻorishni toʻliq mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish; - Tuproqni oʻsimlik ildizi ozuqa oladigan faol qatlamining suv, havo, issiqlik, tuz va ozuqa rejimlarini boshqarish; - Sugʻorish maydonini oqilona tashkil etish, sugʻorishda yuqori ish unumi va sifatiga erishish shuningdek, qishloq xoʻjaligi ekinlaridan yuqori va muntazam hosil olishni taminlash. Egat yoʻnalishi boʻyicha nishablik va tuproqniing suv oʻtkazuvchanligiga bogʻliq ravishda QM va Q 2.06.03-85 ga asosan yer ustidan sugʻorish texnikasi elementlari (egat uzunligi - l, egatning suv sarfi - q va egatlar orasidagi masofa - a) ni quyidagi 4.1- jadvaldan aniqlab olamiz. 4.1- jadval. Sugʻorish texnikasi elementlarini aniqlash Sinflar Tuproqning suv oʻtkazuvchanligi Koʻrsatgich lar Dalaning nishabligi boʻyicha 0,05- 0,03 0,03- 0,015 0,015- 0,007 0,007- 0,003 0,003- 0,001 0,001 dan kichik Guruhlar boʻyicha I II III IV V VI A YUqori darajada (qum) l, m 50 80 110 180 200 150 q, l/s 0,22 0,35 0,50 0,80 0,9 0,70 B Kuchaygan (qumoq) l, m 80 110 140 220 250 200 q, l/s 0,18 0,34 0,30 0,48 0,55 0,45 V Oʻrtacha (yengil soz tuproq) l, m 110 135 160 260 300 250 q, l/s 0,13 0,15 0,18 0,30 0,35 0,30 G Susaygan (oʻrtacha soz tuproq) l, m 135 160 185 300 350 300 q, l/s 0,08 0,09 0,11 0,18 0,20 0,18 D Sust (ogʻir soz l, m 150 180 210 350 350 350 |
