Учебное пособие подготовлено в соответствии с учебной программы

Nazorat savollari va topshiriqlar
1. Yer tuzish ishlarini avtomatlashtirishning qanday tamoyillari mavjud? 
2. Yer tuzish hisoblashlarini avtomatlashtirish uchun dasturiy vositalarni 
ishlashda qanday masalalarni yechish kerak? 
3. Avtomatlashtirilgan hisoblashlar vositalari tizimi o‟zida nimalarni 
ifodalaydi? 
4. Qanday turdagi ta‟minotlar yer tuzish hisoblashlarini avtomatlashtirish
pastki tizimiga kiradi? 
5. Yer tuzish ma‟lumotlarining asosiy manbalarini ayting. 
6. YETLIATni qo‟llashdan olinadigan umumiy samara qanday tarkibiy 
qismlardan iborat va ular qanday hisoblanadi? 
7. Ma‟lumotlarga ishlov berish tizimining iqtisodiy samaradorligi qanday 
aniqlanadi? 
8. Iqtisodiy samaradorlikni baholash uchun qanday ko‟rsatkichlardan 
foydalaniladi? 
9. Yer tuzishda YETLIAT va GATlarni joriy etishdan olinadigan iqtisodiy 
samarani hisoblash usulini tushuntirib bering. 
 
VIII –BOB YER TUZISHDA EKSPERT TIZIMLARI 
8.1. Ekspert tizimlarining tarkibi va imkoniyatlari 
YETLIAT va GATlarning kelajakdagi rivojlanishi ko‟p jihatdan ekspert 
tizimlarini yaratish va foydalanishga bog‟liq. Ular sun‟iy intellekt tizimining bir 
turi hisoblanadi. Sun‟iy intellekt – bu XX asrning 50 yillarida kibernetika, 
lingvistika, psixologiya va dasturlash fanlari orasida paydo bo‟lib, Viner, 
Makkalok va Rozenblatlarning neyron tarmoqlari bo‟yicha ishlaridan boshlangan 
va tez rivojlanayotgan ilmiy fandir. Uni bilimlar va ularni qanday qilib olish, 

---

121 
sun‟iy tizimlarda ko‟rsatish, ularning ichida qayta ishlash va amaliy masalalarni 
yechish uchun foydalanish to‟g‟risidagi fan sifatida qarash mumkin. Hozirgi 
vaqtda ushbu sohadagi izlanishlar bir qancha asosiy yo‟nalishlar bo‟yicha olib 
boriladi (32-rasm): 
32-rasm.Suniy intelektdan foydalanish yonalishlari 
Sun‟iy intellekt sohasida eng yirik rivojlanish ekspert tizimlarini (ET) 
yaratish bilan bog‟liq. Ular hozirgi vaqtda yetarlik darajada keng tarqalib ulgurgan 
va ko‟plab amaliy masalalarni yechishda foydalaniladi.
Yer tuzishni loyihalash masalalarini yechish doimiy ravishda katta hajmdagi 
ekspertlar bilimlarini jalb etishni talab qiladi. Bu qator sabablardan kelib chiqadi: 
ushbu turdagi masalalarning ko‟pchiligi ojiz tarkiblashtirilgan; ularni qo‟yishda 
mutaxassis–ekspertlarning qatnashishi; turli xil, biroq amaliy jihatdan teng 
qiymatli loyihalar olish imkoniyati; yechimlarning yagona algoritmi yo‟qligi; 
loyihalashning navbatdagi qadamlarida loyihalanuvchi obyektlarning murakkabligi 
oshib borishi va hisobga olinadigan ko‟rsatkichlarning soni ko‟payishi. 

---

122