Udk: hasanov nodir hamroqulovich yer osti suvlari "korizlar" va ulardan foydalanish
Download 1.58 Mb. Pdf ko'rish
|
yer osti suvlari korizlar va ulardan foydalanish tarixi nurota tumani misolida
- Bu sahifa navigatsiya:
- II BOB. NUROTA TUMANINING TABIIY SHAROITI.
|
Nurota tumani viloyatimizning ko’hna va afsonaviy tumanlaridan biri hisoblanadi. Qadimda “Qal`ai Nur” nomi bilan mashhur bo‘lgan bu maskan yer osti va yer usti boyliklari, betakror tabiati, boy o‘tmishi, noyob tarixiy obidalari, zahmatkash xalqining o‘ziga xos an`ana va urf-odatlari bilan barchaning diqqat markazida bo‘lgan.Tuman 1926-yilda tashkil etilgan bo‘lib, uning markazi Nurota shahridir. Nurota shahri Oqtog‘ va Qoratog‘ tog‘lari o‘rtasida joylashgan. Uning nomi xususida ko‘plab rivoyatlar to‘qilgan. Bir rivoyatda bu shahardan kechasi osmonga nur taralib turadi, shu bois Nurota deyiladi, deb aytilsa, boshqasida bu joy muqaddas makon, u yerdan ko‘plab aziz avliyolar yetishib chiqqanligi uchun shunday nomlanadi, deb tushuntiriladi.[27] Yana boshqa bir rivoyatda Nurota chashmasi tubidan ajabtovur nur dastasi osmonga ko‘tarilib turganligi sababli shahar nomi shunga ishora deyiladi. Moziyshunoslar esa “Nurota” so‘zi “Nur ato etilgan” degan ma`noni bildiradi. Bu ajib maskanga Yaratganning nuri ato etilgan bo‘lib, shu sababli u muqaddas manzillardan biri sanaladi, deyishadi. Ko‘hna Nurota shahri o‘rta asrlarda o‘zining harbiy istehkomlari, xususan, muqaddas Chashma, janubida Iskandar Zulqarnayn davrida qurilgan Nur qasri, masjid-u madrasalari, antiqa irrigatsiya inshooti – korizlari bilan mashhur bo‘lgan. Shuningdek, shahar Xitoy bilan Yevropani bog‘lagan “Buyuk Ipak yo‘li” ustidagi eng go‘zal manzilgohlardan biri sanalgan.Bu muqaddas zamin – Nurota xususidagi mo‘tabar tarixiy manba Abu Bakr Muhammad ibn Ja`far an-Narshaxiyning “Buxoro tarixi” asari hisoblanadi.Tarixchi asarda “Nur – katta joy. Unda masjidi jome bor. U ko‘pgina rabotlarga ega. Buxoro va boshqa joylarning odamlari har yili ziyorat uchun bu yerga keladi. Nurni boshqa viloyatlarda “Nuri Buxoro” deb ataydilar” deya e`tirof etadi.Nurotaning munavvar va tabarrukligi muqaddas qadamjolar va ulug‘ kishilarning xoki mavjudligidadir. Ilohiy bir mo‘jiza sifatida namoyon bo‘lgan Chashma ham bu muqaddaslikning tadrijiy takomilida alohida o‘rin kasb etadi. Tarixiy muzey sifatida moziydan so‘zlaydigan Chashma me`moriy ansambli asrlar osha Nurota zaminini yetti iqlimga mashhur qilib kelmoqda.Chashma tarixiy-me`moriy yodgorliklari majmuasi tarkibiga Nur
chashmasi, Nur qal`asi, Chilustun jome masjidi, Ko‘kgumbaz masjidi, Nurota tabiiy-me`moriy muzeyi majmuasi, Shayx Abul Hasan Nuriy maqbarasi va madrasa hujralari kiradi.Dengiz sathidan 524 metr balandlikda joylashgan chashma g‘aroyibligi bilan kishilarni hayratga soladi. Nurota chashmasi baland tepalik poyida toshlar orasidagi beshta ulkan tirqishlar orasidan sizib chiqadi. Hosil bo‘lgan kattagina hovuzda esa son-sanoqsiz shohbaliqlar o‘zining quvnoq raqsi ila porlab turgan nurni yanada yog‘dulantiradi. Ilmiy tilda “marinka” deya nomlangan bu qora baliqlarni odamlar muqaddas deb bilishadi va ularga aslo ozor yetkazishmaydi. Hovuzdan besh-o‘n metr g‘arb tomonda esa tepadan pastga qarab torayib boradigan, atrofiga toshlar terilgan ulkan quduq mavjud.Qizig‘i, ana shu quduq tubida yirik o‘lchamdagi beshta panja va bilak izlariga o‘xshash shakldagi teshiklardan suv sizib chiqadi. Go‘yoki qandaydir afsonaviy bahodir bu yerda toshlar orasiga barmoqlarini tiqqan-u, uning izidan suv otilib chiqqandek. Mahalliy xalq bu quduqni “Hazrat Alining muborak panjalari izi” deya talqin qilishadi. Quduq va hovuz suvlari yer ostidagi tuynuk orqali o‘zaro tutashgan bo‘lib, bu yerda ham shohbaliqlar g‘ujg‘on o‘ynaydi.[22] Gidrogeologlar Chashma suvini qirq ming yildan buyon yer qa`ridan sizib chiqishini taxmin qilishadi. Ularning aytishicha, buloq suvi olis Pomir tog‘larining yuksak cho‘qqilarida qo‘nim topgan Fedchenko muzliklari erishidan hosil bo‘lgan bo‘lib, yer osti suv yo‘llari orqali uzundan-uzoq yo‘l bosib kelar ekan. Chashma suvi shifobaxsh xususiyatga ega.Uning kimyoviy tarkibida xlor, sulfat, kaliy, kalsiy, magniy, kremniy, natriy kabi turli mikroelementlar uchraydi. Tabiatning noyob tuhfasi bo‘lgan bu suvdan ma`lum muddat muntazam ichilsa, oshqozon-ichak, jigar, taloq, ovqat hazm qilish tizimiga xos xastaliklardan butunlay forig‘ bo‘lish mumkin. Qolaversa, Chashma suvi inson ruhiyatiga ham ijobiy ta`sir ko‘rsatadi.Nurota tarixiy obidalar makoni sanaladi. Chashma tarixiy- me`moriy yodgorliklari majmuasidan o‘rin olgan Chilustun jome masjidi X asrning o‘lmas yodgorligi hisoblanadi.Mazkur obida Ahmad ibn Muhammad Abul Hasan shayx Nuriy tomonidan bunyod etilgan. Unda ana shu zot va u kishining qizlari Nurgul onaning qabrlari mavjud. XVI asrning ikkinchi yarmida qayta
tiklangan ushbu majmua bitta minora, bitta katta va yigirma beshta kichik gumbazlardan iborat. Masjid tomini esa qirqta ustun ko‘tarib turadi. Uning Chilustun (qirqustun) deya nomlanishining boisi ham shunda. Mustaqillik yillarida Nurota tumanida ham ulkan bunyodkorlik va obodonlashtirish ishlari amalga oshirildi. Jumladan, 2009-yilda muhtaram yurtboshimizning tashabbuslari bilan Chashma majmuasidagi me`moriy obidalar – Chilustun jome` masjidi, “Panjvaqta” (Kattagumbaz) masjidlari ta`mirlandi.Majmua maydoni kengaytirilib, ziyoratchilar uchun qulayliklar yaratildi.Chashma majmuasida ziyoratchilarning dam olishlari uchun ayvonlar qurib bitkazildi. Turli manzarali daraxtlar o‘tqazilib, eng obod go‘shalardan biriga aylantirildi.
Download 1.58 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|