Uglerod Uglerod (lotincha: lot. Carbo — kumir, lotincha: Carboneum), C

Karbontetraklorid: bug’i havodan 5 marta og’irroq bo’lgan xlorli, rangsiz, shirin hidli suyuqligi. U suvda erimaydi. Bu portlovchi emas. Nafas olganda zaharli bo’lishi mumkin. Sovutgichlarda keng qo’llaniladi.

Ishlatilishi

Uglerod ko’plab sohada ajralmas moddadir. Rivojlangan mamlakatlar iqtisodiyotining rivojlanish darajasi tarkibida uglerodli birikmalar bo’lgan mahsulotlar, yoqilg’i, kimyoviy moddalar va dori-darmonlarni ishlab chiqarish va qayta ishlash bilan bog’liq. Uglerod birikmalari bilan sintetik mahsulotlar mamlakatlar iqtisodiy rivojlanishida muhim rol o’ynaydi.

U temir va po’lat sanoatida keng qo’llaniladi. Yuqori o’choqlarda temir rudasini qayatarishda ishlatiladi. Uglerod dioksidi ichimliklar karbonatlanishida qaytaruvchi sifatida, metallurgiyada uglerod oksidi ishlatiladi. Uglerod tolasi bardoshli va engil kompozit materialdir, u avtomobilsozlik va samolyot sanoatida muhim mahsulotdir.

Uglerodni ishlatadigan va tarkibiga kiradigan ba’zi tarmoqlar va mahsulotlar quyidagilardir: Bosib chiqarish siyohi, temir qotishmalarini qayta ishlash, po’lat sanoati, yadro reaktsiyasini boshqarish, shinalar, plastmassalar, bo’yoq pigmentlari, yog ‘va hosilalari, qalamlar, elektr stantsiyalarida va boshqalarda.

Toksik ta’sir

Uglerod atrof-muhitga avtotransport chiqindisi, ko’mir issiqlik elektr stantsiyalarida yoqilganda , ochiq konlarda, yer osti gazlashtirilganda, ko’mir kontsentratlarini ishlab chiqarishda va boshqalar yo’llar bilan chiqadi.
Yonish jarayonida uglerodning konsentratsiyasi 100-400 mg / m³, yirik shaharlar 2,4— 15,9 g / m³, qishloq joylarda 0,5–0,8 µg / m³ tashkil etadi. AESdan chiqadigan gaz aerozollarining miqdori (6–15) ⋅10 ⁹ Bq /sutka ¹⁴ СО₂.
Atmosfera aerozollarida uglerod miqdori yuqori bo’lganda ko’p kasalliklar kelib chiqadi, ayniqsa yuqori nafas yo’llari va o’pka kasalligi ko’payishiga olib keladi.
UGLEROD (IV) OKSID, karbonat angidrid, СО₂ — uglerodning kislorodli birikmasi, uglerod oksidlanishining oxirgi mahsuloti. 1956-yilda shotlandiyalik olim J. Blek magniy karbonat parchalanganda gaz chiqishini aniqlagan (СО₂ ning tarkibini 1789-yilda A. Lavuazye belgilab bergan), СО₂ rangsiz gaz boʻlib, oʻziga xos salgina achimsiq hidi va mazasi bor. 0° va normal sharoitdagi zichligi 1,977 g/l; kritik temperaturasi 31,3°, kritik bosimi 7,3 MPa. —78,5° gacha sovitilganida qor kabi oq tusli qattiq jiyemga — "quruq muzga" aylanadi. Suyuq СО₂ tez bugʻlanganida ham qattiq СО₂ hosil boʻladi. U odatdagi bosimda — 78,5° da suyuqlanmasdan toʻgʻridantoʻgʻri gaz holatiga oʻtadi. Qattiq SO, 5MPa bosimda — 56,7°da suyuqlanadi. Suv, spirt va efirda eriydi. Suv bilan birikib karbonat kislota N₂CO₃ hosil qiladi. Odatdagi sharoitda kimyoviy nofaol modda, boshqa moddalarning yonishiga yordam bermaydi, lekin faol metallar (mas, magniy) СО₂ atmosferasida yonishni davom ettiradi. Laqqa choʻgʻ holatidagi kaltsiy СО₂ bilan reaksiyaga kirishtanida kaltsiy karbid CaC₂ va kaltsiy oksid SaO hosil boʻladi. Choʻgʻ holatidagi koʻmir bilan reaksiyaga kirishib uglerod (P)oksid CO ga, 200° da mis oksid (katalizator) ishtirokida vodorod bilan reaksiyaga kirishib, metanga, yuqori trada ammiak bilan birikib, karbamid CO(NH₂)₂ ga aylanadi.
Tabiatda СО₂ organik moddalarning chirishi, bijgʻishi va kuyishi kabi oksidlanish jarayonlari natijasida hosil boʻladi. Yoqilgʻi yonganida ham СО₂ paydo boʻladi. Havoda СО₂ hajm jihatidan 0,03% ni tashkil qiladi. СО₂ organizmda moddalar almashinuvi mahsulotidir. U fotosintez jarayonida ham ishtirok etadi.
Texnikada ohaktosh yoki boʻrni kuydirib, lab.larda marmarni xlorid kislota bilan parchalab olinadi.
СО₂ oziq-ovqat sanoatida, "quruq muz" tayyorlashda, oʻt oʻchirishda, kimyo sanoatida soda, mochevina, oksikarbon kislotalar hosil qilishda, portlatish ishlarida keng qoʻllanadi.
Havoda СО₂ miqdori 1,5—3% dan oshea, kishida bosh ogʻrigʻi, bosh aylanishi va koʻngil aynishi paydo boʻladi. 6% dan oshea, kishi ish qrbiliyatini yoʻqotadi va hayoti xavf ostida qoladi. Zaharlangan kishini ochiq havoga olib chiqish, sunʼiy nafas oldirish kerak.
Ballonlardagi suyuq va gazsimon uglerod dioksidi gazsimon uglerod dioksid suyuqligidan tashkil topgan (karbonat angidrid, karbon dioksid) bo’lib, ammiak chiqindi gazlar, shuningdek, boshqa yonish mahsulotlar (past harorat suyuqlik, yuqori bosim suyuqlik va gaz) asosida olinadi.
Ballonlardagi suyuq va gazsimon uglerod dioksidi gazli ichimliklarni ishlab chiqarish, ballonlarni payvandlash jarayonida himoya muhitini yaratish uchun ishlatiladi.
Shuningdek, oziq-ovqatni saqlash uchun keng miqyosda ishlatiladi, hamda ikki karra yuqori sovutish quvvatiga ega.
Kimyoviy formula – СО₂