Uglevodorodlar, asiklik alkanlar galogen xosila lari, spirtlar, aldegidlar va uglevodlarning tibbiyotda qo'llaniladigan

ETIL XLORID. XLORETIL
Aethylii chloridum
C₂H₅CI . m.m. 64,52
Rangsiz, uziga xos xidli va tez uchuvchan suyuklik bulib, suvda kiyin eriydi, spirt va efir bilan yaxshi aralashadi. 12—13°S xaroratda. kaynaydi. Uning 0° xaroratdagi zichligi 0,919— 0,923 g/sm³ ga teng. Etil xlorid tez alangalanuvchi . moddadir.
YODOFORM
Jodoformium
CHI₃ M.m. 393,73
Preparat sarik rangli, uziga xos xidli yaltirok plastinka shaklida kristall yoki mayda kristall kukun suvda deyarli erimaydi, 75 kiem spirtda 25 kiem xloroformda, 10.kiem efirda eriydi. U .116—120°S xaroratda suyuklanadi. Bundan xam yukori xaroratda esa parchalanib ketadi va binafsha rangli yod buglarini ajratib chikaradi.
FTOROTAN
Phthorotanum. Fenothanum 1,1, 1- uch ftor- 2- xlor- 2- brometan
CF₃CHClBr M.m. 197,39
Ftorotan, xloroform xidini eslatuvchi rangsiz, tinik, ogir, xarakatchan va tez buglanuvchan, chuchmal va kuy-diruvchi ta’mli suyuklik bulib, suvda kam eriydi, suv-siz spirtda, xloroform, efir, uchuvchan va uchmaydigan moylarda xamda boshka organik erituvchilarning kupchiligi bilan yaxshi aralashadi. 49—51°S xaroratda kaynaydi. Uning zichligi 1,855—1,870 g/sm³ ga teng. Ftorotan yoruglik nurlariga nisbatan bekaror bulib, u parchalanib ketadi. Preparatning barkarorligini saklab turish maksadida unga stabilizator sifatida 0,01% mikdorda timol kushiladi. \ Etilxloridning Chinligini aniklashda avval uni k'aytar sovitgich ulangan kolbada, kaliy gidroksidning spirtdagi eritmasi bilan suv xammomida ma’lum vaktgacha kaynatib darchalanadi.

Sungra preparat tarkibidan ajralib chik,kan xlor ionini odatdagicha nitrat kislota muxitida, kumush nitrat ta’sirida amgliak eritmasida, eruvchan ok pishloksimon chukma xolida chuktirib aniklanadi.

Bu reaksiyadan yodoformdagi organik birikkan yodni aniklashda xam foydalaniladi.

Keyinchalik ion xoliga utgan yodni kumush nitrat ta’sirida sarik rangli kumush yodid chukmasi xolida chuktirib aniklanadi yoki uni xlorid kislota muxitida va eritmaga xloroform kushib, natriy nitrit ta’sirida erkin yod ajralib chikishiga kura xam bilinadi.

Bunda ajralib chikkan erkin yod suyukli'kdagi xloroform katlamini binafsha rangga. buyaydi.
Yodoformning kuruk uzini probirkaga solib kizdi-rilganda xam, u binafsha rangli erkin yod buglarini ajratib chikaradi.

Ftorotanning Chinligini aniklashda avval uni sof metall Xolidagi natriy bilan kizdirib parchalanadi. Bunda organik birikkan xlor va brom bilan bir katorda ftor xam ion xolatiga utadi. Sungra aralashmani sovitib, suv bilan ishlab filtrlanadi. Filtratga atsetat kislota va yangi tayyorlangan alizarin kizil «S» buyogining eritmasi bilan sirkoniy nitratning xlorid kislotadagi eritmasidan iborat aralashmasi kushiladi. Bunda alizarin — kizilning sirkoniy bilan xosil kilgan kizil rangli kompleks birikmasi sarik rangga utadi. Bu ftorga xos reaksiya bulib, uning kimyoviy tenglamasini kuyidagicha ifodalash mumkin:
i
Alizarin kizil,s"yana kislo/pali militda sarik rangli
Davlat farmakopeyasi ftorotanning Chinligini yana IK — spektroskopiya usulida standart eritma namunasi bilan takkoslash buyicha aniklashni xam tavsiya kiladi.
Ftorotanga konsentrlangan sulfat kislota kushilgan-da, uning solishtirma zichligi kislotanikiga nisbatan ogir bulganligi sababli, aralashmaning pastki katlamida koladi.
Kitobning bu kismida kurilayotgan preparatlarning tozaligini aniklashga DF da aloxida e’tibor berilgan. Ularning tarkibida yot modda sifatida sintezga olingan boshlangich moddalar va sintez jarayonida xosil buladigan turli oralik birikmalar, shuningdek preparatni saklash sharoitining buzilishi natijasida, organizmga noxush ta’sir kiluvchi birikmalar paydo bulishi mumkin.
Masalan, xloretilning tarkibiga yot modda sifatida, ba’zan uni sintez kilishda olingan boshlangich modda etil spirti kushilib koladi. Uning bor-yukligi odatdagicha yodoform xosil kilish reaksiyasi buyicha aniklanadi. Buning uchun preparatga yod va natriy gidroksid eritmala-rini kushib, yodoform xidining kelish-kelmasligi kuzati-ladi. Aslida yodoformning xidi kelmasligi kerak.
Davlat farmakopeyasida yodoform tarkibida yot modda-lardan sulfat, ogir metall va galogen ionlarining bulmasligi talab kilinadi. YAna uning tarkibida suvda eruvchan turli rangli moddalarning kushilib kolgan yoki kushilmaganligini tekshirib kurish tavsiya etiladi. Buning uchun ma’lum mikdordagi preparat namunasini suv bilan chaykatib filtrlanadi. Odatda filtrat rangsiz bulib kolishi kerak.
Davlat farmakopeyasiga kura ftorotan tarkibida yot kushilmalardan erkin xlor, brom, ularning ionogen xolida-gi birikmalarini shuningdek preparatdagi kislotali, ishkoriy muxitni va preparatni buglatganda uchib ketmaydi-gan moddalarni aniklash zarur. Ftorotanning barkarorli-gini oshirish maksadida unga kushilgan timolning mikdori-ni aniklash xam tavsiya kilinadi. Preparatning ma’lum mikdoriga va toza timolning tetraxlormetandagi maxsus tayyorlangan standart eritmalariga titan (IV)-oksid ta’sir ettiriladi va xosil bulgan sarik-kungir rang jadalligini takkoslash orkali aniklanadi. Bu erda kurilayotgan galogen-uglevodorod perparatlaridan DF va fakat yodoformning mikdorini aniklash tavsiya kilingan. Uni Folgard usuli buyicha kuyidagicha aniklanadi: ma’lum mikdorda tortib olingan yodoformning spirtdagi eritmasi-ga nitrat kislota ishtirokida kumush nitratning 0,1 mol/l eritmasidan tegishli xajmda ortikcha kushib, sungra kolbani kaytar sovitgich ulagan xolda suv xammomida 30 minutgacha kaynatiladi. Kolbadagi suyuklikni sovitib, keyin undagi reaksiyaga kirishmay kolgan kumush nitratning ortikchasini temir ammoniy achchik tosh indikatori ishtirokida eritma kizil rangga utgunga kadar ammoniy roda-nidning 0,1 mol/l eritmasi bilan titrlanadi.

Etilxlorid tez buglanuvchanligi uchun uni teri ustiga yuborilganda tanani kattik sovitadi va natijada bu erda sezuvchanlik vaktincha yukoladi. SHu sababli xam etilxlo-riddan kiska muddatli operatsiyalarda maxalliy ogrik koldiruvchi modda sifatida foydalaniladi.
Yodoformni sirtdan sepma, surtma dori, pasta, emulsiya va boshka dori turlari shaklida, antiseptik modda sifatida yaralarni davolashda kullanadi.
Ftorotan ingalyasion narkoz sifatida ishlatiladi. U tez va kuchli narkoz ta’sirga egaligi bilan farklanadi.
Etil xlor id maxsus ampulalarda yoki tikinli shisha idishlarda yorurlik ta’siridan ximoyalangan xolda salkin joylarda, B ruyxati buyicha saklanadi. Saklash jarayonida preparatning juda past xaroratda kaynashini va tez alangalanuvchanligini e’tiborga olish zarur.
Yodoformni ogzi zich yopiladigan kungir yoki kora idishlarda, salkin va yorurlik tushmaydigan joylarda, saklanadi.
Ftorotanni ORZI maxkam yopiladigan kungir shisha idishlarda tuldirilgan xolda chikarilib, uni kuruk salkin va KopoHFH xonalarda «B» ruyxati buyicha saklanadi.