Uglevodorodlar

Mavzu: Uglevodorodlar


Reja
1. Uglevodorodlar
2. Tabiatda uchrashi
3.Xossalari
To'yingan uglevodorodlar. Umumiy xossalari. Alkanlar.
Metan va uning gomologlari
Uglevodorodlar — ikki element — uglerod va vodoroddan tashkil topgan organik birikmalardir. Bunday birikmalar juda ko'p. Alkanlar - to'yingan uglevodorodlarning xalqaro nomenklatura bo'yicha atalishi. Parafinlar — to'yingan uglevodorodlarning tarixiy saqlanib qolgan nomi (lot. Rarrum affinis — passiv). Boshqa uglevodorodlarga qaraganda ular nisbatan passiv.
Uglevodorod molekulalarida uglerod va vodorodning barcha valeni bog'lari to'liq to'yingan. Shuning uchun ular birikish reaksiyalariga qobil emas. Shunga ko'ra, bu sinf birikmalariga quyidagicha ta'rif berish mumkin:
Umumiy formulasi —С 11^+2 bo'lgan, vodorod va boshqa ele-mentlarni o'ziga biriktirmaydigan uglevodorodlar to'yingan uglevo­dorodlar yoki alkanlar deb ataladi.
Umumiy formuladagi n —butun son bo'lib, shu uglevodorocl molekulasida necha atom uglerod borligini ko'rsatadi. Masalan, ugle-vodorod dekan molekulasida 10 atom uglerod bor. Uning molekula

ya'ni C_!0H₂₂.

formulasi C₁₀H₂._{lo + 2}
Жаи/дг gomologik qatorinmgbirinchi a'zosi metan CH₄. Metanga o'xshash juda ko'p uglevodorodlar, ya'ni metanning gomologlari mavjud (yunoncha „gomolog" — o'xshash).
Uglevodorod nomidagi — an qo'shimchasi to'yingan uglevodo­rodlar nomiga xos qo'shimchadir. Ular molekulalarida ikki, uch, to'rt va undan ko'p uglerod atomi bo'ladi. Har qaysi Uglevodorod o'zidan oldindagi uglevodoroddan CH₂ atomlar gruppasiga farq qiladi. Masa­lan, agar metan CH₄ molekulasiga CH₂ gruppa (CH₂ — gomologik farq) qo'shilganda metan qatorining keyingi uglevodorodi — etan C₂H₆ hosil bo'ladi. Etandan keyin propan C₃H₈, butan C₄H₁₀ keladi va hokazo.
Gomologik qatorda uglevodorodlar fizik xossalarining asta-sekin o'zgarishi kuzatiladP. qaynash va suyuqlanish temperaturalari ko'tariladi, zichligi ortadi.
Odatdagi sharoitda (temperatura 22 °C) qatorning dastlabki to'rtta a'zosi (metan, etan, propan, butan) — gazlar, C₅H₁₂ dan C₁₆H₃₄ gacha suyuqliklar, C_I7H₃₆ dan boshlab — qattiq moddalar.
Bir valentli radikallarning nomi tegishli Uglevodorod nomidagi -an qo'shimchani -// qo'shimchaga almashtirib hosil qilinadi (13.1-jadval).
13.1-jadval