Uliwma pedagogika

Estetikaliq ha’m dene ta`rbiyasi 

Jobasi 

1. Estetikaliq ta`rbiyanin` maqseti ha`m waziypalari. 

2. Mektepte estetikaliq ta`rbiyanin` mazmuni, forma ha`m metodlari.

3. Oqitiw protsessinde ha`m klasstan tis shinig`iwlarda estetikaliq ta`rbiya beriw 

sistemasi 4. Dene ta`rbiyanin` mazmuni, formasi ha`m metodlari.

5. Oqiwshilardi fizikaliq jaqtan ta`rbiyalaw sistemasi. 

6. Dene ta`rbiyanin` tu`rleri ha`m tiykarg`i qurallari


Tayanish tusinikleri. 
Estetikaliq ta`rbiya, ko`rkemlik ta`rbiya, iskusstvo, muzika, a`debiyat, estetikaliq sezim,
estetikaliq sana, ko`nlikpe. 
Ku`ndelikli turmisimizda biz miynet islep atirg`an, dem alip atirg`an, ketip baratirg`an

yamasa kiyatirg`an, bir na`rse satip atirg`an yamasa alip atirg`an, qosiq aytip atirg`an yamasa

jilap otirg`an adamlarg`a dus kelemiz. Biz barliq wakitta xa`m barliq jerde iqtiyarsiz, sanali 
yamasa sanasiz tu`rde a`tirapimizdag`i adamlarg`a, buyimlarg`a, ta`biyat xa`diyselerine xa`m
waqiyalarg`a gozzalliq kriteriyasinan qaraymiz. Buyimnin` qolaylilig`i, paydalilig`i, qimbatlig`i 
xa`m arzanlig`i xaqqindag`i adamlardin` xarakterli yaki a`dep-ikramlilig`i xaqqindag`i pikirleri
menen bir qatarda bizde olardin` estetikaliq a`xmiyeti xaqqindag`i pikirlerde payda boladi. Bir 
qatar na`rseler bizdi kuwandiradi, al geyparalari qapalandiradi, geyparalari ku`ldirse, geyparalari
jilatadi. 
Adamnin` o`z a`tirapindag`i turmis waqiyalarina baxa bere biliwi, olardi gozzal yaki
su`ykimsiz, joqari yaki to`men, qayg`ili yaki ku`lkili dep esaplaw uqiplilig`i-olarg`a baxa beriw 
arqali belgili da`rejede ta`sirleniw estetikaliq sezim dep ataladi. Al berilgen baxalar xa`m bastan
keshiriwlerdin` o`zi-estetikaliq zeyin, estetikaliq sezgirlik dep ju`rgiziledi. 
Adamlar o`z a`tirapinda payda bolg`an gozzalliqti tu`siniw menen sheklenip qalmaydi.
Olar gozzalliqti o`zleri do`retiwge umtiladi. Bunday aktivlikti, estetikaliq xizmetti turmistin` xa`r 
qiyli tarawlarinan ko`riwge boladi. Adamnin` estetikaliq ma`deniyati adamlardin` gozzalliqti
xa`m basqa estetikaliq bayliqlardi qalayinsha elesletiwi, atqariwi xa`m baxa beriwlerinen, o`z 
qiyallarin turmisqa qalayinsha usiniwlarinan quraladi.
Adam suliw, gozzal bolg`isi keledi. Bul onin` pravosi, onin` quwanishi. Biraq, adam 
gozzalliqti tu`siniwde tek gozzalliq xaqqinda o`z qara basinin` jekke tu`siniklerine tiykarlaniw
menen sheklenbeydi. Gozzalliqti tu`siniw usi adam bir bo`limi bolg`an, basqalar menen birge, 
bir wa`kili bolg`an klasstag`i, ja`miyettegi estetikaliq ko`z-qaraslar xa`m sezimlerge pu`tkilley
baylanisli boladi. 
Adamnin` gozzallig`i, onin` shirayi nede-onin` sirtqi pishinindeme, kiyim-
kensheklerindeme, minez-qulqindama? Adamnin` gozzallig`i usilardan ko`rinip turadi. Biraq, 
adamg`a baxa beriwde onin` ruxiy ta`repleri, moralliq artiqmashliqlari, aqili onin` talantida
u`lken rol` oynaydi. Ma`selen; a`sirler dawaminda adamlar adamnin` sirtqi xa`m ishki 
gozzallig`in sa`ykeslestiriwge urinip ko`rgen, sa`ykes formada ko`remiz dep xa`reket jasag`an.
Adam gozzallig`i, onin` estetikaliq ko`rinisi xa`m ma`deniyati xaqqinda so`z bolg`anda sha`rtli 
tu`rde onin` sirtqi xa`m ishki gozzallig`i arasindag`i baylanis so`z boladi. Xaqiykatinda,
qanday baylanis bar. 
Tariyxqa na`zer taslaytug`in bolsaq, ol bizge minaday a`psanani qaldirg`an. Bir xayaldi
sudlaytug`in bolipti. Ol aqlanipti. Sebebi onin` sirtqi gozzallig`in ishki gozzallig`inin` tikkeley 
ko`rinisi dep esaplag`an eken. Biraq sirttan suliw bolip koringen adamnin` ishki du`n`yasida
suliwma, jaqsi qa`siyetlerge, ken` peyilli, miyirman adamlarg`a ta`biyat sa`ruidey boy, qa`ddi-
qa`wmet, suliwliq bereme? Biz adamnin` ishki qa`siyetlerinin`, onin` sirtqi gozzallig`ina sa`ykes
kelmeytug`inlig`i xaqqinda ku`ta` ko`p misallardi bilemiz. 
Ms;1. Sovet da`wirinde suliw qizlar dokladshi edi.
2. Qonaq ku`tiwge suliw qiz yamasa kelinshekler tan`lanildi. 

---

3. Tek suliw bolg`ani ushin u`yleniwshiler boldi.

4. Jasi u`lkennin` qizina u`yleniwdi ha`wes etiwshiler boldi. 
Demek, suliwliqti adamlar xa`r tu`rli da`rejede qabillaydi degen so`z. Estetikaliq ta`rbiya-
bul xa`zirgi milliy ta`rbiya sistemasindag`i en` quramali xa`m a`xmiyetli, qiyin ta`rbiya. Bunday 
ko`rinislerdin` barlig`ida ya kewlin`di ko`teredi, yamasa kewil xoshin`di tu`siredi. Na`rselerdin`
barlig`in duris tu`siniw, seziw, qabillaw og`ada u`lken estetikaliq talg`amdi, estetikaliq 
ta`rbiyalang`anliqti talap etedi.
Basqa pedagogikaliq protsess siyaqli estetikaliq ta`rbiyada da ishki xa`m sirtqi qarama-
qarsiliqlar bar. Olar bir-birleri menen baylanisli. Olardin` ja`rdeminde balalarda estetikaliq
tu`sinik, sezim, ko`rkemlik talg`am, biybastaqliqlarg`a jek ko`riwshilik qa`liplesedi, bizdi 
qorshag`anlardi duris qabillaw xa`m turmista, iskusstvoda suliwliqti jaratiw uqiplilig`i payda
boladi. Al suliwliqti baxalaw, adamdi su`yiw bul tuwma qa`siyet emes. Bala ta`biyat penen 
qatnas jasaw, adamlar menen so`ylesiw, iskusstvo shig`armalarin qabillaw, miynette xa`m
ko`rkem xa`weskerlikte qatnasiwi arqali estetikaliq jaqtan ta`rbilanip baradi. 
Adamlardin` tariyxiy rawajlaniwina na`zer salip qarasaq ja`miyetlik sananin` xa`r qiyli
formalarinin` islengenliginin` guwasi bolamiz. Solardin` ishinde a`yyemgi zamanlardan baslap 
adamlarda qa`liplesken sezimler-qapalaniw, ashiwlaniw xa`m basqalar.
Estetikaliq sezim xa`m estetikaliq talaplar miynet protsesinde, adamlardin` ta`biyat penen 
gu`resi na`tiyjesinde payda boldi xa`m rawajlandi. Miynet arqali adam o`zine suliwliqti jaratti.
Al, suliwliq adamda suliwliqtan zawiqlaniw uqiplilig`in rawajlandirdi.. 
Estetikaliq ta`rbiyani a)ja`miyet turmisi ushin suliwliqtin` a`xmiyeti, b) iskusstvonin` jeke
adam turmisina ta`siri xa`m t.b. dep qaraw mu`mkin. 
Estetikaliq ta`rbiyanin` pu`tin bir kompleksi, balalarda estetikaliq qabillaw xa`m sezimlerdi
rawajlandiriw, oqiwshilardi tiykarg`i estetikaliq bilimler menen qurallandiriw, oqiwshilarda 
estetikaliq tallaw xa`m talg`amdi rawajlandiriw, ko`rkemlik xizmet uqipliliqlarin qa`liplestiriw
xa`m do`retiwshilik uqipliliqlarin qoshametlewlerden ibarat. 
Oqiwshilardi u`yreniw xa`m olardin` xizmetlerin baqlaw balalardin` estetikaliq sezimleri
menen moralliq sezimlerinin` bir ekenligin ko`rsetpekte. Balanin` sanasindag`i saqiyliq xa`m 
jaqsiliq ko`p ta`repinen gozzalliq tu`sinigine sa`ykes keledi. Oqiwshilardin` miynetke estetikaliq
qatnasi onin` aktiv xizmeti menen baylanisip ketken boladi. Bala ushin ma`sele sheshkende 
yamasa bir na`rsenin` suwretin suliw etip salg`anda estetikaliq zawiqlaniw boladi.
Oqiwshilardin` oqiw miynetin estetikaliq qoshametlewshi qural sipatinda paydalaniw ushin 
balalardin` aktiv, tiyanaqli xizmetin sho`lkemlestiriw, olardin` tabisqa erisiwi ushin ja`rdem
beriw kerek. Usinday jag`dayda olarg`a estetikaliq zawiq bag`ishlanadi xa`m olardin` estetikaliq 
keshirmeleri rawajlanadi.
Oqiwshi ko`binese o`zi tayarlag`an na`rselerge baxa beriwde sub`ektivlikke jol qoyadi. 
Olardin` o`zleri en` suliw na`rselerdi jasawg`a qizig`adi. Jaqsi na`rseler qatarinan orin almasa da
bala o`zi tayarlag`an na`rsege ma`s boladi. Sebebi balada formalarg`a, siziqlarg`a, boyawlarg`a 
ob`ektiv baxa beriwge, o`zi sarplag`an miynetke beriletug`in na`rse, o`zinin` jasag`an isine
qumarlaniwda qosilip ketedi. Mug`allim balalardin` islerin salistiriw, ko`rgizbeler 
sho`lkemlestiriw joli menen olardin` o`zleri tayarlag`an na`rselerge baxa beriwde
sub`ektivizmnen qutiliwina ja`rdem ko`rsetiwleri kerek. 
Estetikaliq sezim adamlar turmisinda og`ada u`lken rol` oynaydi. Gozzalliqti ko`re biliw,
oni tu`siniw xa`m jarata aliw adam turmisin bay, qiziqli etip, og`an en` joqari sezim zawiqlaniw, 
ra`xa`tleniw imkaniyatin beredi. Balani estetikaliq jaqtan ta`rbiyalaw-estetikaliq bo`leklerge iye
bolg`an xa`r qiyli turmis qatnaslari xa`m ta`sirleri arqali a`melge asirilatug`in protsess. Balalar 
mektepke shekemgi ta`rbiya jasinda-aq na`rseler, wakiya xa`m xa`diyseler xaqqinda o`z
estetikaliq pikirlerin bildiredi xa`m sol qatnas penen estetikaliq sezimlerin basinan keshiredi. 
Jan`a bolg`an kollektiv turmisina kirip kelgen, jan`a bilimler xa`m jan`a qatnaslar ta`jiriybesin
tez iyeley baslag`an oqiwshinin` estetikaliq rawajlaniwi tez pet penen osedi.