Umarxodjaeva m. G., Alladustov r. D., Ziyaeva d. «Korporativ risklarni boshqarish»

4-BOB: RISKLARNI BOSHQARUV USULLARI VA INSTRUMENTLARI 
Kuyida  biz  riskni  boshkarish  uchun  ko„pincha  sug„urtalashdan  foydalaniladi. 
Buning  uchun  rezerv  fondini  ulchovini  ma‟lum  ishonch  darajasi  bilan  statistik  usul 
bilan hisoblash mumkin. 
Kuyi ikki savolni belgilaymiz. 
1.Kelajakda  mumkin  bo„lgan  ziyonni  koplash  uchun  sug„urta  orkali  yigilgan 
rezerv fondini xatmini aniqlash? 
2.Rezrv fondini tashkil etishda uchraydigan risk kuyi hollarda. 
A)  agar  rezerv  fondi  etarli  bo„lmay  etishmagan  summani  100u%  karz  orkali 
koplash mumkin. 
B)Ortikcha rezerv fondini saklash uchun to„lov 100r% stavkada bo„lsa. 
Birinchi  savolni  kurib  chiqamiz.  Buning  uchun  «zarar  kvotasi»  tushinchasini 
kritamiz.  «Zarar  kvotasi»  keltirilgan  zarar  summasini  yigilgan  sug„urta  to„lovlari 
nisbatini olamiz: 
 
Zarar kvotasi = 
  
Sug„urta  tashkilotlari  uchun  turli  yillarda  zarar  summasi  zarar  kvotasi  orkali 
belgilanadi  ma‟lum  davr  uchun  zarar  xatmi  aniqlash  uchun  shu  davr  zarar  kvotasini 
tahlil  etish  natijasida  aniqlash  mumkin.  Bu  axborot  esa  unga  tasodifiy  holatlar  ta‟siri 
natijasida  yuzaga  kelishini  kuramiz.  SHu  bilan  birga  bu  tasodifiy  kiymatini  taqsimot 
qonunini aniqlash mumkin. 
Asosiy masala agar biz kelasi yilda zarar kvotasi qancha bulishini bilsak unda biz 
zaxira  fondining  aniq  kiymatini  aniqlashimiz  mumkin.  Kvotasini  sug„urta  to„lovlari 
summasiga ko„paytirib rezerv fondining xatmini topamiz. 
Зарар суммаси
 
Суғурта тўловлари суммаси
 
 

---

45 
 
SHunday  qilib  biror  ishonchdarajasi  bilan  zarar  koplaydigan  rezerv  fondining 
xajmini  aniqlash  masalasi  kuyidagi  masala  zarar  chegarasini  (kvotasini)  shunday 
mikdorini aniqlash kerak kim u avvaldan hisoblangan kvota mikdoridan ko„p bo„lmasin 
Utgan  yillar  uchun  zarar  kvotasi  mikdori  tasodifiy  omil  sifatida  aniqlab  uni 
taqsimot  grafigini  zichlik  va  taqsimot  funksiyalarni  ifodalash  mumkin.  Agar  x  bilan 
zarar  kvotasi  mikdorini  belgilasak  unda 
)
(x
f
  zichlik 
)
(x
F
  taqsimot  funksiyalari 
kuyidagi kurinishni oladi.  
2-rasm. 
 
)
(x
F
-ning x-nuktadagi kiymati 
0
x
X

bulish ehtimolini aniqlaydi 
)
(
)
(
0
0
x
X
P
x
F


 
Masalan 
*
x
=0,55  va  F(0,55)=0,80  bo„lsa  unda  zarar  kvotasining  mikdori  0,55 
kichik bulish ehtimoli 0,80 teng bo„ladi ya‟ni ishonch darajasi 80%bilan zarar kvotasi 
55% xajmida rezervlansi biz shunday mablagga ega bulamiz kim u bilan 80% holatda 
yuzaga kelgan zararni koplay olamiz. 
Agar taqsimot funksiyasi F(x) va zaruriy ishonch darajasi a belgilangan bo„lsalar 
unda bizni vazifamiz shunday 
*
x
topish kerak. 
 
a
x
F

*
 
bulsin. 
Grafikda 
*
x
ni  F(x)ning  a-ga  munosib  kiymatdagi  grafikdagi  nuktasini  ox  ukiga 
proeksiyasini tushirib topamiz. 
3-rasm. 
 
x 
f(x) 
x 
f(x) 
x
0
 

---

46 
 
 
 
 
 
 
*
x
-ning kiymati kerakli rezrev fondini kiymatini beradi. 
Rezrv  fondining  mikdorini  o„zgartirish  ishonch  darajasiga  munosiban  kuyidagi 
kurinish orkali bajariladi. 
4-rasm. 
 
 
 
 
 
YAna kuyidagi misolni kurib utamiz Biz o„rganayotgan ob‟ektlarning sugartalash 
birtimi  emas  deb  olamiz  chunki  turli  «tarmoklarda»  kutiladigan  zararlar  xajmi 
turlichadir. Masalan davlat tasorufidagi tormoklar uchun 30% atrofida, qishloq xo„jalik 
tarmoklarida 100% tashkil etadi. Turli olimllarning tarmoklarga ta‟siri ham turlichadir. 
Ehtimollarning taqsimoti tarmoklar ichida biroz kiyinlik tugdiradi agar tormoklar ulushi 
xalq xo„jaligi strukturasida o„zgaruvchan bo„lsa. 
Masalan: Hisoblash kiyinchiliklar kuyidagicha engib utiladi har bir tarmok uchun 
aloxida  zichlik  funksiyasi  aniqlanadi  keyin  umumiy  zichlik  funksiyasi  kuyidagicha 
olinadi. 
)
(
)
(
)
(
)
(
3
3
2
2
1
1