Umum ped na amal-O`um 13-14

Muammoli ta‘lim nima? Qanday qilib muammoli vaziyat yaratish mumkin? 
Muammoli deyilganda o‘quv materialini o‘quvchilar ongida ilmiy izlanishga o‘xshash bilish vazifalari va 
muammolari paydo bo‘ladigan qilib o‘rganish tushuniladi. 
O‘quvchilarning fikrlash faoliyatida mantiqiy to‘g‘ri, ilmiy xulosalarni izlash va o‘zlashtirishga 
rag‘batlantiradigan muammoli vaziyatlar vujudga keladi. 
Har qanday ta‘lim o‘quvchi uchun muammolidir. O‘quvchi ongida muammoli vaziyatni vujudga keltirish, 
o‘quvchining faol fikrlash faoliyati o‘quv materialini puxta o‘zlashtirib olishlari haqida sharq pedagoglari qimmatli 
fikrlar aytib o‘tganlar. 
Mutafakkir Abu Rayxon Beruniy (937-1048) didaktik qarashlarida o‘quvchilarni o‘qitish hamda tarbiyalash 
jarayonida birinchidan turli mavzularda mulohazalar yuritishni, o‘quvchining zerikmasligini, zo‘riqmasligini 
ta‘kidlagan. 
Muammoli vaziyatda: 

o‘quvchi uchun bilish qiyinchiligiga ega, ya‘ni o‘rganilayotgan muammo ustida fikr yuritish; 

o‘quvchilarda bilishga qiziqish o‘yg‘otish; 

---

UZLIKSIZ TA‘LIM PEDAGOGIKASI 
35 

tahlil jarayonida o‘quvchilarning avvalgi tajribasi va bilimiga suyanish.
Ta‘lim jarayonida muammoli vaziyatni vujudga keltirish, undan foydalanish usullarini yaratish, ta‘lim tizimining 
har bir bosqichida o‘rganiladigan fanlarga xosdir. 
Muammoli vaziyat fanning mazmuni o‘ziga xos xarakter xususiyatlari, uni o‘rganish usullarini hisobga olgan 
holda yaratiladi. 
Ta‘lim jarayonida o‘qitishning induktiv va deduktiv usullariga ehtiyoj sezilmoqda. Qanday holda induktiv va 
deduktiv usullar qo‘llaniladi?  Ayniqsa deduktiv o‘qitishga talab va e‘tibor kuchaydi. Bu usulda tafakkur qilish katta 
samara beradi. Induktiv yoki deduktiv usullarni qo‘llash o‘rganilayotgan mavzu mazmunini ochishning ma‘lum 
mantiqini - xususiydan umumiyga yoki umumiydan xususiyga o‘tishni tanlashni anglatadi. 
Induktiv usullar texnik qurilmalarni o‘rganishda va amaliy topshiriqlarni bajarishda keng qo‘llaniladi. 
Deduktiv usul o‘quv materialini tezroq o‘tishga yordam beradi, tafakkurni bir muncha faol rivojlantiradi. 
Nazariy materialni o‘rganishda anchagina umumiy holatlardan ayrim oqibatlarni aniqlashni talab qiluvchi 
masalalarni yechishda deduktiv usulni qo‘llash ayniqsa foydalidir. 
Jeff Halstead fikricha: ―Agar sinfning katta qismida o`zlashtirish, bilim va ko`nikmalar yetishmayotgan 
bo`lsa, u holda butun guruhni oldinga harakatlantirish faoliyati bilan ta‘minlash mumkin. Agar 
o`zlashtirolmaydiganlar qismi kamroq bo`lsa, unda o`qituvchi ularni tabaqalashtirish orqali bir xil bilim darajaga ega 
bo`lgan yoki bir xil konseptual akl atrofida bo`lganlarni ajratilishi mumkin. 
O`qituvchilar toki o`z o`quvchilarini omadini guvohi bo`lmagunlaricha dars bilan birga oldinga intilmaydilar. 
Ular shuningdek, yordamga muxtoj talabalarga yordam berish g`oyasini amalga oshirishlari kerak bo`ladi. Agar 
o`quvchilar darsga yoki oldindagi ishlarga tayyor bo`lishmasa, ular o`zlari uchun kurashishlariga to`g`ri keladi, 
extimol muvaffaqqiyat o`z salohiyatlarini ko`rsatishar‖
1