Umum ped na amal-O`um 13-14

Shaxsning ichki qobiliyati. O‗z-o‗zini mukammal bilishi, tushunishi va his qilish qobiliyati, erkin shaxsda ichki 
qobiliyat mukammal rivojlanadi, irodasi mustahkam, qat‘iyatli, har qanday vaziyatda o‗z fikr-mulohazasini erkin bayon 
eta oladi. 
Yaqqol qobiliyatlar tuzilishini tashkil qiluvchi shaxsning xislatlari, fazilatlari orasida maium turkumi yetakchilik, 
ustuvorlik qilsa, ayrimlari yordamchilik vazifasini bajaradi. Ma‘lumki, pedagogik qobiliyatlar tuzilishida yetakchi 
xislatlar sifatida pedagogik odob (takt), bolalami sevish, o'quvchilar jamoasini tashkil qilish va uni boshqarish, 
kuzatuvchanlik, talabchanlik, bilimlarga chanqoqlik, bilimlami uzatishga o'quvchanlik va shunga o'xshashlar tan 
olinadi. O‗qituvchilik qobiliyatining yordamchi (qo'shimcha) fazilatlariga quyidagilar kiradi: artistlilc, nutqiy 
qobiliyat, diqqatni taqsimlash, akademik qobiliyatlar va hokazo. Pedagogik qobiliyatlaming yetakchi (asosiy) va 
yordamchi (qo'shimcha) tarkiblari, jabhalari taiim jarayoni muvaffaqiyatini ta‘minlaydigan birlikni (birikuvni) yuzaga 
keltiradi hamda o'qituvchi shaxsi bilan bog'liq boigan hamkorlik, individual faoliyatini tashkillashtiradi. 
Qobiliyatlardan muayyan darajada umumiy va torroq ma‘noda maxsus sifatlami ajratish orqaii ma‘lum turkum tizimini 
yuzaga keltirish mumkin. Bundan kelib chiqqan holda qobiliyatlami umumiy va maxsus qobiliyatlar guruhiga ajratish 
maqsadga muvofiq. Umumiy qobiliyatlar (sifatlar) maxsus qobiliyatlarga (sifatlarga) zid tarzda talqin qilish mumkin 
emas. Shaxsning umumiy qobiliyatlari hosil qiluvchi omillar yaqqol psixologik hodisa yoki voqelikdir. Maxsus 
qobiliyatlar koiam jihatdan torrok bo‗lishiga qaramay, chuqurroq mohiyatni o‗zlarida muj assamlashtiradi. 
Pedagogik qobiliyat va uning tuzilishi. Pedagogik qobiliyat - bu qobiliyat turlaridan biri bo‗lib, kishming 
pedagogik faoliyatga yaroqliligini va shu faoliyat bilan muvaffaqiyatli shug‗ullana olishini aniqlab beradi. Pedagogik 
psixologiyada o‗qituvchilik faoliyatida pedagogik qobiliyatlaming tutgan o'rnini ilmiy izohlab berishga oid samarali 
tadqiqotlar olib borilgan. 

---

UZLIKSIZ TA‘LIM PEDAGOGIKASI 
162 
Yirik psixolog S.L.Rubinshteyn ta‘kidlab o‗tganidek, pedagogik jarayon o‗qituvchi-tarbiyachining faoliyati 
tariqasida rivojlanuvchi bola shaxsini shakllantiradi, bu esa pedagogning o!quvchi faoliyatiga naqadar rahbarlik 
qilishiga yoki aksincha, unga ehtiyoj sezmasligiga bog‗liq. Bola shaxsining rivojlanishida o‗qituvchining roli benihoya 
muhimdir, chunki u ta‘lim va tarbiya jarayonining tashkilotchisi vazifasini bajaradi. Shu bois, hozirgi sharoitda 
o‗qituvchimng tashkilotchilik qobiliyatiga nisbatan yuksak talab qo‗yiladi, shuning uchun ijtimoiy-tarixiy tajribalaming 
boyligi ehtiyojlar ko'lamming ortishiga bevosita bog‗liq.