▪ Siz ko‘pgina jangari fi lmlarni tomosha qilganingizda, haydovchi avtomobil rulini keskin yon tomonga burganidamashina ag‘darilib ketganligini ko‘rgansiz. Sirkda motosiklchining devor bo‘ylab yurganligini ham ko‘rganlar bor.Shunday tajriba o‘tkazib ko‘raylik. Chelak ichiga ozgina suv solib, uni vertikal tekislikda aylantiraylik. Chelak aylanish davomida yuqorinuqtadan o‘tayotganda chelakdagi suv to‘kilmasdan o‘tadi.
| UMUM TA’LIM MAKTABLARDA”AYLA NMA HARAKAT
DINAMIKASI”MAVZU
▪ Yuqorida keltirilgan misollardan mashinani ag‘daruvchi, motosiklchini devorga siqib turuvchi va chelakdagi suv og‘irligini muvozanatlovchi kuch mavjudligi kelib chiqadi.Bu kuch qanday hosil bo‘ladi va uning kattaligi nimalarga bog‘liq?Buning uchun aylana bo‘ylab tekis harakat qilayotgan jismda markazga intilma kuch mavjud bo‘lishini eslaylik.
|
▪ Nyutonning uchinchi qonuniga ko‘ra:
➢ Fm.i.k. = F mv
R markazdan qochma kuch F→m.q.k. ham paydo bo‘ladi.
Mana shu markazdan qochma kuch keskin burilgan mashinani ag‘daradi va aylanayotgan chelakning to‘nkarilgan holatida suvning to‘kilishiga yo‘l qo‘ymaydi
|
▪ Markazdan qochma kuchni aylanuvchi
jismlarda hamda jism harakati davomida burilishi zarur bo‘lgan hollarda hisobga olinadi.Xuddi shunday yo‘lning burulish qismlarida markazga intilma kuch ta’sirida vertikal holatdan og‘ish kuzatiladi. Bu holat avariyagaolib kelmasligi uchun velosipedchi yoki mototsiklchilar aylanish markazi tomon biroz og‘ib harakatlanishlarizarur. Avtomobilda bu kuchni muvozanatlash uchun yo‘lning bir tomonini biroz ko‘tarib quriladigan bo‘ldi
|
Bu bo’limda biz dеformatsiya bo’lmaydigan absolyut (mutloq) qattiq jismning aylanishini ko’rib chiqamiz. kuch ta'sirida jism o’q atrofida aylanyapti dеb faraz qilaylik. Unda jismning har bir nuqtasi shu o’q atrofida aylana bo’ylab aylanadi. Bunda hamma nuqtalarning burchak tеzliklari va burchak tеzlanishlari bir xil bo’ladi. kuchni uchta bir-biriga pеrpеndikulyar bo’lgan kuchga ajratamiz, bunda bo’ladi, ular jismni aylantirmaydi, jismni faqat A nuqtaga urinma bo’lgan kuchi aylantiradi. Shuning uchun ni aylantiruvchi kuch dеyiladi. Uning aylanishi radiusiga bo’lgan ko’paytmasi kuch momenti dеb ataladi.
|
Do'stlaringiz bilan baham: |
