Umumiy doc

 
 
 
 
16.3- §. TEXNOLOGIK JARAYONLARNING AVTOMATLASHTIRILGAN
BOSHQARISH TIZIMLARI FAOLIYATINING UMUMLASHTIRILGAN 
SXEMASI 
Kimyo va oziq-ovqat sanoatining moddiy asosini texnologik jarayonlar 
tashkil qiladi, ularni boshqarish natijada esa ishlab chiqarishning kerakli 
ko‘rsatkichlari yaratiladi. Texnologik jarayon tushunchasiga texnologik jarayonning 
aynan o‘zi yoki bo‘limi va bu jarayonni amalga oshiradigan texnologik uskunalar 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

461 
kiradi. SHuni ta’kidlab o‘tish kerakki, datchik va ijro etuvchi mexanizmlar
texnologik uskunalarning tuzilish elementi bo‘lishiga qaramay, TJABT ning texnik 
vositalari qismiga kiradi. SHu nuqtai nazardan qaralganda texnologik jarayonni
yoki bo‘limni boshqarish - uskunalar, apparatlar yoki agregatlarning ish holatini 
boshqarish demakdir. 
 
16.1-rasm. TJABT faoliyatining umumlashtirilgan tizimi. 
 
Bu ma’noda boshqarilayotgan texnologik jarayon deganda kirishdagi nazorat 
qilinayotgan parametrlari aniqlangan, ob’ektning kirishidagi ta’sirlari bilan chiqish 
parametrlari orasidagi bog‘lanishi topilgan va jarayonning boshqarish usullariga 
asoslangan jarayonga aytiladi. 
16-1-rasmda TJABT ishining umumlashtirilgan blok-sxemasi berilgan, bunda, 
)
(t
U
-kirishda nazorat qilinayotgan boshqaruvchi ta’sirlar; 
)
(t
X
-kirishda nazorat 
qilinayotgan parametrlar; 
)
(t
Z
- kirishda nazorat qilinayotgan parametrlar, lekin 
Программа алгоритмлари 
Бошқариш мақсади, оптималлаш 
символи, чеклашлар 
Киритиш-чиқариш 
šурилмаси 
РҲМ билан оператор 
алоқаси қурилмаси 
Оператор учун контрол 
қурилмаси 
Ижро этувчи 
органлар 
РҲМ 
Оператор 
Бошқарув объекти 
Датчиклар 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

462 
boshqarilmaydigan 
parametrlar;; 
)
(t
Y
-texnologik 
jarayonning 
chiqishdagi
o‘zgaruvchisi. 
Texnologik jarayonning kirish va chiqish parametrlari haqidagi axborot 
o‘lchov asboblarining datchigi va axborotni kiritish-chiqarish kompleksi orqali
raqamli hisoblash mashinasiga (RHM) boradi. Bu axborotni (yoki uning bir 
qismini) operator ham aloqa qurilmasi orqali RHM ga kiritishi mumkin. Bu holda 
operator nazorat qurilmasidagi ko‘rsatkichlardan foydalanadi. Boshqaruvchi RHM 
oldindan belgilangan algoritmlar va boshqaruv dasturi, boshqarish maqsadi, 
tanlangan optimallash simvoli, cheklashlar asosida ma’lum bir tartib bilan kirgan 
axborotni qayta ishlaydi. Tizim texnologik jarayonini avtomatik rejimda bosharishi 
mumkin yoki boshqarish rejimi shunday bo‘lish mumkinki, unda boshqaruvchi 
raqamli hisoblash mashinasi (RHM) aloqa qurilmasi orqali operatorga texnologik 
jarayonni ijro etuvchi organlar yoki topshiriq bergichlarni masofadan turib 
boshqarish uchun ma’lum tavsiyalar beradi (ya’ni, «maslahat rejimi»). TJABT larni 
loyihalash shunday tashkil qilinishi kerakki, unda operatorlar va texnik vositalarning 
imkoniyatlari to‘la foydalanib, kelajakka avtomatik boshqarish tizimlari (ABT) keng 
o‘rin egallasin, inson esa faqat texnologik uskunalar va boshqarish tizimlarining aniq 
buzilmasdan ishlashini nazorat qilish hamda yordamchi amallarni bajARTin.
Umumiy ko‘rinishda tizimning matematik modelini quyidagicha ifodalash mumkin: 
{
}
{
}
{
}
),
(
...,
),
(
),
(
)
(
;
)
(
),...,
(
),
(
)
(
;
)
(
),....,
(
),
(
)
(
;
,...,
,
;
;
)];
(
),
(
[
);
(
)
(
)
(
2
1
2
1
2
1
2
1
0
0