Umumiy fizika kursidan amaliy mashg‘ulotlar uchun o‘quv qo‘llanma

Radiaktiv zarralar

- neytron	- neytrino
- proton	- vodorod
- elektron	- detiriy
- pozitron	- tritiy

Yadroviy reaksiyalar: Ikki yadro yoki yadro va zarra bir-biri bilan 10^-15 m lar chamasiga yaqinlashganda yadroviy kuchlarning ta’siri tufayli o‘zaro intensiv ta’sirlashadi, natijada yadroviy o‘zgarishlar vujudga keladi. Bu jarayonlarni yadroviy reaksiya deb ataladi, yadroviy reaksiyani quyidagicha yozish mumkin:

_, (16.8)

bunda X – boshlang‘ich yadro, – reaksiyaga kirishuvchi zarra, - yadroviy reaksiyada ajralib chiquvchi zarra, U – yadroviy reaksiyada vujudga kelgan yadro, va zarralar – neytron, proton, alfa-zarra, gamma – kvant, engil yadrolar yoki boshqa elementar zarralar bo‘lishi mumkin.

Birinchi yadroviy reaksiya Rezerford tomonidan azotni -zarralar bilan bombardimon qilish jarayonida kislorod va proton hosil qilib, amalga oshirilgan, ya’ni

(16.9)

yoki ixchamroq N¹⁴(,r)O¹⁷ (16.9a)

ko‘rinishda ifodalash mumkin. YAdro reaksiyalarida saqlanish qonuni:

YAdroviy reaksiya	Elektr zaryadi	Nuklonlar soni
N^14+O^17+R	7+2=8+1	14+4=17+1
N^2+N^2Ne^3+n	1+1=2+0	2+2=3+1
Li^7+RVe^7+n	3+1=4+0	7+1=7+1
S^32+nR^32+R	16+0=15+1	32+1=32+1
Ve^9+2Ne^4+n	4+0=22+0	9+0=24+1

Yadro reaksiyasida ajralib chiqqan yoki yutiladigan energiya Q ga reaksiya energiyasi deyilib, u MeV larda ifodalansa, quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi:

,

Bunda - reaksiyagacha bo‘lgan yadro massalari, - reaksiyadan keyingi yadro massalari.

Energiya ajralgan ( Q > 0) yadro reaksiyasiga ekzotermik reaksiya deyiladi, energiya yutilgan ( Q < 0) yadro reaksiyasiga esa endotermik reaksiya deyiladi.
Masala yechish namunalari

1 – Masala. Quyidagi yadro reaksiyasining energiyasini hisoblang:

₇N¹⁴ + ₀n¹ = ₆C¹⁴ + ₁H¹

Reaksiyaga tegishli kattaliklarni jadvaldan oling.

Berilgan:









Topish kerak:

E - ?

Yechilishi: Ajralib chiqayotgan energiya quyidagicha hisoblanadi:

E = 931 ∆m Mev. (1)

Ma’lumki,

Bu qiymalarni (1) ga qo‘yib hisoblaymiz:

Energiya musbat qiymatga ega ekanligi reaksiya vaqtida energiya ajralishini ko‘rsatadi.