Umumiy gigiyena va ekologiya

r
u
t
r
a
l
t
a
r
o
m
I
i
r
u
t
r
a
l
t
a
r
o
m
I
)
n
a
li
b
i
‘
g
i
h
s
o
(
i
g
il
il
t
a
v
a
Q
)
n
a
li
b
i
‘
g
i
h
s
o
(
i
g
il
il
t
a
v
a
Q
)
n
a
li
b
i
‘
g
i
h
s
o
(
i
g
il
il
t
a
v
a
Q
)
n
a
li
b
i
‘
g
i
h
s
o
(
i
g
il
il
t
a
v
a
Q
)
n
a
li
b
i
‘
g
i
h
s
o
(
i
g
il
il
t
a
v
a
Q
.
1
r
a
lt
a
n
r
e
t
n
i
-
b
a
t
k
a
m
,
r
a
l
y
e
s
ti
l
,
a
y
i
z
a
n
m
i
G
3
.
2
r
a
l
y
e
s
ti
l
k
i
m
e
d
a
k
a
,
r
a
lj
e
ll
o
K
4
O‘quv yurtlarining asosiy binolariga qo‘yiladigan talablar:
1. Umumta’lim o‘quv binolarining sig‘imi loyihalashtirishga
berilgan  vazifa  orqali  belgilanishi  kerak,  biroq  qoida  bo‘yicha,
oshig‘i  bilan  3-sinf  yoki  maktablarda  1000  o‘rin,  gimnaziya,
litseylarda va kollejlarda 850 o‘rindan belgilanadi.
2. Asosiy o‘quv xonalari maydonlari quyidagi jadvalga muvo-
fiq qabul qilinishi kerak.
9-jadval

245
r
a
l
o
n
i
B
r
a
l
o
n
i
B
r
a
l
o
n
i
B
r
a
l
o
n
i
B
r
a
l
o
n
i
B
i
g
il
r
i
b
v
o
h
c
l
‘
O
i
g
il
r
i
b
v
o
h
c
l
‘
O
i
g
il
r
i
b
v
o
h
c
l
‘
O
i
g
il
r
i
b
v
o
h
c
l
‘
O
i
g
il
r
i
b
v
o
h
c
l
‘
O
m
,
i
n
o
d
y
a
M
m
,
i
n
o
d
y
a
M
m
,
i
n
o
d
y
a
M
m
,
i
n
o
d
y
a
M
m
,
i
n
o
d
y
a
M
22222
,,,,,
a
g
i
g
il
r
i
b
v
o
h
c
l
‘
o
i
g
a
d
h
s
il
a
n
‘
o
y
y
i
m
u
m
U
i
r
a
lt
e
n
i
b
a
k
v
u
q
‘
o
r
a
n
u
h
-
b
s
a
k
s
u
s
x
a
m
a
t
r
‘
O
i
r
a
l
a
n
o
x
r
o
k
v
u
q
‘
o
,i
r
a
lj
e
ll
o
k
o
1 ‘
o
v
u
q
‘
a
g
i
n
r
o
1
(
‘
)
a
g
i
h
c
v
o
l
g
n
it
1
,
a
g
i
h
c
v
u
q
8
,
1
a
v
y
i
r
a
z
a
n
m
u
m
U
i
g
a
d
il
if
o
r
p
m
il
‘
a
t
m
u
m
u
r
a
l
a
y
i
r
o
t
a
r
o
b
a
l
o
1 ‘
o
v
u
q
‘
a
g
i
n
r
o
1
(
‘
)
a
g
i
h
c
v
o
l
g
n
it
1
,
a
g
i
h
c
v
u
q
2
,
2
m
il
i
b
s
u
s
x
a
m
a
t
r
‘
O
,
r
a
l
a
y
i
r
o
t
a
r
o
b
a
l
i
g
a
d
i
r
a
lt
r
u
y
i
r
a
lt
e
n
i
b
a
k
a
k
i
n
x
e
t
o
1 ‘
o
v
u
q
‘
a
g
i
n
r
o
1
(
‘
)
a
g
i
h
c
v
o
l
g
n
it
1
,
a
g
i
h
c
v
u
q
4
,
2
h
s
a
l
b
o
s
i
h
a
v
a
k
it
a
m
r
o
f
n
I
i
r
a
lt
e
n
i
b
a
k
i
s
a
k
i
n
x
e
t
i
g
a
d
i
n
o
y
y
e
l
p
s
i
D
o
i
h
c
h
s
i
1
‘
a
g
i
n
r
0
,
6
6.  O‘quv  yurtlarining  tarkibi  va  maydoni  loyihalashtirishga
berilgan  vazifa  bo‘yicha  belgilanadi.  Binolar  maydoni  hisobga
ko‘ra  qabul  qilinadi:  o‘quvchilar,  o‘qituvchilar,  xizmat  ko‘rsa-
tuvchi xodimlar, ilmiy-tadqiqot bo‘limlarining xodimlari, asði-
rantlar shular tarkibiga kiradi.
7.  Asosiy  binolar:  o‘quv  kabinetlari,  laboratoriyalar,  chiz-
machilik   zallari, kurs va diðlom loyihalash zallarining maydoni
quyidagi  jadvalda  berilgan.
10-jadval
8.  Kafedra  xonalarining  maydoni  bir  o‘qituvchiga  kamida
4  m
2 
hisobidan  kelib  chiqib  qabul  qilinadi,  kafedra  mudiri
kamida 18 m
2
, uslubiy kabinet kamida 54 m
2
 bo‘lishi kerak.
9. Auditoriyalardagi joylar soni:
– 12–15 o‘quvchi o‘qiydigan bo‘lsa, 1 o‘ringa 2,5 m
2
;
–  25  o‘quvchi  o‘qiydigan  bo‘lsa,  1  o‘ringa  1,8  m
2
  bo‘lishi
kerak.
Zamonaviy informatsiya va aloqa vositalari,
axborot texnologiyalari fan xonalari uchun gigiyenik talablar
(QMQ  2.08.02  –1996)
1.  Hisoblash  texnikalari  o‘quv  xonalarini  rejalashtirish
O‘zbekiston  Resðublikasining  2001-yil  sanitariya  me’yori  va
qoidalari talablariga mos bo‘lishi kerak.

246
2.  Hisoblash  texnikalari  xonalari  yerto‘lalarda  joylashuviga
ruxsat  etilmaydi.
3.  Hisoblash  texnikalari  xonalari  yuqori  shovqinlardan
alohidalangan bo‘lishi kerak.
4. Hisoblash texnikalari xonalari tabiiy yoritilishiga ega bo‘lishi
kerak.
5.  Hisoblash  texnikalari  komðyuterlari  xonada  shunday
joylashishi  kerakki,  ekranda  yorug‘lik  yaltirab  ko‘rinmasligi
kerak.
6. Hisoblash texnikalari xonalarida komðyuterlar derazadan
tushadigan  yorug‘likka  qarama-qarshi  o‘rnatilishi  kerak.
7.  Hisoblash  texnikalari  xonalari  maydoni  1  kishiga  6  m
2
hisobida, balandligi 2 m dan ðast bo‘lmasligi kerak.
8.  Hisoblash  texnikalari  xonalari  derazalariga  yorug‘likni
to‘smaydigan  oq  rangli  ðardalar  o‘rnatiladi.
9. Hisoblash texnikasi xonalarida 10 va undan ortiq komðyuter
va  hisoblash  texnikasi  qo‘yilgan  bo‘lsa,  9  m
2
  maydonga  ega
bo‘lgan bitta laborant xonasi bilan ta’minlangan bo‘lishi hamda
disketlarni va adabiyotlarni saqlash uchun shkaf yoki stellaj bilan
jihozlanishi  kerak.
10.  Pol  yuzasi  tekis,  antistatik  xususiyatlarga  ega  bo‘lishi
lozim,  ðol  linoleum  bilan  qoðlangan  yoki  taxtadan  qilinib,
bo‘yalgan bo‘lsa maqsadga muvofiq bo‘ladi. Polga metall qoðlash
mumkin  emas.
11.  Hisoblash  texnikasi  stollariga  elektr  bilan  ta’minlovchi
alohida  qurilma  o‘rnatiladi.
Komðyuter  qo‘yiladigan  stolning  balandligi  hisoblash  tex-
nikasi  bilan  ish  olib  boruvchi  o‘quvchi  bo‘yiga  muvofiq,  ya’ni
quyidagicha  bo‘lishi  kerak:
11-jadval
,
i
y
‘
o
b
i
h
c
v
u
q
‘
O
,
i
y
‘
o
b
i
h
c
v
u
q
‘
O
,
i
y
‘
o
b
i
h
c
v
u
q
‘
O
,
i
y
‘
o
b
i
h
c
v
u
q
‘
O
,
i
y
‘
o
b
i
h
c
v
u
q
‘
O
m
s
m
s
,
a
d
i
m
a
k
,
i
g
il
d
n
a
l
a
b
n
a
d
l
o
P
m
s
,
a
d
i
m
a
k
,
i
g
il
d
n
a
l
a
b
n
a
d
l
o
P
m
s
,
a
d
i
m
a
k
,
i
g
il
d
n
a
l
a
b
n
a
d
l
o
P
m
s
,
a
d
i
m
a
k
,
i
g
il
d
n
a
l
a
b
n
a
d
l
o
P
m
s
,
a
d
i
m
a
k
,
i
g
il
d
n
a
l
a
b
n
a
d
l
o
P
l
o
t
s l
o
t
s l
o
t
s l
o
t
s l
o
t
s
h
s
i
y
‘
o
q
q
o
y
o
i
g
a
d
i
g
a
t
l
o
t
s
h
s
i
y
‘
o
q
q
o
y
o
i
g
a
d
i
g
a
t
l
o
t
s
h
s
i
y
‘
o
q
q
o
y
o
i
g
a
d
i
g
a
t
l
o
t
s
h
s
i
y
‘
o
q
q
o
y
o
i
g
a
d
i
g
a
t
l
o
t
s
h
s
i
y
‘
o
q
q
o
y
o
i
g
a
d
i
g
a
t
l
o
t
s
k
il
g
a
t
n
u
h
c
u
l
u
t
s l
u
t
s l
u
t
s l
u
t
s l
u
t
s
0
6
1
–
5
4
1
4
6
3
5
8
3
5
7
1
–
1
6
1
0
7
9
5
2
4
5
7
1
6
7
5
6
6
4

247
O‘quvchi  bo‘yiga  stolni  moslash  uchun  oyoq  tagiga  bo‘yni
o‘zgartirish imkoni bo‘ladigan taglik o‘rnatiladi, taglik taxtadan
tayyorlangan bo‘lishi kerak.
12. Hisoblash texnikalari xonalarida deraza tomonidagi devor
bilan stol orasidagi masofa kamida 0,8 m bo‘lishi kerak.
13.  Kabinetga  stollar  uzunasiga  qo‘yilganda  ish  stollarining
har bir qatori orasidagi masofa kamida 1 m bo‘lishi lozim.
14. Agar kabinetning o‘rtasiga monitorlar qo‘yilgan stol o‘rna-
tilsa, u holda komðyuterlar ekrani qarama-qarshi qilib qo‘yilishi
lozim.
15. Xonalarda mashg‘ulot o‘tish vaqtida o‘quvchilar maxsus
xalatlarda va ðaxta-ið matodan tikilgan kostyumlarda bo‘lishlari
kerak.
16. Xonadagi barcha komðuter texnikalari alohida qurilmalar
bilan yerga ulangan bo‘lishi kerak.
17.  Komðyuterlarni  isitish  qurilmalari  yaqiniga  qo‘yishga
ruxsat  etilmaydi.
Hisoblash  texnikasi xonalarining mikroiqlimiga
qo‘yiladigan talablar
1. Hisoblash texnikasi xonalari isitish, havo almashtirish yoki
havoni  konditsionerlash  qurilmalari  bilan  jihozlanadi.
2. Xonalarga konditsionerlar (BK-1500; BK-2500; BK-2000P)
o‘rnatish  tavsiya  qilinadi.
3.  Mashg‘ulotlar  boshlanishidan  oldin  hamda  har  bir  aka-
demik soatdan keyin o‘quv xonasi 2 tomonlama shamollatiladi,
haroratga  qarab  derazalarni  ochib  qo‘yib  mashg‘ulot  o‘tkazilsa
maqsadga  muvofiq  bo‘ladi.
4.  Xonada  havo  harorati  18–22°C,  nisbiy  namlik  esa
62–55% bo‘lishi lozim.
Xonada  havo  harakati  tezligi  0,1  m/s  bo‘lishi  hamda  xona
har kuni namlab artilishi lozim.
Xonalarning yoritilishi
1. Xonalar tabiiy va sun’iy yoritilgan bo‘lishi lozim.
2.  Quyosh  nuri  o‘quvchi  ko‘ziga  va  ekranlarga  tushmasligi
kerak.
3. TYK kamida 1,1% bo‘lishi lozim.

248
4. Xonalarni sun’iy yoritish uchun shiftlarga luminessent lam-
ðalar  o‘rnatiladi.  Luminessent  lamðalar  nuri  komðyuter
ekranlariga  tushmasligi  kerak.
Mashg‘ulot davomiyligi
1. Hisoblash texnikasi xonalarida o‘quv mashg‘ulotlari davom-
liligi komðyuter xiliga, o‘quvchi yoshiga, mashg‘ulot boshlanish
vaqtiga  bog‘liq.
Mashg‘ulotlar: 5-sinf o‘quvchilari uchun – 15 min; 6–7-sinf
o‘quvchilari  uchun  –  20  min;  8–9-sinf  o‘quvchilari  uchun  –
25 min dan oshmasligi kerak.
2. Darslar orasidagi tanaffuslar 10 min bo‘lishi lozim. Kom-
ðyuterlarda imtihonlar o‘tkazilsa o‘quvchi komðyuterda 2 soatdan
ortiq ishlamasligi kerak. Savollar hajmi shu vaqtga mos bo‘lishi
kerak.
Nazorat savollari
1. Bolalar va o‘smirlar gigiyenasining vazifasi nimalardan iborat?
2. Kundalik rejim va o‘quv mashg‘ulotlariga qanday gigiyenik talablar qo‘yiladi?
3. Sinf xonasi jihozlariga qo‘yiladigan gigiyenik talablarni ayting.
TEST SAVOLLARI
1. Bolalarda o‘sish jarayonining tezlashuvi deganda nimani tushunasiz?
A . Antrometriya.
D. Skolioz.
B. Akseleratsiya.
E. Urbanizatsiya.
2. 5–6-sinf o‘quvchilari uchun uy vazifalarining hajmi necha soatga mo‘ljallanadi?
A. 2 soat.
D. 2,5 soat.
B. 1 soat.
      E. 1,5 soat.
3. Bolalar muassasalarida YK necha bo‘lishi kerak?
A. 1:3.
D. 1:6 va 1:7.
B. 1:4 va 1:5.
E. 1:6 va 1:8.
 Yodda tuting!
Akseleratsiya – bolalarda o‘sish jarayonining tezlashuvi.
Interlinyaj – kitobdagi yozuvlar qatorlari orasidagi bo‘shliq.
Aððrosh – so‘zlar va harflar orasidagi bo‘shliq.

249
X BOB
DAVOLASH-PROFILAKTIKA MUASSASALARI
GIGIYENASI
Davolash muassasalarida qulay gigiyenik sharoit bemorlarni
davolashda  eng  asosiy  omillardan  hisoblanadi.  Davolash  va
ðrofilaktika muassasalarini qurishda gigiyena me’yorlari hamda
talablarini ishlab chiqish va ularni albatta joriy etish kerak.
Kasalxona gigiyenasiga oid me’yorlar, asosan, tashqi muhit-
ning organizmga ta’siri natijasida kuzatiladigan ðatologik jarayon-
larga qarab aniqlanadi. Kasalxona sharoitini bemor organizmiga
ijobiy  ta’siri  mikroiqlim  sharoitiga,  chunonchi,  bemorlar  yota-
digan xonalar hajmi va sathining yetarli bo‘lishiga kasalxonaning
ko‘kalamzorlashtirilishiga  bog‘liq.
Kasalxona  maxsus  jihozlangan  muassasa  bo‘lib,  u  yerda
bemorlar yotib davolanadi. Kasalxona hamma bemorlarga kim-
ligidan qat’iy nazar malakali, ixtisoslashgan tibbiy yordam ko‘rsa-
tiladigan  ðrofilaktika  muassasasi  hisoblanadi.
O‘zbekiston  Resðublikasi  Sog‘liqni  saqlash  vazirligining
1997-yil 27-fevral 100-sonli «Qishloq aholisiga tibbiy sanitariya
yordami  ko‘rsatishni  yaxshilash  choralari  va  qishloq  davolash-
ðrofilaktik muassasalar faoliyatini tashkil qilish» to‘g‘risidagi buy-
rug‘ida tuman markaziy shifoxonasi to‘g‘risida va shifoxonaning
tuzilishi  to‘g‘risida  ma’lumotlar  hamda  mazkur  buyruqda
uchastka  kasalxonalari,  qishloq  hududiy  tashxis  ðoliklinikalari,
qishloq  vrachlik  ambulatoriyasi,  tuman  yuqumli  kasalliklar
shifoxonasi, feldsherlik-akusherlik ðunkti, tuman markaziy shi-
foxonasi tez tibbiy yordam bo‘limi, tuman teri-tanosil disðanseri,
shifoxonaning  akusherlik  komðleksi,  qishloq  vrachlik  ðunkti,
tuberkulyozga qarshi disðanser, hamshira ðarvarishi kasalxonasi
(bo‘limi), shahar, tuman bolalar kasalxonalari, Davlat sanitariya
eðidemiologiya  nazorati  markazi  to‘g‘risida  ma’lumotlar
berilgan.
Tuman markaziy shifoxonasi tuzilishi:
– qabulxona bo‘limi va kunduzgi davolash bo‘limidan iborat
bo‘lgan kasalxona;

250
– poliklinika;
– davolash-tashxis bo‘limi, kabinet va laboratoriyalar;
– tashkiliy metodik bo‘lim (kabinet);
– tez va shoshilinch tibbiy yordam bo‘limi;
– patologik anatomiya bo‘limi;
– har xil tuzilmalar: aðteka, ovqat tayyorlash, tibbiy kutub-
xona va arxiv.
Markaziy shifoxonada quyidagi bo‘limlar:
– teraðiya, ðediatriya, jarrohlik, tug‘ruqxona bloki, yuqumli
kasalliklar, boshqa bo‘limlar aholining maxsus tibbiy yordamga
ehtiyoji va material texnik baza salohiyatiga qarab tashkil qilinadi.
Kasalxonada  ixtisoslashgan  bo‘limlardan  tashqari,  tashxis
bo‘limlari (rentgen, fizioteraðiya, funksional diagnostika, labo-
ratoriyalar  va  h.k.),  ma’muriy  xo‘jalik  bo‘limlari,  kutubxona
bo‘ladi. O‘zbekiston Resðublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligining
«Qishloq aholisiga tibbiy sanitariya yordami ko‘rsatishni yaxshi-
lash  choralari  va  qishloq  davolash  ðrofilaktik  muassasalar
faoliyatini  tashkil  qilish  to‘g‘risida»gi  buyrug‘i  amalda  bajaril-
moqda.  Qishloq  aholisiga  tibbiy  xizmat  ko‘rsatishni  yaxshilash
maqsadida  qishloq  vrachlik  ðunktlarida  tegishli  ishlar  olib
borilmoqda.
10.1-§.  QISHLOQ  VRACHLIK  PUNKTI  (QVP)
1.  Qishloq  vrachlik  ðunkti  (QVP)  davolash-ðrofilaktik
muassasa hisoblanib, biriktirilgan hudud aholisiga maxsus tibbiy
yordam  ko‘rsatadi.
2. QVP hududdagi aholi soni 1500 va undan ko‘p bo‘lganda
tashkil  qilinadi.
Har bir QVP da umumiy amaliyot vrachi, feldsher, akusherka,
ðatronaj  hamshira  va  sanitar  feldsher  ish  olib  boradi.  QVPda
klinik laborator tekshirishlar, fizioteraðevtik muolajalar va kun-
duzgi kasalxonalarda davolash uchun shart-sharoitlar yaratiladi.
QVP «Tez yordam» mashinasi, telefon aloqasi, suv va gaz bilan
ta’minlanishi  lozim.
Qishloq (shahar) vrachlik ðunktini yumshoq va qattiq jihozlar
bilan ta’minlash tabeli. (O‘zSSVning 2001-yil 23-iyuldagi 327-
sonli buyrug‘i bilan tasdiqlangan.)

251
Yumshoq jihozlar:
1. Tibbiy xalat – 25 dona.
2. Ro‘mol yoki qalðoqchalar – 25 dona.
3. Choyshab – 16 dona.
4. Ko‘rða jildi – 16 dona.
5. Yostiq jildi – 16 dona.
6. Adyol (ko‘rða) – 4 dona.
7. Matras (to‘shak) – 8 dona.
8. Sochiq – 20 dona.
9. Taglik – 10 dona.
10. Pardalar – oynalar soniga qarab.
11. Paxtali yostiq – 4 dona.
Qattiq jihozlar:
1. Tibbiy kushetka – 10 dona.
2. Karavot – 4 dona.
3. Yo‘rgak stoli – 1 dona.
4. Bola uchun stol – 6 dona.
5. Hamshira stoli – 10 dona.
6. Vrach stoli – 2 dona.
7. Dori-darmonlar shkafi – 2 dona.
8. Kitoblar shkafi – 1 dona.
9. Tibbiy shirma – 5 dona.
10. Divan – 1 dona.
11. Kiyim ilgich – 5 dona.
12. Muzlatkich – 2 dona.
13. Stullar – 15 dona.
14. Sirlangan chelak – 6 dona.
15. Sirlangan kastryul – 10 dona.
16. Sirlangan tog‘ora – 4 dona.
17. Ro‘yxatxona uchun mebel termasi – 1 dona.
Qishloq (shàhàr) vràchlik ðunkti tibbiy
hujjàtlàri ro‘yõàti
r
/
T r
/
T r
/
T r
/
T r
/
T
i
m
o
N
i
m
o
N
i
m
o
N
i
m
o
N
i
m
o
N
m
à
q
à
R
m
à
q
à
R
m
à
q
à
R
m
à
q
à
R
m
à
q
à
R
h
s
à
l
q
à
S
h
s
à
l
q
à
S
h
s
à
l
q
à
S
h
s
à
l
q
à
S
h
s
à
l
q
à
S
i
t
à
d
d
u
m
.
1
i
s
à
t
r
à
k
r
o
t
à
l
u
b
m
à
g
n
i
n
r
o
m
å
B
U
/
5
2
0
li
y
0
2
.
2
n
o
l
à
t
à
g
il
u
b
à
q
h
c
à
r
V
U
/
4
-
5
2
0
li
y
1

252
.
3
n
o
l
à
t
k
it
s
it
à
t
S
U
/
2
-
5
2
0
li
Y
à
h
c
à
g
i
r
i
õ
o
.
4
h
s
i
r
o
b
u
y
à
g
t
à
h
à
l
s
à
m
à
g
r
à
l
à
n
o
õ
à
h
c
m
i
h
s
‘
o
Q
à
m
n
à
ll
‘
o
y
n
u
h
c
u
U
/
8
2
0
à
h
c
à
g
li
y
1
.
5
à
t
r
à
k
n
u
h
c
u
h
s
il
i
q
t
à
r
o
z
à
n
r
å
s
n
à