Umumiy tilshunoslik


-MA’RUZA  LINGVISTIKANING BOSHQA FANLAR BILAN MUNOSABATI


Download 210.86 Kb.
bet47/54
Sana20.11.2023
Hajmi210.86 Kb.
#1787829
1   ...   43   44   45   46   47   48   49   50   ...   54
Bog'liq
Umumiy tilshunoslik (1)

5-MA’RUZA 

LINGVISTIKANING BOSHQA FANLAR BILAN MUNOSABATI. 

TILSHUNOSLIKNING ZAMONAVIY YO‘NALISHLARI 

REJA: 
1. Lingvopoetika. 
2. Psixolingvistika.
3. Etnolingvistika. 
4. Sotsiolingvistika.
5. Mentalingvistika. 
6. Neyrolingvistika.
7. Matematik lingvistika.
8. Kognitiv lingvistika (kognitologiya).


Asosiy tushunchalar 
Lingvopoetika,
psixolingvistika, 
etnolingvistika,
sotsiolingvistika, 
mentalingvistika, neyrolingvistika, matematik lingvistika, kognitiv lingvistika.

LINGVOPOETIKA
Til tinglovchiga ta’sir qiladigan qudratli vosita bo‘lgani uchun tilshunoslik
fani adabiyot bilan uzviy bog‘liq va bu lingvopoetika fanini yuzaga keltirgan.

Lingvopoetika – badiiy asarlarda qo‘llanilgan lingvistik birliklarning badiiy-
estetik vazifalarini, tilning konnotativ funksiyasini o‘rganadi. Badiiy til keng 
qamrovli ob’ekt sifatida funksional darajalangan qismlarga, fragmentlarga
bo‘linish xususiyatiga ega. Biroq amalda ushbu ob’ektning ayrim fragmentlarigina
badiiy nutq tahliliga beriladi. Demak, badiiy nutq keng tushuncha bo‘lib, badiiy
asar tili badiiy nutqning bir ko‘rinishi, bir fragmenti hisoblanadi. U tilning 
ekspressiv funksiyasini o‘z ichiga olgani uchun, til sistemasining barcha sath
birliklarining badiiy-estetik funksiyasini qamrab oladi. Shundan kelib chiqib



lingvopoetika fonetik poetika, leksik poetika, sintaktik poetika kabi turlarga


bo‘linadi. Lingvopoetikaning vazifasi ushbu sohalarni alohida-alohida o‘rganish va 
ularning o‘zaro munosabatini ham yoritib berishdan iborat.
Jumladan, fonetik-fonologik sathda bir xil tovushlar bir xil bo‘g‘inlarning
takrorlanib kelib, assonans (bir xil unlilarning takrorlanib kelishi), alliteratsiya (bir
xil undoshlarning takrorlanib kelishi) hodisalarini yuzaga keltirishi hamda 
ta’sirchanlikni yuzaga keltiruvchi vosita sifatida xizmat qilishi o‘rganiladi.
hodisalarini bunga Masalan, Odamiy ersang demagil odami, onikim yo‘q xalq 


g‘amidin g‘ami (A.Navoiy) aforizmidagi o tovushining takrorlanib kelishi
assonans hodisasi, Derazamning tagida bir tup o‘rik oppoq bo‘lib gulladi 
(H.Olimjon) she’rida oppoq so‘zida p tovushining alohida ohang bilan takror
aytilishi,


Qaro qoshing, qiyiq qoshing, quyuq qayrilma qoshing, qiz, 

Qilib qatlimg‘a qasd, qilich qayrab qotil qaroshing, qiz.

Qafasda qalb qushin qiynab, qanot qoqmoqqa qo‘ymaysan,

Qarab qo‘ygin qiyokim, qalbni qizdirsin quyoshing, qiz. (E.Vohidov) she’rida

q tovushining takrorlanib kelishi nutqning ifodaviyligini oshirib, kuchli
ta’sirchanlikni yuzaga keltirgan. 
Leksik sathda leksemalarning ko‘chma ma’nolarda qo‘llanishi (masalan, Aqlu 

balog‘atning shotilaridan yuksala beringiz sekundlar sayin (G‘.G‘ulom) she’ridagi

shoti so‘zi bosqich ma’nosida ishlatilgan ) sintaktik sathda esa gap bo‘laklarining
joylashishi, gap tarkibida bir xil bo‘laklarning takrorlanib kelishi (masalan, Aziz 


asrimizning aziz onlari aziz odamlardan so‘raydi qadrin (G‘.G‘ulom) she’rida aziz 
so‘zining takror kelishi, Rozimasman bir yosh tomsa ko‘zimdan, rozimasman sal 


rang ketsa yuzimdan, Yo‘l oshsam-u, sal yashashdan adashsam, rozimasman unda 

tamom o‘zimdan (H.Olimjon) she’rida rozimasman, sal so‘zlarining, Har bahorda 

shu bo‘lar takror, har bahor ham shunday o‘tadi misrasida har bahor 
birikmasining takror qo‘llanishi kabi hodisalar badiiy nutqda ta’sirchanlikni 
orttiruvchi vosita sifatida xizmat qiladi.





Download 210.86 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   43   44   45   46   47   48   49   50   ...   54




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling