Umumiy tushunchalar. Fanning maqsadi va vazifalari

Moddiy nuqtaning nisbiy, ko‘chirma va murakkab harakati.

Yuqorida bаyоn etilgаn mаvzulаrdа mоddiy nuqtа hаrаkаtini bittа qo`zg`аlmаs sistеmаgа nisbаtаn tеkshirilishini ko`rib o`tgаn edik. Mаzkur mavzuda mоddiy nuqtа hаrаkаtini ikkitа kооrdinаtа sistеmаsigа, ya’ni qo`zg`аluvchi Oxyz hаmdа qo`zg`аlmаs O1 x1 y1 z1 sistеmаgа nisbаtаn tеkshirаmiz M nuqtаning qo`zg`аluvchi Oxyz kооrdinаtа sistеmаsigа nisbаtаn hаrаkаti nisbiy; qo`zg`аluvchi sistеmа bilаn birgаlikdаgi hаrаkаti ko`chirmа ; qo`zg`аlmаs O1 x1 y1 z1 kооrdinаtа sistеmаsigа nisbаtаn hаrаkаti murаkkаb (аbsоlyut) hаrаkаt dеb аtаlаdi. unini ifоdalaydi. Tеzlik vа tеzlаnishlаrni bir-biridаn fаrq qilish uchun аbsоlyut,nisbiy, ko`chirmа tеzlik vеktоrlаrini mоs rаvishdа Va,Vr,va Ve bilаn,shuningdеk tеzlаnish vеktоrlarini Aa,Arv a,Ae bilаn bеlgilаnаdi. Аbsоlyut tеzlаnishni tеkshirgаnimizdа qo`shimchа (Kоriоlis) tеzlаnish Ak kеlib chiqаdi.

44. 
    
    Murakkab harakatdagi jism nuqtasining tezligi.
    

44. 
    
    Koriolis tezlanishi. Koriolis teoremasi.
    

Koriolis tezlanishi.burulish tezlanishi murakkab ko’chma harakatda(ilgarilanma harkat qilinmaganida) jism olgan qo’shimcha tezlanish,jism to’liq tezlanishining tarkibiy qizmi.Koriolis tezlanishi ko’chma harkatning jismning nisbiy tezlanishinig o’zgarishiga va jismning nisbiy harakatining uning ko’chma tizligi o’zgarishiga tasirini hisobga oladi.Kinematika va dinamikada qator masalalarni yechishda Kariolis tezlanishi tushunchasidan foydalaniladi.Turli harakatlarda ayniqsa transport harakatida kasmanaftikada Kariolis tezlanishining axamyati kata.

44. 
    
    Asosiy tushunchalar. Dinamika qonunlari. Dinamikaning ikki asosiy masalasi.
    

1.Inersiya qonuni. Tashqi muhitdan ajratilgan moddiy nuqta tashqaridan kuch ta’sir etmaguncha o`zining tinch holatini yoki to`g`ri chiziqli va teng o`lchovli harakatini saqlashga intiladi. Shuni ta’kidlab o`tish kerakki,bitta kuch ta’sirida bo`lgan moddiy nuqta (jism) bir xil vaqt orasida turli masofaga siljiydi va tezligi har xil bo`ladi. Demak, moddiy nuqtalar bitta kuch ta’sirida o`zlarining tezligini tez yoki sekin o`zgartiradi. Bu xususiyat moddiy nuqtaning inertligi deyiladi. Moddiy nuqtaning inertlik o`lchovi fizik miqdor bo`lib,u (m) massa deb ataladi. 2. Dinamikaning asosiy qonuni. Moddiy nuqtaning harakatlantiruvchi kuch ta’siridan olgan tezlanishi shu kuch yo`nalishida bo`lib, miqdori mazkur kuch miqdoriga proporsionaldir (13.1-rasm). Bu qonunning matematik ifodasi quyidagicha yoziladi: F = ma. Dinamika masalalarini ikkita asosiy turga ajratish mumkin. Bu masalalar erkin moddiy nuqta uchun quyidagicha: Dinamikaning birinchi asosiy masalasida moddiy nuqta massasi va uning harakat qonuni berilgan bo`lib, harakatlantiruvchi kuchni topish so`raladi. Dinamikaning ikkinchi asosiy masalasi esa moddiy nuqta massasi va unga ta’sir etuvchi kuch ma’lum bo`lganda,shu kuch ta’siridan hosil bo`ladigan kinematik elementlarni topishdan iborat.

44.