Umumiy va noorganik kimyo
Download 458.05 Kb. Pdf ko'rish
|
d79f350669 1585765475
- Bu sahifa navigatsiya:
- Kerakli reaktiv va jihozlar
- Tajriba 2. Tayyorlangan eritmani kontsentratsiyasini aniqlash
- Tajriba 1. Eritmalarning elektr o’tkazuvchanligini aniqlash.
- Tajriba 3. Elektrolitlarni kimyoviy aktivligini solishtirish
- Tajriba 4. Ion almashinish reaktsiyalaring yo’nalishi
- Tajraba 2. Disproportsiyalanish reaksiyasi Vodorod peroksidini parchalash
- Tajraba 3. Vodorod peroksidning oksidlanish-qaytarilish reaktsiyasida ikki yoqlamalilik.
- Tajriba 4. Oksidlanish-qaytarilish jarayoniga muhitning ta’siri.
|
Laboratoriya ishi № 4 ERITMALAR TAYYORLASH, ULARNING KONTSENTRATSIYALARINI ANIQLASH
Ishdan maqsad: Eritmalar, eritma konsentrasiyasi, eruvchanlik, erishda sodir bo’ladigan issiqlik hodisalari to’grisidagi tushunchalarni rivojlantirish.
2 O-distillangan suv, NaCI-natriy xlorid(oq kristall modda), BaC1 2 -bariy xlorid (oq kristall modda), NH 4 CI-ammoniy xlorid(oq kristall modda), NaOH- o’yuvchi natriy(oq kristall modda). Menzurka, stakanlar, shisha tayoqcha, eritma zichligini o’lchovchi areometr, laborator-elektron tarozi.
18
Tajriba 1. Tuz va suvdan iborat eritma tayyorlash O’qituvchi sizga qaysi tuzdan eritma tayyorlash va uning massa ulushi nechiga teng bo’lishi haqida topshiriq bergandan so’ng, ishni quyidagi tartibda bajaring: 1. Tuzning massasini hisoblang va uni tarozida tortib oling. 2. Suv massasini uning xajmiga teng deb xisoblab, kerakli miqdor suvni o’lchov silindrda o’lchab oling va uni tuz solingan stakanga quying. 3. Stakandagi tuz to’liq erib ketguncha eritmani aralashtirgich bilan aralashtiring. 4. Eritmani silindrga quyib, hajmini o’lchang. 6.1-jadvalga kiritiladi. Kuzatish natijalari 6.1-jadval Tajriba
№ Tuzning
formulasi Tuzning molyar massasi, M g/mol
Tuzning ekvivalentini molyar massasi M e
g/mol Eritma zichligi, ρ o’lch
, g/ml Eritmani xajmi, V ml 1
Tajriba 2. Tayyorlangan eritmani kontsentratsiyasini aniqlash. Eritma zichligini areometr yordamida aniqlash (rasm-6.1).
a b 6.1-rasm. Areometr asbobi
Buning uchun eritmani toza tsilindrga quyib, extiyotlik bilan quruq areometr tushiriladi, bunda areometr silindr tubiga tegib turmasligi kerak (6.1-rasm a). Zichlikning qanday qiymatga ega bo’lganligini bilish uchun areometrining shkalasining silinrdagi suyuqlikning pastki meniskiga to’g’ri keladigan shkala chizig’i aniqlanadi. Shkalaning darajalari suyuqlikning zichligini ko’rsatadi (6.1-rasm b). Eritma zichligini aniqlangandan so’ng unga to’g’ri keladigan massa ulushi qiymati quyida keltirilgan jadvaldan olinadi.
19
6.2-jadval. Tuzlarning suvli eritmalarini 20 0 S dagi nisbiy zichliklari Massa ulushi C(%) NaCl
(NH 4 ) 2 SO 4 BaCl
2
NaNO 3
NH 4 Cl
H 2 SO 4
NaOH HNO 3
3 1,027
1,022 1,034
1,025 1,011
1,020 1,032
- 6 1,041 1,034 1,053
1,039 1,017
1,041 1,065
1,038 8 1,056 1,046 1,072
1,053 1,023
1,055 1,087
1,044 10
1,071 1,057
1,092 1,067
1,029 1,069
1,109 1,056
12 1,086
1,069 1,113
1,082 1,034
1,088 1,131
1,068 Agar jadvalda o’lchangan zichlikning qiymati bo’lmasa, u xolda uning qiymati interpolyatsiya usuli bilan topiladi.
Interpolyatsiya usuli Masalan: NaCl uchun o’lchangan zichligi ρ o’lch.
= 1,045 g/ml ga teng, jadvalda bu miqdor yo’q, shuning uchun jadvaldan katta va kichik qiymatlarni olamiz: ρ katta
= 1,056; s katta
= 8 % ; ρ kichik = 1,041; s kichik = 6 %;
bularning ayrimasini aniqlaymiz --------------------------------------------- ∆ ρ = 0,015 ∆s= 2% So’ngra ρ o’lch.
bilan ρ kichik
o’rtasidagi farq aniqlanadi: ∆ ρ
1 = ρ
o’lch. - ρ
kichik = 1,045 – 1,041 = 0,004 Nixoyat, ∆ ρ 1 = 0,004 ga to’g’ri keladigan ∆s 1 ning qiymatini topish uchun proportsiya tuziladi: ∆ ρ - ∆ s 0,015 - 2% ∆ ρ 1
1 0,004 – ∆ s 1 % ∆ s 1 =
015 , 0 2 004
, 0 = 0,53 Topilgan ∆ s 1 ning qiymatini jadvaldan olingan kontsentratsiyaning kichik qiymatiga qo’shib, haqiqiy massa ulushi topiladi S haq = s kichik
+ ∆ s 1 = 6 + 0,53 = 6,53 % Aniqlangan qiymatlardan foydalanib eritmani molyal, molyar va normal kontsentratsiyalarini xisoblab toping. 6.3-jadval Eritmaning xaqiqiy massa ulushi (%) (interpolyatsiya usuli)
Eritmaning massasi , m(er-ma)
Tuzning massasi, g; m(tuz )
Suv massasi, g ; m(H 2 O)
Eritmaning molyar kontsentratsiyasi, Mol/l; C(M)
Eritmaning normal kontsentratsiyasi, Mol-ekv/l; C(n)
Eritmaning molyal kontsentratsiyasi, Mol/kg; C(m)=
20
Tajriba 2. O’ta to’yingan eritmalar tayyorlash a) Natriy tiosulfatning o’ta to’yingan eritmasini tayyorlash. Quruq probirkaga 2g natriy tiosulfat
kristallaridan soling va 1 tomchi suv quying, tuz batamom eriguncha ohista qizdiring. Probirkani hona temperaturasigacha soviting. Probirkada kristallar yo’qligini tushuntiring. Hosil qilingan eritmali probirkani qattiq chayqang. Nima kuzatiladi? Hodisani tushuntiring. b) Natiry asetatning
o’ta to’yingan eritmasini tayyorlash. Quruq probirkaga 2-3g natriy asetat kristallaridan soling, unga 2 tomchi suv qo’shing. Tuzli probirkani ohista qizdiring. Qizdirishni tuz batamom erib ketguncha davom ettiring. Hosil qilingan eritmani asta soviting. Nima kuzatiladi? Probirkaga bir necha kristall natriy asetatdan tashlang. Nima kuzatiladi? Kuzatish natijalarini yozing va tushuntirib bering. Tajriba- 2 natijalari Ish bo’yichа hisobot: quyidаgi tushunchаlаrni tа`riflаng vа mаtеmаtik ifоdаsini kеltiring. Eritma Eritmaning massa ulushi C% Molyal kontsentratsiya C (m) (mol/kg erituvchiga) Molyar kontsentratsiya C(M)(mol/litr) Normal kontsentratsiya C(n)(mol ekv./litr)
1.Quyidagi eritmalarning har birida erigan moddaning mollar sonini hisoblang: a) Ca(NO 3 ) 2 ning 0,358 M li 256 ml eritmasida; b) HBr ning 0,0567 M li 4,0 10
4 l eritmasida; v) Osh tuzining 0,565% -li NaCl ning 450 g suvli eritmasida; J: a) Ca(NO 3 )
ning 0,0916; b) HBr ning 2,27 10
3 ; v) NaCl ning 4,35 10 -2 moli. 2. 10 g kaliy nitrat 80 g suvda eritildi. Eritmadagi KNO 3 ning massa ulushini toping: J: 11% . 3. Kaliy xlorid tuzining a) 10% li eritmasidan 100 g; b)15% li eritmasidan 200 g tayyorlash uchun necha gramm tuz va necha gramm suv kerak? J: a) 10 g va 90 g; b) 30 g va 170 g. 4. CuSO 4 ning suvsiz tuzga hisoblangan 5% li eritmasidan 200 g tayyorlash uchun necha gramm mis kuporosi CuSO 4 5H 2 O va suv kerak? J: 15,625 g CuSO 4 5H 2 O; 184,375 g suv. 6. 2kg 3% li Na 2 SO 4 eritmasini tayyorlash uchun necha gramm kristallogidrat Na 2
4 10H
2 O va necha gramm suv kerak? J: 136 g Na 2 SO 4 10H
2 O; 1864 g suv. 7. 10% li eritmadan 250 grammiga 150 g suv qo’shildi. Hosil qilingan eritmaning massa ulushini toping.
J: 6,25% 21
Laboratoriya ishi № 5 ELEKTROLITIK DISSOTSIALANISH
Ishdan maqsad: elektrolitik dissotsiyalanish nazariyasining asosiy qoidalarini o’zlashtirish va elektrolit eritmalarida boradigan jaryonlarni o’rganish. Kerakli reaktiv va jihozlar: H 2 O-distillangan suv, shakar, NaCI-natriy xlorid (oq kristall modda), sirka kislotasi CH 3 COOH (kontsentrlangan rangsiz eritma), natriy atsetat CH 3 COONa (oq kristall modda), NH 4 OH-ammoniy gidroksid (rangsiz eritma), indikator- fenolftalein (rangsiz eritma), marmar bo’lakchasi CaCO 3 , HCI xlorid kislota(rangsiz eritma), FeC1 3 -temir xlorid (qizg’ish qo’ng’ir rangli eritma), Na 2 SiO
3
tuzi (rangsiz eritma), sul`fat kislota eritmasi H 2 SO 4 rangsiz eritma, 2 n li KOH rangsiz eritma, BaCI 2 bariy xlorid tuzi rangsiz eritma, Na 2 CO 3 natriy karbonat tuzi rangsiz eritmasi, qo’rg’oshin nitrat tuzi Pb(NO 3 )
rangsiz eritma, natriy yodit tuzi NaI rangsiz eritma. Elektr o’tkazuvchanlikni o’lchovchi asbob, menzurka, stakanlar, shisha tayoqcha, elektrodlar, probirka.
Tajriba 8.1- rasmda tasvirlangan asbobda bajariladi. Asbob stakandan (1), ketma- ket ulangan elektrodlardan (3) , elektrodga ulangan izolyatsiyalangan simdan (4), elektr lampochkadan (5), ebonit qopqoqdan (2) va stakan hamda lampa o’rnatilgan dastgoxdan (6) iborat.
a) Stakanga 40-50 ml distillangan suv quyib, asbobni tok manbai bilan vilka (7) orqali ulang. Lampochka yonadimi? Endi suvga ozgina shakar soling va aralashtirib, lampochka yonishini kuzating. Keyin suvga ozgina osh tuzi kristallidan soling va lampochka yonganini kuzating. Bu xolda eritma elektr tokini o’tkazadimi? Sababini tushuntiring. Tajribadan so’ng asbobni tok manbaidan uzib, elektrodlarni distillangan suvda chayqab qo’ying.
b) Bu tajribada ko’rsatilgan asbobga 40-50 ml kontsentrlangan sirka kislota(CH 3 COOH) eritmasidan quying va unga elektrodlarni tushuring. Asbobni tok manbaiga ulang. Lampochka yonadimi ? Sirka kislotaga asta sekin distillangan suv qo’shib, uni suyultira boshlang. Nima kuzatiladi ? Nima uchun sirka kislotaning elektr o’tkazuvchanligi suyultirish bilan o’zgaradi ?
22
8.1-rasm. Elektr o’tkazuvchanlikni o’lchovchi asbob. Tajriba 2. Kuchsiz elektrolitlar dissotsiatsiyalanishida ionlar muvozanatining siljishi
Probirkaga 0,1 n li NH 4 OH eritmasidan 5-6 ml quying va unga 2-3 tomchi fenolftalien eritmasidan qo’shib chayqating. Eritmani ikkita probirkaga bo’ling. Probirkalardagi eritmalardan biriga taxminan 0,5 g NH 4 Cl tuzi kristallidan solib aralashtiring va eritma rangining o’zgarish sababini tushuntiring.
a) Ikkita probirkaga bir xil kattalikdagi marmar bo’lakchasini soling, birinchi probirkaga 1-2 ml 2 n sirka kislotasining eritmasini va ikkinchi probirkaga xudi shu xajmda 2 n xlorid kislotasidan quying. Qaysi probirkada gaz shiddatlirok ajralib chiqadi. Reaktsiyaning molekulyar va ionli tenglamasini, reaktsiyalarni tezligining matematik tenglasini yozing. Shu reaktsiya tezligi qaysi ionlarning kontsentratsiyasiga bog`liq?
b) Probirkaga 5 ml 1 n HCI eritmasidan quying va ustiga bir bo’lak rux soling. Vodorodning bir tekis ajralishini kuzating. Probirkaga 0.5 g CH 3 COONa kristallidan solib aralashtiring. Ruxning erish tezligi o’zgaradimi? Yangi xid paydo bo’lganini ko’ring va reaktsiya tenglamalarini yozing.
a) Uchta probirka olib birinchisiga 1 ml 0.5 n FeCI 3 , ikkinchisiga 1 ml 0.5 n Na 2 SiO 3 , uchinchisiga 1 ml 0.5 n H 2 SO
eritmasidan qo’ying. Birinchi probirkaga 2 n NaOH, ikkinchisiga- 2 n HCI, uchinchisiga- BaCI 2 eritmasidan quying. Nima kuzatiladi, cho’kmaga qanday moddalar tushadi? Molekulyar va ionli tenglamalarini yozing.
b) Probirkaga 1-2 ml 0.5 n Na 2 CO 3 eritmasidan va bir necha tomchi 0.5 n H 2 SO
eritmasidan quying. Nima kuzatiladi? Molekulyar va ion tenglamalarini yozing. v) Probirkaga 1-2 ml 0,5 n NH 4 CI eritmasidan quyib 1-2 ml 2 n NaOH eritmasidan qo’shing va uni alangada qaynaguncha qizdiring. So’ng ehtiyotlik bilan ajralib chiqayotgan gazni xidlab ko’ring va xaqiqatdan NH 3 gazi ekanligini aniqlang. Molekulyar va ion tenglamalarini yozing.
8.1- jadval Olingan
moddalarning formulasi va nomi, tajriba olib borish sharoitlari va kuzatishlar(lampaning yonish yoruqligi, eritma rangini o’zgarishi, gaz yoki cho’kma hosil bo’lish va xokazo)
Molekulyar va
ion tenglamalar, reaktsiya tez- ligini, dissotsiatsiya va gidroliz konstantalari, eruvchanlik ko’payt- masining matematik ifodalari. Jadvallardan olingan
, Kd,
EK qiymatlari Tajriba- lardan
olingan xulosalar (20 katak) (20 katak) (6 katak) (20 katak) 23
1.Quyidagi elektrolitlarning bosqichli dissotsiyalanish tenglamalarini yozing: a)natriy gidrosul`fat, b)kalsiy gidrokarbonat, v)magniy gidrosul`fat, g)ammoniy digidrofosfat, d)bariy gidroksid, e)sul`fid kislota, j)xrom (III) gidroksid. 2. Elektrolitning: a)har 100 ta molekulasidan 30 molekulasi, b)har 60 ta molekulasidan 12 ta molekulasi ionlarga ajralgan bo’lsa, dissotsiatsiyalanish darajasi necha prontsentga teng bo’ladi? J: a) 30%, b) 20%. 3. Elektrolitik dissotsiatsiyalanish darajasi 70% ga teng. Erigan moddaning har 20 molekulasidan nechtasi ionlarga dissotsiyalangan bo’ladi? J: 14 molekula 4. 500 gr suvda 5,35 gr KIO 3 eritilishidan hosil bo’lgan eritmaning osmotik bosimi 17,5 0 S da 2,18 kPa ga teng. Eritmadagi KIO 3 ning izotonik koeffitsientini va shartli dissotsialanish darajasini toping. J: i =1,83; =0,83. 5. 300 gr suvda 33,2 gr Ba(NO 3 )
eritilishidan hosil bo’lgan eritma 100,466 0 S da qaynaydi. Ba(NO 3 ) 2 ning izotonik koeffitsienti va shartli dissotsiatsiyalanish darajasini toping. J: i =2,12; =0,56.
qaytaruvchilarni aniqlash hamda oksidlanish-qaytarilish reaktsiya tenglamalarini tuzish usullari bilan tanishish. Kerakli reaktiv va jihozlar: (NH 4 ) 2 Cr 2 O 7 – ammoniy dixromat tuzi (olov rang kristall modda), 3% li H 2 O 2 – vodorod peroksidi(rangsiz eritma), MnO 2 –marganes (IV)oksidi (qora kukun), KI- kaliy yod (rangsiz eritma), H 2 SO 4 –sulfat kislota (rangsiz eritma), KMnO 4 –kaliy permanganat (siyox rang eritma), Na 2 SO 3 –natriy sulfit tuzi (rangsiz eritma), H 2 O-distillangan suv, FeCl 3 -temir(III) xlorid eritmasi(qizg’ish –qo’ng’ir rangli), qizil qon tuzi K 3 [Fe(CN) 6 ](sarg’ish eritmasi), Cr 2
3 ) 3 -xrom (III) sulfit tuzi eritmasi (yashil rangli), kaliy sulfat K 2 SO 4 (rangsiz eritma), I 2 yodli suv (qo’ng’ir rangli eritma). Menzurka, stakanlar, shisha tayoqcha, probirka, spirt lampasi, chinni kosacha.
24
Chinni kosachaga (NH 4 ) 2 Cr 2 O 7 kristallining bir necha donasini soling va spirt lampasi yordamida qizdiring. Hosil bo’layotgan mahsulotlar harakteriga diqqat bilan nazar soling. Reaktsiya natijasida xrom(III)-oksid, azot va suv bug`lari hosil bo’lishini nazarda tutib reaktsiya tenglamasini yozing oksidlovchi bilan qaytaruvchilarni ko’rsating. Tajraba 2. Disproportsiyalanish reaksiyasi Vodorod peroksidini parchalash Probirkaga 2-3 ml 3% li vodorod peroksid (H 2 O
) eritmasidan quying va unga katalizator sifatida MnO 2 kristallaridan ozgina soling. Probirkaga tezlik bilan cho’g’langan cho’pni tushiring, nima kuzatiladi? Vodorod peroksidning katalizator ishtirokida parchalanish reaktsiyasi tenglamasini yozing. Nima uchun bu reaktsiya disproportsiyalanish turiga kiradi?
yoqlamalilik. a) Probirkaga 2-3 ml KI eritmasidan quying va uning ustiga 1 ml H 2 SO
bilan 1-2 ml H 2 O 2 eritmalaridan qo’shing. Eritmani rangiga e’tibor qiling. Bu reaktsiyada I 2 ajrishini e’tiborga olib oksidlanish-qaytarilish reaktsiya tenglamasini yozing. b) Probirkaga 2-3 ml KMnO 4 eritmasidan quying va uning ustiga 1ml suyultirilgan H 2 SO 4 qo’shib ustiga rangsizlanguncha tomchilab H 2 O
eritmasidan qo’shing. Gaz ajralib chiqishiga e’tibor qilib, reaktsiya tenglamasini oxirigacha yetkazing:
KMnO
4 + H
2 O 2 + H 2 SO 4 → MnSO
4 + K
2 SO 4 +…
Uchta probirkaga 2-3 ml dan 0,1 n KMnO 4 eritmasidan quying. Probirkalardan biriga 2-3 ml 2 n H 2 SO 4 , ikkinchisiga 2-3 ml distillangan suv, uchinchisiga esa 2-3 ml ishqorning kontsentrlangan eritmasidan qo’shing va probirkalarni chayqatib aralashtiring. Undan keyin har bir probirkaga yangi tayyorlangan 0.1 n Na 2 SO
eritmasidan qo’shing. Kislotali, neytral va ishqoriy muhitlarda probirkalardagi eritmalar ranginig o’zgarishini kuzating va har qaysi muhitdagi eritma uchun reaktsiya sxemalarini oxirigacha tugallang. pH < 7: KMnO 4 + Na 2 SO 3 + H 2 SO 4 → MnSO
4 + Na
2 SO 4 +… pH = 7: KMnO 4 + Na
2 SO 3 + H 2 O → MnO
2 + Na
2 SO 4 + KOH pH > 7 : KMnO 4 + Na
2 SO 3 + KOH
→ K 2 MnO
4 + Na
2 SO 4 +… qaysi muxitda KMnO 4 ning oksidlash xossasi kuchliroq namoyon bo’ladi? Tajribalardan olingan natijalarni xisobot blankasiga yozing Download 458.05 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|