Umumiy va noorganik kimyo

Tajriba 5. Oksidlanish-qaytarilish reaktsiyalarning  

yo`nalishini aniqlashni o’rganish  

25 

 

a) Probirkaga 2-3 ml FeCl

3

 temir(III) xlorid eritmasidan va 1 ml natriy sul`fit Na

2

SO

3

 

kontsentrlangan eritmasidan  quying.  Hosil bo`lgan eritmani ikki probirkaga bo`ling va 

uning biriga 2-3 tomchi qizil qon tuzi K

3

[Fe(CN)

6

] eritmasidan qo`shing. Qizil qon tuzi 

eritmasi ikki valentli temir ionlari uchun sezgir reaktivdir, u Fe

+2

 ionlari bilan zangori 

rangli  K

3

[Fe(CN)

6

]

2

  kompleks  birikma  (turunbul  zangorisi)  hosil  qiladi.  Bu  reaktsiya 

quyidagi sxema bo`yicha boradi: 

FeCl

2 

 +   K

3

[Fe(CN)

6

] → KCl   + Fe 

3

[Fe(CN)

6

]

2

 

                                                            

 

  

turunbul zangorisi 

a)Quyidagi reaktsiya tenglamasini sxemasini tuzing va xisobotga kiriting: 

 

FeCl

3

 + Na

2

SO

3

 + Na

2

O =  FeCl

2

 + Na

2

SO

4

 + NaCl 

b)Quyidagi reaktsiyaning yo`nalishini aniqlang: 

Cr

2

(SO)

3

 + K

2

SO

4

 + I

2

 + H

2

O → K

2

Cr

2

O

7

 + KI + H

2

SO

4

 

Probirkaga 2-3 tomchi xrom (III) sul`fat va kaliy sul`fat soling, so`ng ustiga 1-2 

tomchi yodli suv tomizing. Xrom (III) ning yod tufayli oksidlanishi sodir  bo`ladi, bu 

yodning rangsizlanishiga olib keladi. 

Boshqa probirkaga kaliy bixromat eritmasidan va sul`fat kislotasidan  bir necha 

tomchi soling, keyin ustiga 3-4 tomchi kaliy yodid qo`shing. Nimaga eritma jigarrang 

tus oldi? Berilgan oksidlanish-qaytarilish reaktsiyasi qaysi yo`nalish bo`yicha ketadi? 

Oksidlanish-qaytarilish  reaktsiyalarning  yarim  reaktsiyalarini  tuzing.  Berilgan 

reaktsiyalarni  gal`vanik  elementida  o`tadigan  jarayon  reaktsiyalarni  yozing.  Bu 

jarayonga  to`g`ri  keladigan  oksidlanish-qaytarilish  potentsiyallarini  yozib  oling  va 

E.YU.K.sini toping. 

10.1-jadval 

 

Olingan moddalarning formu- 

Koeffitsientlarni tanlash 

lasi, agregat xolati, reaktsiyani 

olib 

borish 

sharoiti 

va 

reaktsiya  borishi    alomatlari 

(rangini 

o’zgarishi, 

gaz 

chiqishi va x.k.)  

Elektron balans 

usuli. 

Yarim 

reaktsiya usuli 

Oksid-

lovchi-

lar. 

Qaytar

uvchi-

lar 

 

 

 

 

 

 

Ish bo`yicha hisobot: quyidagi tushunchalarni izoxlang: 

Oksidlanish darajasi 

Oksidlanish-qaytarilish reaktsiyalari 

Oksidlanish jarayoni 

Qaytarilish jarayoni 

Oksidlanish-qaytarilish reaktsiyalarini turlari: 

a) Molekulalararo 

b)Ichki molekulyar 

v) Disproportsiyalanish 

g) Sinproportsiya reaktsiyalari 

Asosiy oksidlovchilar 

Asosiy qaytaruvchilar

 

 

26 

 

Nazarorat savollari 

1.Quyida keltirilgan yarim reaktsiyalarning tenglamalarini oxiriga yetkazing, har 

bir xolatdagi borayotgan reaktsiyaning oksidlanish yoki qaytarilishga oidligini aniqlang. 

 

a)  SO

4

-2

 (suvli)----SO

2

 (g) (nordon eritmada). 

 

b)  Fe (kat)-------Fe

-2

(suvli)  (nordon eritmada). 

 

v)  NO

2

 (suvli) ----- NO

3

-

 (suvli)  (nordon eritmada). 

 

g)   O

2

  (g) ------ OH

-

 (suvli) (ishqoriy eritmada).   

 

d)  Cr(OH)

2

 (kat)----Cr

4

-2

      (suvli (ishqoriy muhitda). 

 

 

2.  Gidrazin  N

2

H

4

  va  azot  tetraoksidi  N

2

O

4

  raketalarda  yoqilg`i  sifatida 

ishlatiladigan  o`zidan-o`zi    alangalanib  ketuvchi  aralashma  hosil  qiladi.  Reaktsiya 

maxsulotlari  N

2

H

2

  va  N

2

O.    Reaktsiyaning  to`liq  tenglamasini  tuzing,  qaytaruvchi  va 

oksidlovchini aniqlang. 

3.  Quyidagi  neytral  atom  va  ionlarning  qaysilari  oksidlovchi,  qaysilari 

qaytaruvchi, qaysilari ham oksidlovchi ham qaytaruvchi bo`ladi:  

4.  a)  N,    Na,  Al,  C,  Cr  ;  b)  S,  S

-2

,  S

+4

,  S

+6

  ;      v)  N

2

0

,  N

+3

,  N

+5

,  N

-3

  ;             

g) Mn,  Mn

+2, 

,  Mn

+4

, Mn

+6

 ,  Mn

+7

 ;  d)  Fe,   Fe

+2

 ,  Fe

+3

 ,  Ag

+

 ,  Cu

+ 

? 

5. Quyidagi moddalardan qaysilari faqat oksidlovchi, qaysilari faqat qaytaruvchi 

ekanligini ko`rsating.  

a) KMnO

4

, MnO

2

, P

2

O

5

, Na

2

S     b) Na

2

SO

3

, H

2

 SO

4

, H

2

 S,  SO

2

 , Na

2

CrO

4

       v) 

Na

2

CrO

4

 , KCrO

2

 ,  , K

2

Cr

2

O

7

,  g) NH

3

, HNO

3

, NaNO

2 

6.Quyida keltirilgan reaktsiyalardan qaysilari oksidlanish-qaytarilish reaktsiyalari 

jumlasiga kiradi: 

a) SnCl

2

 + FeCl

3

    =  SnCl

4

 + FeCl

2

 

b)  NH

3

 + H

3

PO

4

   =  (NH

4

)

3

 PO

4

  

v)  PbS + HNO

3

  =  S + Pb(NO

3

)

2

 + NO + H

2

O 

g)  K

2

CrO

4

 + HCl =   K

2

Cr

2

O

7

,  + KCl +  H

2

O 

d)  Ca(HCO

3

)

2

  =  CaO + CO

2

 + H

2

O 

e)  KMnO

4

  =  K

2

MnO

4

  + MnO

2

 + O

2

 

j)  Mg(OH)

2

 + H

3

PO

4

  

  Mg(H

3

PO

4

)

2

 + H

2

O ? 

Reaktsiyalar 

tenglamalarini 

tenglashtiring. 

Oksidlanish–qaytarilish 

reaktsiyalarida qaysi modda oksidlovchi va qaytaruvchi ekanligini ko`rsating.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

27 

 

MUNDARIJA 

 

Laboratoriya ishi № 1

 

Texnika  havfsizligi  qoidalari  va  laboratoriyasida 

ishlatiladigan idishlari va asboblari

 

5 

Laboratoriya ishi № 2

 

Noorganik birikmalarning asosiy sinflari 

10 

Laboratoriya ishi № 3

 

Metall ekvivalentining massasini aniqlash 

13 

Laboratoriya ishi № 4

 

Eritmalar  tayyorlash,  ularning  kontsentratsiyalarini 

aniqlash 

17 

Laboratoriya ishi № 5  Elektrolitik dissotsialanish 

21 

Laboratoriya ishi № 6  Oksidlanish  –  qaytarilish  reaktsiyalari  va  ularning 

muhit (ph)ga bog’liqligi 

23 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

28