Universiteti a. Abdusamedov, B. Jalilov, A. Tashanov
E’tiqodning diniy-strukturaviy tushunchasi
Download 4.52 Mb. Pdf ko'rish
|
Dinlar falsafasi.AbdusamedovA. Djalilov B. TashanovA.
|
2. E’tiqodning diniy-strukturaviy tushunchasi
E ’tiqod mazmun-mohiyat jihatdan keng tushuncha bo‘lib, jamiyat rivojining ilk davrlaridan boshlab insoniyatning ongli mehnati jarayonida to‘plangan bilimlari asosida shakllana borgan. Sivilizatsion 105 taraqqiyot natijasida obyektiv olam bilan bog‘liq narsa va hodisalar haqidagi dastlabki xulosa va e ’tiqod darajasi o'zgarib ya’ni bilimlar bilan boyib borgan. E ’tiqod turlari ilmga, san’atga, adabiyotga, tabiatga, ayniqsa, din va uning qadriyatlariga va boshqalarga nisbatan shakllanadi va mustahkamlanadi. Shunday qilib, e’tiqod har bir aqli raso odamning ongli faoliyati bilan bog‘liq falsafiy tushunchadir. E ’tiqodni vujudga kelishida inson o‘zlashtirgan bilimlar umumiy asos vazifasini bajaradi. Bilimni e’tiqodga aylanishi uchun anglash so‘ng uni tushunib etish, bu bilimlaming to‘g‘ri yoki noto‘g ‘riligiga ishonch hosil qilish orqali qabul qilingan bilimlar inson ongida qayta ishlab chiqilgan, ya’ni hayotiy sinovdan o'tgan, maqsadli yo‘nalishlarga mos bilimlargina e’tiqodni mustahkam bo‘lishini ta’minlaydi. Odamning bir yoki bir necha e’tiqod shakliga moyil boMishi u shakllangan oila sharoiti, ijtimoiy muhit, jamoatchilik fikri va tarbiya tizimiga bog‘liq bo‘ladi. Bu omillaming qaysi biri kuchliroq ta’sirga ega bo‘lsa, shu e’tiqod turi yosh avlod ongida shakllana boradi. Masalan, yaxshi ibratli muhitga ega bo'lgan oilada tarbiyalangan bola ongida borliq va ijtimoiy hodisalar haqida (chuqur bilimga ega bo‘lmasa-da) to‘g‘ri hayotiy qarashlar kengroq o‘rin egallab, e’tiqodning boshqa turlari ta’siriga berilishi sezilmaydi. Diniy va madaniy madaniyat muhitda tarbiyalangan yoshlar ongida sharqiy axloq va diniy qadriyatlarga moyillik bo‘ladi. Ammo shuni ham hisobga olish lozimki, odamda shakllangan e’tiqod haqida fikr yurtganda e’tiqod turlari orasiga qat’iy chegara qo‘yib bo‘lmaydi. Chunki, muayyan e’tiqodga ega bo‘lganlar ongida, uning boshqa turlari ham bo‘lishi mumkin. Masalan, IGIL Suriyadagi islom davlati jangida katnashayotgan yoshlar xalifalik davlatiga erishish uchun diniy fiindamentalistik g'oyalami asos qilib olgan bo‘lsalar-da, unda buzg'unchilik, vayronkorlik mayllari kuchlidir. Hamma gap shundaki, odam qaysi bir e’tiqodni o‘z hayot tarzi maqsadli yo‘nalishi qilib olishiga bog'liq. Ammo diniy- fundamentalistik g'oyalaming islom ta’limotiga aloqasi yo‘qligi va imkoniyat uchun g‘oyat zararli g‘oya ekanligini tushunib etgan jangari yoshlar bu yo‘ldan qaytadilar va to‘g‘ri yo'lga tushadilar. «E’tiqod» falsafiy kategoriya bo‘lib, uning mazmun-ma’nosi qanday komponentlardan tuzilgan to‘g‘risida aniq ilmiy asoslangan tasawurga ega bo‘lishimiz lozim. Olimlaming fikriga ko'ra, e’tiqodni 106 yaxlit butunga birlashtirib turgan barqaror elementlardan biri - bilimdir46. M a’lumki inson ijtimoiy va ongli faoliyatida muayyan bilim turlarini egallashga intiladi. Bu bilimlar nazariy yoki empirik mazmundan tashkil topgan bo‘lishi mumkin. Gap shundaki, olingan bilimlaming e’tiqodga aylanishi uchun bir necha bosqichlarni o‘tadi. Dastlabki bosqich anglash holati bo‘lib, unda bilimning ma’no- mazmuniga tushinib etiladi. So‘ngra o‘zlashtirib olingan bilimlar, insonning moddiy va ma’naviy ehtiyojlariga, aylanadi. E ’tiqodga aylangan bilim inson amaliy faoliyatini takomillashtiradi. Shunday qilib, inson xulq-atvori va xatti-harakatining finomeni bo‘lgan e’tiqod: bilish, baholash, boshqarish kabi funksiyalami bajaradi. Din falsafasi haqida ilmiy qarashlami shakllantirish uchun, kishilaming qanday e’tiqod turiga moyilligini hisobga olish muhimdir. Chunki, falsafiy ta’limot kabi din falsafasi ham borliqning mavjudligi, rivojlanishi, inson va uning yashashdan maqsadi, ijtimoiy faoliyati haqida mushohada yuritadi. E ’tiqod va diniy bag‘rikenglik o‘z mazmun-mohiyati bilan falsafiy tushunchalar sifatida individual va ijtimoiy ongda muayyan darajada shakllanadi. Zero, bu ikkala tushuncha o'zaro uzviy bog'liqlikda shakllangandagina ijtimoiy hayotda o‘z o‘rniga ega bo‘ladi. Kishilar e ’tiqodida diniy qarashlar, xususan diniy fundamentalistik mayllar ko‘proq bo‘lsayu, ammo diniy bag‘rikenglik bo‘lmasa, turli konfessiyalar orasida ziddiyatli vaziyatni keltirib chiqarishi mumkin. Hattoki, diniy e’tiqod tufayli millatlar o‘rtasida kelishmovchilik yuzaga kelib ba’zan fojiali oqibatlami keltirib chiqaradi. Bu g‘oyat muhim masala bo‘lgandan birinchi navbatda e’tiqod, iymon, bag‘rikenglik kabi tushunchalar mazmun-mohiyatini, shaxs va jamiyat hayotida tutgan o‘rnini ilmiy bilish g‘oyat muhimdir. Download 4.52 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|