Universiteti ro’yxatga olindi №

1.2 Arab dunyosiga Usmonli Tanzimatining ta’siri.
Tanzimat ta'sirining turli darajalariga qaramay, Usmonli islohotlari arab mintaqasiga bevosita yoki bilvosita ta'sir ko'rsatdi: Mejelle. Hanafiyga asoslangan islom huquqi ko'p asrlik Usmonlilar hukmronligi davrida rasmiy huquq maktabi bo'lib kelgan va 19-asr oxiriga kelib bu maktab qonunlashtirilgach, yangi maqomga ega bo'ldi. Huquqiy normalar faqat taniqli musulmon huquqshunoslari ishlab chiqqanligi uchungina amal qilmay qolgan. Yangi kontekstda islom fiqh normalarining amal qilishi “davlat qonunchiligi bilan qonuniylashtirilgan davlat huquqi ekanligiga bog‘liq bo‘ldi”⁶.
Biroq, ba'zi hududlar bu rivojlanishdan butunlay qochishga muvaffaq bo'lishdi. Arabiston yarim orolining ba'zi qismlarida u butunlay rad etildi. 1926-yilda Hijoz fath qilinishidan oldin Arabiston yarim orolidagi turli hukmron rejimlarning sud tizimlari sodda boʻlib, asosan islom huquqining Hanbaliy maktabi va qabila odatlariga asoslangan edi. Yo‘q bo‘lib ketish arafasida turgan hanbaliy maktabi 18-asrda qozi Muhammad ibn Abdulvahhob va Muhammad ibn Sa’ud boshchiligidagi qabila ittifoqi tomonidan birlashtirilgan diniy-siyosiy harakat yordamida qayta tiklandi. ittifoq oxir-oqibat Saudiya Arabistoni Qirolligini yaratishga olib keldi). XIX asr boshlariga kelib. Arabistonning deyarli butun hududi vahhobiylik bayrog‘i ostida birlashtirilib, Saudiya davlatiga bo‘ysundirildi. Arabiston yarim orolining sharqiy va janubida saudiyaliklarga soliq to'laydigan bir qancha davlat tuzilmalari mavjud edi. Arabiston yarim oroli sharqidagi eng nufuzli hukmron sulolalar Quvaytdagi Sabohlar, Bahrayndagi Xalifalar, Ummondagi Bu Saidlar edi.
1818-yilda vahhobiylar mag'lubiyatga uchragach, misrliklar yarim orolda o'z ta'sirini yoyishga da'vo qilishdi, ammo sharqiy va janubiy Arabistonda ular ingliz manfaatlari bilan to'qnashdilar. Misrliklar o'zlarining asosiy kuchlarini Qizil dengizga chiqishlari sababli misrliklar uchun strategik jihatdan muhimroq bo'lgan Asir (Arabiston yarim orolining janubi-g'arbiy qismi) va Yamanni zabt etishga jamladilar. Inglizlar 1820 yilda Qaroqchilar qirg'og'i (Arab yarim orolining sharqiy qismidagi hududlar) va Bahrayn qabilalariga tinchlik shartnomasini o'rnatdilar, bu esa aslida inglizlarning bu joylarda ta'sirini tasdiqladi. Keyin xuddi shunday shartnoma Maskat va Fors ko'rfazining boshqa amirliklari hukmdorlari bilan imzolandi. 1839 yilda Angliya Adan shahrini egallab oldi, bu Qizil dengizga olib boradigan Bob al-Mandeb bo'g'ozini nazorat qilish imkonini berdi. 1840 yilda Misrliklar Arabiston hududidan chiqib ketgandan so'ng, u erda bu yerlarga da'vo qilgan Usmonli sultoni va inglizlar o'rtasida qarama-qarshilik boshlandi. Keyin Saudiyalar davlatining tiklanishi yuz berdi - amir Faysal ibn Turkiy 1843 yilda Ar-Riyodda o'zini o'rnatdi va arab yerlarini asta-sekin bosib olishni boshladi, lekin uning davlati Saudiyalarning birinchi davlati kabi hajm va ta'sirga erisha olmadi. 1865 yilda Faysal o'limidan so'ng, u fuqarolar nizolari botqog'iga tushib qoldi va nihoyat 1887 yilda o'z faoliyatini to'xtatdi.
Bu davrda Buyuk Britaniyaning mintaqada hukmronlik o'rnatish strategiyasi hokimiyat va siyosiy usullarni uyg'unlashtirgan. Inglizlar Fors ko'rfazi mintaqasidagi davlat tuzilmalari shayxlari o'rtasidagi qarama-qarshiliklar ustida o'ynadilar, shuningdek, Usmonlilarga qarshi turish kerak bo'lgan vahhobiylarni qo'llab-quvvatladilar. Usmonli imperiyasi arab yerlari ustidan nazoratni tiklashga urinishlarini qoldirmadi. 1871 yilda Sharqiy Arabistondagi al-Hasa hududi bosib olindi, bu esa inglizlarni o'sha yili Bahrayn ustidan protektorat e'lon qilishga undadi. 
Usmonlilar Quvaytni vassalom ostiga qo'ydilar, 1872-yilda Shimoliy Yamanni egallab oldilar, keyinroq Markaziy Arabistonda joylashgan Jebel Shammar amirligi sultonning hukmronligini tan oldi. Shunga qaramay, Buyuk Britaniyaning mavqei sharqiy va janubi-sharqiy Arabistonda juda kuchli edi. 19-20-asrlar boshi Arabistonning Usmonli hududlarining ma'lum ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi bilan ajralib turardi. Tanzimat islohotlari Hijozgacha ham keng yoyildi, lekin u yerda ijtimoiy-siyosiy hayotda jiddiy oʻzgarishlar boʻlmadi⁷. Qurilish sohasidagi eng yirik korxona 1900-1908 yillarda yotqizilgan. Madinani Damashq bilan bog‘lagan Hijoz temir yo‘li nemis muhandislari boshchiligida. Biroq, asrning boshida nafaqat Buyuk Britaniya, balki Germaniya, Frantsiya va Rossiya ham Fors ko'rfazi mintaqasiga qiziqish bildira boshlaganligi sababli, inglizlar bu erda o'z ta'sirini kuchaytirishga harakat qilishdi. 1891-yilda Ummon bilan Angliya uchun foydali shartnomalar imzolandi, 1913-yilda Qatar va Quvayt yosh turklar tomonidan Britaniya taʼsir zonasi sifatida rasman eʼtirof etildi. Shu bilan birga, 1913 yilda 20-asr boshlarida qayta tiklangan hukmdor.