Upanishadlar va avesto

Ravanāo tano jesmō jān āfrīd,
Kherad dar tane mardumān āfrīd⁹².
Tarjimasi: - “U jonni, tanani, ongni va hayotni yaratdi.
Inson uchun donolikni hadya etdi”.
Xudoni har yerda borligi bu - zohiriy voqelik. Bizda Rabbiyni ko'rmaydigan aldanish mavjud. Bu bizga ruhiy hayot orqali o'zimiz uchun kashf qilishga berilgan. Xudoni ko'rish ichki narsadir. Agar biz o'z nuqtai-nazarimizni to'g'rilashni va dunyoda uni ko'rishni o'rgansak, Xudo birinchi haqiqat va jismoniy dunyo ikkinchi darajali haqiqatdir. Ko'rishdan maqsad faqat yaxlit jism tomonidan qamrab olingan olamga xilma-xil bo'lgan mustahkam jismoniy dinamik dunyo bilan bog’lanishdir.
Ong fikrlamasligi mumkin, ammo ongsiz fikr ham bo'lmaydi. Haqiqat "fikr" dan tashqarida, lekin fikr rejadagi bosqichdir. Shu tarzda, shu ravishda, shunday qilib Upanishad Xudo haqidagi tasavvurimizni oshiradi. Biz dunyoqarashni yuqori darajaga ko'targanimiz sari hayotning o'zi yanada jozibali ko’rinadi.
Zavt va Rospiy:
“Yasa ahu vayryu…”
Zavt: neki ezgudir va neki ziyoda ezgudir Ashah – Haqiqatning sarosar xilqati uchun istaymiz. Ashah – Haqiqat bor edi, bor va bundan keyin ham barqaror. Abadiy feruzlik va saodat bag’ishlaguvchi Asha o’z xohishi bilan madad beradi va orzularni ro’yobga chiqaradi⁹³. 52-hot. Haqiqat bu birovlar qilgan yomonliklar ko’ra ko’proq birga qilingan yaxshiliklarni eslash, o’zimiz qilgan yaxshiliklarni eslash, o’zimiz qilgan yaxshiliklarga qaraganda ko’proq bir ko’rgan yaxshiliklarni eslashdir.
Kherad dādo aklo hūsho rāyo dīn,
Khodāvande bā dānesho bīkarīn⁹⁴.
Kuchli va tengsiz Yaratgan Rabbiy insonga
donolik, bilim, aql, tafakkur va dinni in’om etdi.
O’z navbatida Avestoda keltirilgan yuqoridagi fikrlarda Yaratguvchi inson uchun barcha ne’matlarni hadya qilgan. Inson bu dunyoda farovon hayot kechirishi uchun shu ne’matlardan to’g’ri va oqilona foydalanishi lozim. “Odam – o’z hayotining yagona sohibi, ya’ni Rahbaridir”. - deylik. Shunday bo’lgach, oqil rahbar o’z ihtiyoridagi asosiy “zahira” va imkoniyatlarning doimiy nazoratida tutadi. Ularni o’z foydasi yo’lida ishlata bilsa, olam guliston.
Inson umri aziz va bebaho ne’matdir. Islom dinida Alloh taolo insonning ona qornida inson shakliga kelganiga, bir maxsus farishta yuborib, unga ruh kirgizish va to’rt narsani peshonasiga bitishni buyuradi:
1. Shu dunyodagi rizqu nasibasi nimalardan iborat ekani.
2. Necha yil umr ko’rib, qachon dunyodan o’tishi.
3. Qiladigan yaxshi va yomon amallari.
4. Baxtli yoki baxtsiz bo’lishi.
Rivoyat: Har yili odamzod oldiga ikki farishta kelib, biri uning yelkasidan ko’taradi, ikkinchisi esa oyog’i ostiga bitta g’isht qo’yadi. Shu tariqa, odamzod ulg’ayadi, qaddi tiklanib, kuch va imkoniyatlari o’sib boraveradi. Toki qirq yoshga yetguncha qadar shu hol davom etaveradi.
Farishtalar qirq yoshdan so’ng ham odam huzuriga har yili kelishadi. Faqat… har gal odam oyog’i ostidan bitta g’isht olib uning yelkasiga qo’yib ketishadi. Natijada umr poyoniga yetib, inson yelkasidagi yuk zalvoridan inson qaddi dol bo’ladi…⁹⁵
Asuryaah naama te lokaah,
Andhena tamasaa aavritaah;,
Taagm te pretya abhi-gacchhanti,
E ke cha aatma hanah janaah⁹⁶.
Tarjimasi: - “Quyoshsiz (iblis) bu olamlar,
Va ular qorong'ulikka burilib keturlar.
o'limdan keyin kimlar bor, O'z joniga qasd qilganlar”.
Vedantik nuqtai nazardan, do'zax haqiqatimizni butunlay unutib yuboradigan joydir. Odatda do'zaxning jismoniy xususiyatlari ahamiyatsizdir. Do'zax - bu axloqiy buzilishning ruhiy holati. Xudo zikriga qarab, bu holda u ne'matlarga qarshi joy deb hisoblanadi. Gunohkor odamlar yer yuzidan ketishda qorong'i tushadigan hududlarga boradilar.
Asuriya olamlari zulmat va qorong'i. Bu juda yaxshi kutib oladigan joy emas. Ba'zilar hatto bu dunyoning o'zi shunday joy deb o'ylashadi. Qashshoqlikka duchor bo'lganidan ko'ra achinarli sharoitlar har qanday ma'naviyatdan mahrum bo'lgan zulmat dunyosida mavjud bo’ladi.
Ushbu toifaga kiradigan odamlarning bir nechta turlari bor:
1) odatda nodonlar; 2) juda shuhratparastlar; 3) yuqoridagi kabi, lekin takabburlik va yovuzlikning qo'shimcha illati bilan; 4) hech narsaga yaramaydigan, yeyish va uxlash uchungina yashaydigan dangasalar 5) nopok dunyoviy lazzatlarga berilib ketish uchun yashaydigan kamsituvchi, mast qiluvchi, qo'pol, xarakterini buzadigan va uyatsiz kimsalar. 6) o'z joniga qasd qilganlar – “O'z jonini halol etganlar”.