Урду жисмоний маданият факультети «Умумий жисмоний тарбия» кафедраси ўқитувчилари п ф. н. В рахимов, п ф. н. А шариповлар томонидан

Умумийжисмонийтайёргарлик

УЖТумумийжисмонийтайёргарлик – буспортчиучун, унингҳаракаткўникмалариучунзарурбўлганасосийжисмонийсифатларниривожлантиришватакомиллаштиришгақаратилганҳаётиймуҳимжараёндир. Унингмақсадиспортчинингумумийҳаракаттайёргарлигинивужудгакелтиришданиборатбўлиб, бундайтайёргарликмахсустайёргарликбошлангандаунингпойдеворисифатидафойдаланилади.
Умумийжисмонийтайёргарликжараёнидақуйидагимасалаларҳалқилинади: асосийжисмонийсифатларнитайёрлаш, функционалимкониятларниошириш, ҳаракаткўникмалариҳажминикенгайтириш, спортсоҳасидаишқобилиятиниюксалтириш, ҳартомонламажисмонийривожлантириш, кучқувватнитикланишжараёнларинирағбатлантириш, саломатликнимустаҳкамлашсингаривазифаларабажарилади. Шумақсаддаорганизмдаумумийтаъсиркўрсатадиганжисмониймашқлармажмуасиданфойдаланилади. Бубиланайримсифатларнимахсустарздаривожлантиришучунасосяратилади. Турлимослашувдагимашқларгаадаптацияҳосилқилишхусусяитларнитарбиялайдиҳамдакуч-қувватнитиклашжараёнларикечишинижадаллаштиради.
СпортнингбошқатурларитаркибидантанлаболинганасосиймашқларУЖТучунасосийвоситасифатидафойдаланилади. Машқларнингхилмахилқилибтанланишиҳаракатимкониятларинингкенгайтиришинитаъминлайди. Бундатурлисифаталрвакўникмаларбир-биригаўзаротаъсиретишқонуниятлариниҳисобгаолмоқзарур. Уларижобий, салбийваўртачамўътадилтаъсиркўрсатувчиомилларбўлишимумкин. Кучошишибилантезликўсади, баскетболчиларташлайдигантўпнимувофиқлаштиришвааниқликдаражасиниоширишяхшиланади. Ижодийтаъсирўзтузилмасижиҳатиданасосийўйинусулларикўникмасигаяқинбўлгансифатларнитаъминлаб, спортчимусқуллариишиниўйинрежимигамослаштириш.
Машғулотлардабуюмларбиланвабуюмларсизбажариладиганмашқлардан, баландликкаваузунликкасакраш, ирғитишваулоқтиришмашқларидан, турлидистансияларгаюгиришватўсиқларданошибюгиришмашқларидан, кросслардан, акробатикмашқлардан, турливазндагиоғирбуюмларникўтариббажариладиганмашқларданкенгфойдаланилади.
Юқоридагимашқлардоимийравишдаваузликсизбажарибборилгантақдирдагинаумумийжисмонийтайёргарликўзолдигақўйганмақсадигаеришади. Бумашқларспортчиларнингтайёрлашнингбарчабосқичларидавабарчадаврларидабажариладиганмашғулотмашқларинингтаркибийқисмигакиради. Спортчиюксакспортмаҳоратигаеришганиданкейинҳамбундайумумийтайёргарликмашқлариўзаҳамиятинийўқотмайди. Ундабумашқларспортчиихтисослашгансоҳанингбиртамонибўлибқолмаслигиучунмувафиқлаштирувчи, спортчимаҳоратинингхартомонламаўсишитаъминловчи, унингбирхаракатданбошқасигаўтишиучунимконяратадиганваумуманшуғулланувчиларнисоғломлаштирувчивоситасифатидабумашқларнингаҳамиятиортибборади.
Бундамашқларнитўғританлашданташқари, жисмонийюкламанингҳажмитўғрибелгиланишиҳамдаўқув-тренировкамашғулотларижараёнидаюкламалартўғритақсимланишимуҳимаҳамияткасбетади.
Спортчидагиҳаракатсифатларибиртекисвабирвақтдашаклланмайди. Турлиёшдаврларидагиўсишхамбирхилбўлмайди.
Куч, тезлик, чидамлиликсингарисифатларўзинингенгюқоридаражасигатурлиёшлардаеришилади. Ҳаракатсифатларинингўсиши, организмбирқаторсистемаларинингфунксионалҳолатигабоғлиқбўлади.
Масалан, чидамилиликкўпжиҳатданюрак-томир, нафасолиштизимифаолиятига, уларенергиясидантежаб-тергабфойдаланилишигабоғлиқбўлади. Бундайшароитдаўйинфаолиятиучунхарактерлибўлганхусусиятўйинчинингяқинлашибкелаётганбуюмганисбатанўзжойинитанлашиваунганисбатан, яъниўшаяқинлашибкелаётганхаракатдагибуюмгареаксияқўрсатишитўпйўналишинингўзгаришибиланқайта- қайтастарттезлигиниўзгартириши, рақибтомонгаваунданорқагақарабҳаракатқилиши; бирусулнииккинчисибиланалмаштиришива, ниҳоят, спорттехникасиусулларинингбажаришиҳамдамаксималтезликбиланбиржойданиккинчижойгаўтишбиланбоғлиқбўлгантактиккомбинацияларнингамалгаоширилиши – буларбариўйинфаолиятиучунхарактерлибўлганхусусиятлариҳисобланади.
Жойданжойгаўтиштезлигинириволантиришусулиятиасосидамахсусспринтермашқларикомплексиётади. Бироқспринтвоситаларибиланексперименттарзидагимашғулотлардабутунбирйилликмашғулотсиклидадавомидашунчакишуғуланишнатижасидаораданмуайянвақтўтгач, шуғулланувчиларнингунгабўлганқизиқишисўнибқолишигаолибкеладивабунингоқибатидамаксималтезликданпастроқбўлганнатижаларгаеришилади. Шунингучунбаскетболчилардатезликсифатларининамоёнетадиганмахсусрағбантирувчиоммилларбўлмоғикерак.
Ҳаракаттезкорлигижудакўпоммилларбиланбирқаторда, техникмаҳоратдаражисигаҳамкўпжиҳатданбоғлиқбўлади. Усулларнимаксималдаражадагитезликбилананиқбажарилиши,худдижойданжойгаўтишҳаракатларинимаксимолтезликбиланбажарилишисингариғоятмураккаббирмаҳоратҳисобланади, чункибундайвазиятларда-ҳаракатларнибажаришдавомидасенсоркоррексияси,яънимослашувҳаракатларнибажаришанчақийинбўлади.
Жойданжойгаўтишхаракатиюксактезликбиланбажарилишигаеришишвабунингнатижасидаусулниегаллаболишнингтакомиллашмайқолишиоқибатидаёаниқликёмонлашади, ёбўлмаса, тезликпасайибкетади. Баскетболчиунисигаҳам, бунисигаҳамйўлқўяолмайди. Шунингучунмашғулотинингилкбосқичларидатезликватехникамашқларинибирлаштирганаралашкомбинациясимашқларни (йъанимашқнибажаришсуръатибевоситатезлаштирилганвақтдаусултехникасинитакомиллаштирувчиҳаракатларнингқўшибборилиши) вабумашқларнибаскетболчилармаҳоратиниривожлантиришучунқўлланилишимақсадгамувофиқемас. Спортчиусулларнимукаммалегаллаболганиданкейингина, бундаймашқларданфойдаланишасослибўлади. Унда, дастлаб, тезликсифатларибиланўйинтехникасибир-бириданажратилиб, дастлабалоҳида-алоҳидатакомиллаштирилганиданкейин, уларнибир-биригақўшиббажаришгаўтилганимаъқул.
Тезликниривожлантиришбўйичамахсусвоситаларқидиришжараёнидаушбумашқларчаққонликваепчилликниўстиришгаижобийтаъсиркўрсатишиаёнбўлади.