Урду жисмоний маданият факультети «Умумий жисмоний тарбия» кафедраси ўқитувчилари п ф. н. В рахимов, п ф. н. А шариповлар томонидан

Гуруҳлиҳаракатлар.Ҳужумқилаётганжамоадаҳаракатларнимуваффақиятлиамалгаошиши, кўпинча, баскетболчиларнингўзарокелишибҳаракатқилишларигабоғлиқ. Иккиёкиучбаскетболчинингўзароҳаракатларнингҳарҳилҳолатлариҳужумдаенгкўпучрайдигангуруҳлиҳаракатларданҳисобланади. Баскетболчиларнингўзароҳаракатларирақибларнингсонитенгёкитенгбўлмаганҳоллардаамалгаоширилишимумкин. Ҳужумчиларнингсоникўпбўлганпайтларда, ҳимоячиларничалғитишучун, кўпинча, майдондатўғрижойлашиш, тўпбиланватўпсизтўғричизиқбўйлабҳаракатқилиш, тўпниочиқтурганбаскетболчигаузатишларқўлланилади. Ҳимоячиларнингсониҳужумчиларнингсонигатенгёкиуларданортиқбўлганқарама-қаршичизиқларбўйлабҳаракатларҳамдатўсибқўйишларқўлланилганимаъқул.
Иккибаскетболчинингенгоддийўзароҳаракатларга: яқинроқжойлашганшеригигатўпузатиш, олдингачиқишвабиршчитданиккинчишчитгақарабҳаракатқилаётгандаёкимайдонннингмаълумқисмидатўпниқайтариболиш («узатишвачиқиш»); тўпнийергаурибюрмасдан, йергаурибюрибвақўлдан-қўлгаузатибҳаракатқилишларкиради.
Тўсиш, буиккибаскетболчинингўзаротактикҳаракатидир. Бундабирбаскетболчииккинчибаскетболчинингҳимоячитаъқибиданозодқиладиёкиўзиозодбўлади. Бунингучунтўсиққўймоқчибўлганбаскетболчишеригинитаъқибқилаётганҳимоячигаяқинлашиб, унингўзрақибикетиданҳаракатқилишимумкинбўлганйўлинитўсишиёкиусаватгатўпташлашгаҳалақитбераётганбўлса, шунгақаршичоракўришилозим.
Тўсиққўяётганбаскетболчинингҳаракатларисуствафаолбўлади. Баскетболчитўсиққўйгандансўнгжойдақолиши (сусттўсиқ) ёкиҳимоячинингйўлинитўсиб, ўзшеригибиланҳаракатқилишиёкиўзиозодбўлишгаинтилишилозим (фаолтўсиқ).
Тўпсизҳаракатқилаётганбаскетболчиларбажарадигантўсиқлар. Бундатўсиққўйганбаскетболчиҳам, тўсиқёрдамидатаъқибқилинишданозодбўлганбаскетболчиҳамтўпниегалламаганбўладилар. Бундайтўсиқлар, асосан, ҳужумчинитўпқабулқилиболишиучунозодқилишмақсадидақўлланилади. Уларучбўлимгабўлинишади: 1) озодбўлишилозимбўлганбаскетболчижойидатуради, тўсиққўювчиунингҳимоячисигаяқинлашади; 2) жойидатурибтўсиққўймоқчибўлганбаскетболчигатомонозодбўлмоқчибўлганбаскетболчиҳаракатқилади; 3) баскетболчиларнингиккаласиҳамбир-бирларигақарабҳаракатқиладилар.
Тўпбиланҳаракатқилаётганбаскетболчиларбажарадигантўсиқлар. Бундайтўсиқлариккитурдақўлланилади: 1) тўпниегаллаганбаскетболчиниозодқилишучунтўпсизбаскетболчитўсиққўяди. Таъқибданозодбўлишучунбаскетболчижойидатуриши, ёкитўпнийергаурибюрибшеригитомонгаҳаракатқилишимумкин; 2) тўсиқтўпегаллаганбаскетболчитомониданқўйилади. Тўсиққўювчибаскетболчишеригиқаршисигатўпбиланчиқади. Убиланёнма-ёнкелганпайтдаесатўхтайдиваунингҳимоячисигаорқасиниўгириб, йўлинитўсади, сўнгратўпнишеригигаузатади.
Учбаскетбочинингўзароҳаракатларимураккаброқвахилма-хилдир. Енгкенгтарқалганҳаракатларгақуйидагиларкиради: учбурчакбўлибжойлашиб, биржойдавабиршитданиккинчишитгаҳаракатқилиб, тўпузатиш; учбаскетболчинингқарама-қаршиҳаракатидатўпнийергаурибюришвауниқўлдан-қўлгаузатиш; кесишганйўлбиланҳаракат, бирмартатакрорийваиккибаскетболчитомониданқўйилгантўсиқлар.
Жамоаҳаракатлари. Ҳужумдажамоаҳаракатлариҳархилўзигахосиккиўйинтизимиорқалиамалгаоширилади. Иккалатизимнимукаммалегаллашвауларнижамоатаркибига, аниқмусобақашароитларигаварақибўйинчинингхусусиятларигақарабқўллашжамоанингмаҳоратинибелгилайди.
Т е зёрибўтиш - замонавийбаскетболдаҳужумнингенгўткирқуролидир. Тезёрибўтиштизиминингқайдаражадаегалланишижамоанингенгкаттамусобақаларданқандайнатижаларгаеришаолишинибелгилайди. Бутизимдагиасосийхусусиятҳужумниташкилқилишваамалгаоширишжудақисқавақт (асосан, 3-6 сония) ичидаўтишидир. Ҳужумчилартўпниегаллаганларидансўнгуникаттатезликдаолдингаузатибёкитезйергаурибюриб, ўзшчитиданрақибшчитигачабўлганмасофаниқисқавақтдаўтишгаварақибнингҳимоянитўғриуюштиришигаимконбермасликкаҳаракатқиладилар. Тезёрибўтишсамаралибажарилишиучунқуйидагиларкаттааҳамиятгаега: 1) баскетболчилардагисезгирлигиватактикфикрқилишнингюқоритезлиги; 2) ҳаракатқилиштезлигиватезликкабўлганқадамлиликнингюқорилиги; 3) техникусулларниюқоритезликдааниқбажариш; 4) тактикбўлимларнингҳилма-ҳиллиги; 5) юқорисуръатдагиўйинларгапсихиктайёргарлик.
Тезёрибўтиштизимимунтазамтакомиллашиб, ҳозиргипайтдақуйидагиларбилантавсифланади: 1) тезёрибўтишниқўллашгаҳаракатқилинадиганшароитларнингкўпайиши (тезёрибўтишниҳархилвазиятлардаамалгаоширишгакиришиш); 2) тезёрибўтишдакўпсонлибаскетболчилариштирокидауларнинггуруҳҳаракатларибиланқатнашиш; 3) тезёрибўтишнингривожланишидагибарчадаврлардаҳаракатларнианиқташкилқилишваўрганилганмураккабҳаракатларнисамаралиқўллаш; 4) ҳимоячиларсонжиҳатданортиқёкитенгбўлганҳоллардақатъийликбиланҳужумниохиригайетказиш; 5) саватгатўпотишхарактериниўзгартириш, масофаниесаузайтириш.
Тезёрибўтишдаҳужумнингривожланишиучдавргаажратилади: 1) бошланғичдавр; 2) ёрибўтишнингривожлантиришдаври; 3) ёрибўтишнингохиригайетказишдаври.
Тезёрибўтишнингбошланишиданоқмуайянўйинвазиятига, чунончиўзшериклариварақибларнингжойлашишига, ҳужумчиларкўрсатаётганқаршиликнингтавсифиниҳужумнингмайдонўртасиданёкиёнчизиқбўйлабривожланаётганлигигақараббаскетболчиларнингўзароҳаракатларидагиҳархилбўлимларқўлланилади:
- тўпниўзароузоқмасофагаузатиб, ҳаракатқилиш;
- баскетболчиларжойлариниалмаштирмасданҳаракатқилаётганларидатўпниўзароқисқамасофагаузатишларбиланҳаракатларқилиш;
- ўзарожойалмашибвақисқамасофагатўпузатибҳаракатқилиш;
- узоқмасофагатўпнийергаурибюришусулниқўллабўзароҳаракатлар;
- ёнчизиқларбўйлабрақибҳимоясинитезёрибўтиш.
Позитсионҳужум. Позиционҳужумнингасосиймазмунишундаки, ҳужумчиларваҳимоячиларсонжиҳатдантенгҳоллардаҳужумҳаракатларияхшиташкилқилинганҳимоягақаршианиқпозициялардантурибамалгаоширилади.
Позиционҳужумдабаскетболчиларнингўйиндабажарадиганвазифаларигақарабихтисосланишиўзигахосдир. Ҳужумниташкилқилишниқуйидагивазифаларгаажратишмумкин: рақибшчититомонигаҳаракатқилишвабаскетболчиларнингмаълумпозициялардажойлашиши; ҳужумучунқулайвазятнияратишмақсадидаўзароҳаракатниташкилқилиш, ҳужумниякунлаш, саватгатушмагантўпниегаллашучункурашниташкилқилишватўпнийўқотилгандаҳимоягаўтиш.
Баскетболчиларўзароҳаракатларнингтавсифигакўрапозиционҳужуммарказийбаскетболчиларорқалиҳужумқилишваеркинҳужумқилишкабииккибўлимларгаажратилади: марказийбаскетболчиларорқалиҳужумқилиш; ҳужумбирмарказийбаскетболчиорқали; иккимарказийҳужумчибиланҳужум.
Еркинҳужум – позиционҳужумнингқийинбўлимлариданбириҳисобланади. Буниўзтаркибидабўйижудабаландбаскетболчиларибўлмаганжамоаларкўпроққўллайдилар. Еркинҳужумбаскетболчиларнингжисмоний, техникватактиктайёргарлигиҳартамонламахилма-хилликҳисобигауюштирилади. Ҳужумнингбубўлимидабаскетболчилармайдондабирозкенгроқжойлашсаларяхшибўлади. Буесаҳужумчиларучунеркинҳаракатқилишгаимконберади.
Позиционҳужумқайсиҳимоятизимигақаршиқўлланилишигақараббирнечабўлимларгаажратилади: шахсийҳимоятизимигақаршиўзароҳаракатлар, зоналиҳимоягақаршиҳаракатлар, прессингақаршиҳужумҳаракатлари.