Urganch davlat universiteti Filologiya fakulteti o’zbek tili yo’nalishi 214-guruh talabasi Matqurbanova Raximaning hozirgi o’zbek adabiy tili fanidan tayyorlagan mustaqil ta’limi

[WPm] – o’zbek tili sintaktik qurilishida gapning eng kichik qurilish qolipi hisoblanadi va u yuqorida aytib o’tganimizdek, boshqa tillardagi gap qurilishidan farq qiladi. Xususan, Hind-Yevropa tillari bilan qiyoslasak, bu farqlar tezda ko’zga tashlanadi. Masalan, R.Sayfullayeva ta’kidlaganidek, “Hind-Yevropa tillariga bir tarkibli gaplar umuman xos emas va gap ko’pincha egasiz bo’la olmaydi”. Turli strukturali til oilalariga mansub o’zbek va ingliz tillaridagi matnlar qiyosiy o’rganilganda o,zbek tilidagi matnlarda bir tarkibli (egali va egasiz) gaplar ko’p qo’llanilganligi, kirish komponentli gap boshlanmalari rang-barang va ko’p ekanligi (aniq, albatta, modomiki, sir emaski, aslini olganda, kerak bo’lsa…) ma’lum bo’ldi.

Ingliz tilidagi matnlarda R.A.Yakobs ta’kidlaganidek, “… majhullik nisbatidagi gaplarga urg’u berish, tinglovchining diqqatini tortish, gap ta’sirini kuchaytirish uchun muhim omil bo’lib xizmat qilgan”. O’zbekcha gaplarning ichki o’rinlarida ham bir fikrdan ikkinchisiga o’tish uchun alohida so’z, ibora va, hatto gaplar qo’llangan (nega desangiz, avvalo, hech shubhasiz, ko’rib turganimizdek, taassufki, barchamizga ayon bo’lishi kerakki va boshqalar). Ingliz tilidagi variantlarida esa o’zbekcha bir tarkibli gaplar o’rnida it formal egali gaplar ishlatilishi kuzatiladi. Demak, kesimlik kategoriyasi rivojlangan o’zbek tilidagidan farqli ravishda ingliz tiliga xos gaplarda gap doimo ega bilan ifodalanishi shart: I reed. I write. He went.

Ingliz tilidagi matnlarda R.A.Yakobs ta’kidlaganidek, “… majhullik nisbatidagi gaplarga urg’u berish, tinglovchining diqqatini tortish, gap ta’sirini kuchaytirish uchun muhim omil bo’lib xizmat qilgan”. O’zbekcha gaplarning ichki o’rinlarida ham bir fikrdan ikkinchisiga o’tish uchun alohida so’z, ibora va, hatto gaplar qo’llangan (nega desangiz, avvalo, hech shubhasiz, ko’rib turganimizdek, taassufki, barchamizga ayon bo’lishi kerakki va boshqalar). Ingliz tilidagi variantlarida esa o’zbekcha bir tarkibli gaplar o’rnida it formal egali gaplar ishlatilishi kuzatiladi. Demak, kesimlik kategoriyasi rivojlangan o’zbek tilidagidan farqli ravishda ingliz tiliga xos gaplarda gap doimo ega bilan ifodalanishi shart: I reed. I write. He went.