Urganch davlat universiteti geodeziya, kartografiya va kadastr kafedrasi zamonaviy geodezik asboblar va jihozlar

 
AMALIY MASHG’ULOT №3 
Mavzu: Optik tizimlardagi xatoliklar turlari 
Maqsad: Optik qismlarda buzilish turlarini o'rganish tizimlari.
Adabiyotlar va anjomlar:  
1. «Zamonaviy geodezik asboblar»,
2. «Геодезическое инструментоведение», ,
3.Методические указания по дисциплине «Геодезическое инструментоведение» (в 
электронном виде).
Ishning mazmuni:  
 Optik tizimlardagi buzilish turlarini o'rganish: Xromatik aberatsiya, Sferik aberatsiya, 
Distorsiya.
Xromatik aberatsiya 
Bir optik shaffof muhitdan boshqa sindirish ko'rsatkichiga ega bo'lgan boshqasiga o'tishda 
yorug'lik nurlari nafaqat sinadi, balki spektrni ham hosil qiladi.
Misol uchun, oddiy linzalar ko'k nurlar uchun qizil rangga qaraganda ko'proq optik 
quvvatga ega, ya'ni murakkab oq yorug'lik qirralari aralashma va rangli tasvirni beradi. Bu 
hodisa xromatik aberatsiya deb ataladi.
Xromatik aberatsiyaning mavjudligi nafaqat tasvirning ranglanishi, balki uning kontrastining 
pasayishi bilan ham birga keladi. Xromatik aberratsiyaning ta'sirini bartaraf etish uchun optik 
tizimlar turli xil oynalardan (toj, chaqmoq toshlari, ..) murakkab bo`lgan holda ishlab 
chiqariladi. 
 
Sferik aberatsiya 
Sferik aberatsiya — optik ti zimlar geometrik aberratsiyasi turlaridan biri; bosh optik o‘kda 
hosil bo‘lgan tasvirning noaniqlikka yoki buzilishiga olib keluvchi linzalarga xos kamchilik. 
Sferik aberratsiya hodisasi optik o‘qqa parallel va undan har xil masofada o‘tuvchi nurlar optik 
tizimdan o‘tib o‘qni turli nuqtalarda kesib o`tishidan kelib chiqadi (shaklga q.). SHakldagi 
nurlar optik o‘qni kesib o‘tgan 1 va 2 nuqtalar orasidagi masofaga bo‘ylama Sferik aberratsiya, 
nurlar yo‘lida qo‘yilgan ekranda nuqta o‘rniga hosil bo‘lgan kichik doira ko‘rinishidagi 
yorug‘likka ko‘ndalang Sferik aberratsiya deyiladi. Egrilik radiusi 1:6 nisbatda olingan ikki 
yokli qabariq linzalarning qabariqroq tomonini buyumga qaratib o‘rnatilsa, eng kichik Sferik 
aberratsiya hosil bo‘ladi.
Tanlab olingan 2 linzali tizimda Sferik aberratsiya amalda hosil bo‘lmaydi. Bunday xususiyatga 
ega tizim aplanatik tizim deyiladi.
Ijobiy va salbiy linzalarning kombinatsiyasi qo'llaniladi. Shunday qilib, kichik sferik 
aberatsiyalar beradigan tizimlarga erishiladi. 

---