Urganch davlat univеrsitеti «Jismoniy madaniyat» fakultеti 21/05

Bosh ustidan ortga uloqtirish.
Qisqacha sharhi: to’ldirma to’pni bosh ustidan ortga imkon darajasida uzoqga uloqtirish
Amalga oshirish tartibi: Oyoqlar holati parallel bo’ladi, tovonini uloqtirish chizig’iga to’g’rilab ishtirokchi uloqtirish sektorga orqasi bilan turadi. Ishtirokchi to’ldirma to’pni ikki qo’lda to’g’ri uzatgan holda ushlaydi. Keyin ishtirokchi oldinga engashib (son mushaklarini zo’riqishgacha bo’lgan holatda) va tezda oyoylarini to’g’rilab, keyin qo’llarini ya’ni to’pni imkon darajada uzoqga bosh ustidan uloqtirishni bajarish uchun. Uloqtirgandan keyin ishtirokchini uloqtirish chizig’ini bochishi mumkin (masalan: orqaga qadam qilish mumkin). Har bir ishtirokchiga ikki martadan urinish beriladi.

Ochkolarni hisoblash: Natijalar 20 sm aniqlikda yoziladi. Agar to’ldirma to’p chig’iqlar orasiga tushadigan bo’lsa yuqori natijasi olinadi. O’lchash har doim to’g’ri burchak ostida o’lchanadi (90^o gradus). Jamoaning umumiy natijasiga ikki urinishdan yaxshisi olinadi.
Musobaqa o’tkazishda yordamchilar: Bu musobaqani tashkil qilishda jamoalar uchun ikki yordamchi talab qilinadi. Bu yordamchilar quyilagi vazifalarni bajarishadi:
- musobaqa o’tkazishni boshqarib boradi va nazorat qiladi;
- to’ldirma to’pni uchishini o’lchaydi va snaryadni ishtirokchiga (o’lchashni amalga oshirish uchun o’lchash chizig’iga nisbatan 90^o burchak ostida bo’lishi kerak) olib kelib beradi;
- natijani qayd qiladi va uni musobaqa bayonnomasiga yozib boradi.
2.3 Engil atletikadagi uloqtirishlar
(yadro itqitish, disk, nayza, granata va bosqon uloqtirish) ma’lum jismoniy sifatlarni (kuch tezkorlik, egiluvchanlik va harakat uyg‘unligini) rivojlantirishni talab qiladi.
Uloqtirish texnikasini o‘zlashtirish samaradorligi tashkil qilish omillariga bog‘liq.
Har bir shug‘ullanuvchini bitta yoki ber nechta snaryad bilan ta’minlash (bu holda mashg‘ulot paytidagi uloqtirishlar soni ko‘payadi) zarur.
Mashg‘ulotni shunday tashkil qilish kerakki, bunda snaryad olib kelish uchun yurish va h.k. ga ketgan vaqtni kamaytirish (snaryadni tepalikka yoki to‘silgan to‘rga uloqtirish, snaryad tushadigan maydonga to‘siq devor qo‘yish va b.) maqsadga muvofiq.
Asosiy diqqatni texnika xavfsizligiga qaratish shart (qarama-qarshi uloqtirishga yo‘l qo‘ymaslik). Uloqtirishlar texnikasini o‘rgatishdagi uslubiy ko‘rsatmalar:
Uloqtirish texnikasining xususiyatlari bilan tanishish.
Snaryadni ushlash usullari va uni qo‘ldan chiqarishni o‘zlashtirish.
Uloqtirish texnikasining final qismini o‘rganish (final kuchlanishi).
Snaryadning tezlik olish texnikasini o‘rganish: granata va nayzani uloqtirishda yugurish va snaryadni elka orqasiga olib borish, yadro itg‘itishdagi sakrashlar: disk va bosqonni uloqti-rishdagi qaytarishlar. Snaryadni ushlash usulini o‘rganish ko‘rsatish va sportchining o‘zi tomonidan bajarish orqali amalga oshiriladi. Snaryad bilan bajariladigan har xil faoliyatlarda asosiy mashqlar: yadro bilan jonglirovka qilish, snaryadni har xil dastlabki holatdan va har xil yo‘nalishga uloqtirishlar hisoblanadi. Hamma sharoitda snaryadni ushlash sportchiga final kuchlanishida ko‘proq kuch bilan ta’sir qilishni ta’minlashi shart.
Tezlik olishni o‘zlashtirishda dastlabki holat va tayyorgarlik harakati ahamiyatli bo‘lib, uloqtiruvchiga diqqatni keyingi faoliyatlarga qaratishga imkon beradi. Disk va bosqonni uloq-tirishda dastlabki holat uloqtirish yo‘nalishiga orqasi bilan turishdan boshlanadi; to‘p, granata va nayzani uloqtirishda tezlik olish uloqtirish yo‘nalishi bo‘yicha dastlabki holatda turish bilan boshlanadi. To‘p, granata va nayza uloqtirishda, disk va bosqon bilan aylanishda, yadro itqitishda, sakrashlarda tezlik olish optimal bo‘lib, sportchini snaryadga maksimal kuchlanish berib, tezlik olishi oxirida yanada kuchaytirish shart.
Final kuchlanishiga tayyorlanishda uloqtirishda asosiy ish bajaruvchi mushaklar cho‘ziladi. Bu snaryadni quvib o‘tish hisobiga amalga oshiriladi (bunda tos va oyoqlar gavdaning yuqori qismi va snaryad ushlagan qo‘lni quvib o‘tadi).
Final kuchlanishda uloqtiruvchining har xil gavda qismlarining ketma-ket bajargan harakati katta ahamiyatga ega bo‘lib, u chap oyoqni tuproqqa qo‘yish bilan boshlanadi. Oldin son, tos, elka va elka bo‘g‘imlari hamda qo‘l mushaklari qisqaradi.
Engil atletikada uloqtirish mashqlari texnikasini o‘zlashtirish o‘ziga xos bo‘lib, u uloqtirish turiga bog‘liq. Uloqtirishning tuzilishiga qarab maxsus mashqlar ushlash usuli, final kuchlanishi, tezlik berish kabi harakat qismlari bo‘yicha birlash-tirilgan. Granata otish eng oddiy va eng oson ishlatiladigan otish turlaridan biri bo'lib, u sinfda yangi o'q otish bilan otish harakatlarini yaxshilash uchun yordamchi mashqlar sifatida ishlatiladi. Ushbu turdagi yirik musobaqalar o'tkazilmaydi va hozirgi vaqtda granata otish faqat jismoniy tarbiya maktab dasturiga kiritilgan va armiyada amaliy shakl sifatida ishlatiladi.Qulaylik uchun granatalarni otish texnikasining tavsifi shartli ravishda quyidagi qismlarni ajratib turadi: uchuvchi xolding, ishlaydigan boshlang'ich (dastlabki va yakuniy) yakuniy harakat va otishdan keyin muvozanatni saqlash.Projektorli xolding. Grenadani ushlab turishning bir necha yo'li mavjud. Tajribali sportchilar granatani tortish usulini o'zlarining tortishish markazining yuqori qismida joylashgan holda ushlash usulini qo'llaydilar; granata tutqichning uchi bilan to'rt barmog'i bilan ushlanadi, granataning dastasi kichkina barmog'iga suyanadi, egilib, qo'lning kaftiga bosiladi, cho'tka bo'shashgan, bosh barmog'i granata o'qi bo'ylab joylashgan. Otishning bu usuli yuqori rivojlangan qo'llari bo'lgan sportchilarga yuqori natijalarga erishish imkonini beradi. Usulda granata "mushtga" tushirilganda, dastasi qisqaradi, qo'l yanada qullanadi, granataning o'qi qo'lga perpendikulyar yo'naltiriladi, o'qni otib yuborish imkonsiz bo'ladi (shu sababli tez-tez pastga otish traektoriyasining paydo bo'lishi), ammo bu usul yordamida yaxshi natijalarga erishildi. Grenadani ushlashning tavsiflangan usullaridan birinchisi, garchi bu qiyinroq bo'lsa-da, "musht" tutish usuliga nisbatan bir qator afzalliklarni beradi, chunki bu erda otish dastagining uzunligi oshadi, cho'tka bo'shashadi va granata chiqquncha uni boshqarish imkoniyati saqlanib qoladi.
Trening davomida har bir amaliyotchi o'zi uchun granata tutishning eng mos usulini tanlaydi.Uchish-yugurish. Uchish boshida granata egilgan qo'lda, o'ng elkaning oldida, boshning tepasida joylashgan. Bu yanada samarali usul, bu sportchi qo'lning qo'lini granata bilan boshqarishi mumkin.Uchish uch qismdan iborat: a) boshidan yo'naltirish belgisigacha - dastlabki qism; b) boshqaruv belgisidan tortib tushishni chegaralaydigan chiziqqa, - yakuniy qism. Yugurishning dastlabki qismi 16-20 m yoki 8- 10 ishlaydigan zinapoyalar, va oxirgi qismi 7-10 m, yoki 4-5 qadam tashla.Yugurishning birinchi qismida otishchi harakatning maqbul tezligini qo'lga kiritadi, bu unga otishning asosiy vazifalari hal qilinadigan yakuniy qismini samarali ravishda bajarishga yordam beradi. Bunday holda, granata bilan qo'l bo'shashishi kerak va butun otish ritmik va tezlashadi, shu bilan birga harakatning to'g'ri va tananing vertikal holatini saqlab turadi. Sportchi boshqaruv belgisiga yaqinlashganda, u kerakli tezlikni olishi kerak, bu uning maksimal otish tezligining 2/3 qismiga teng. Chetga chiqishning optimal tezligidan oshib ketishni texnik xato deb hisoblash kerak, chunki bu otishning keyingi harakatlarining to'g'ri ritmini buzilishiga va natijada muvaffaqiyatsiz otishga olib keladi. Aslida, yugurishning dastlabki qismidagi yugurish odatiy yugurishdan farq qilmasligi kerak, garchi u granata olib yurish bilan biroz murakkab bo'lsa ham (granata bilan qo'l vertikal ravishda tebranmasligi kerak!), Lekin boshqaruv belgisiga yaqinlashganda, siz ularni uzaytirmasdan oxirgi qadamlarning tezligini oshirishingiz kerak.


Xulosa
Tajribali sportchilar granatani tortish usulini o'zlarining tortishish markazining yuqori qismida joylashgan holda ushlash usulini qo'llaydilar; granata tutqichning uchi bilan to'rt barmog'i bilan ushlanadi, granataning dastasi kichkina barmog'iga suyanadi, egilib, qo'lning kaftiga bosiladi, cho'tka bo'shashgan, bosh barmog'i granata o'qi bo'ylab joylashgan. Otishning bu usuli yuqori rivojlangan qo'llari bo'lgan sportchilarga yuqori natijalarga erishish imkonini beradi. Usulda granata "mushtga" tushirilganda, dastasi qisqaradi, qo'l yanada qullanadi, granataning o'qi qo'lga perpendikulyar yo'naltiriladi, o'qni otib yuborish imkonsiz bo'ladi (shu sababli tez-tez pastga otish traektoriyasining paydo bo'lishi), ammo bu usul yordamida yaxshi natijalarga erishildi. Grenadani ushlashning tavsiflangan usullaridan birinchisi, garchi bu qiyinroq bo'lsa-da, "musht" tutish usuliga nisbatan bir qator afzalliklarni beradi, chunki bu erda otish dastagining uzunligi oshadi, cho'tka bo'shashadi va granata chiqquncha uni boshqarish imkoniyati saqlanib qoladi.