Urganch davlat universiteti jismoniy madaniyat fakulteti

3 –mavzu. O’zbеkistоn jismоniy tarbiya tizimida milliy harakatli o’yinlar.
Reja.
1.O’zbekiston jismoniy tarbiya tizimida milliy harakatli o’yinlar va хalq o’yinlarining o’rni va axamiyati

2.O’zbek milliy harakatli o’yinlar ravnaqi

3. Milliy harakatli o’yinlar nomlari va atamalari

4. O’yin qoidalari

Jaxon xalklari jismoniy tarbiyasi tizimlarida keskin burulishlar yuz bermokda. Buning asosiy sabablari xalkaro sport musobakalari dasturlarining milliy sport turlari bilan boyiyotganlig`idir. So`nggi 10 yil davomida shark,ona yakka bellashuv yakka kurash)lar, mintakalardagi railliy sport turlari ommalashib bormokda. Bo`larning zaminida yoshlarning sportga, o`z jismini mashklantirishga, sportning betakror dunesini o`zlash tirishga ixlosini ortishiga olib kelmokda. Bu o`z navbatida mamlakatlarning sport alokalarini kuchayishi, xar bir millat jismoniy madaniyati tizimining rivoji, sportchilarni tayerlash jarayonining takomillashuvida o`z samarasini bermokda.

Mustakillik yillari sobik,Ittifok, xalklari jismoniy madaniyati, jismoniy tarbiyasi tizimida oz bo`lsada milliy sport turlari, xalklarning harakatli o`yinlaridan tarbiya vositasi sifatida foydalanishga urinishlar bo`lgan. Lekin ko`p millatlik sobik, Sovet tuzumi xalklarning birorta xam milliy sport turini o`zbek kurashiga o`xshab, tarix uchun o`ta qisqa vakt - 9 yil ichida jaxon xalklari jismoniy tarbiyasi tizimiga singdirishga erishmagan. Lekin shu davrda maktovga arzigulik darajadagi Ovro`pa, Osiyo, Afrika davlatlarLxatto AKSH, Olmoniya, YAponiya, kabi nufo`zli jismoniy tarbiya tizimiga ega bo`lgan mamlakatlar, millatlar xavas kilgudek maktab yaratilganligini e'tirof etmay ilojimiz yo'k, Sobik, Sovet jismoniy tarbiya tizimi o`zining maksadi, vazifalari, jismoniy tarbiya printsplari, vosita va uslubiyatlari bilan boy tajriba maktabi deb tan olingan. Xozirgi kunda mustakil davlatlar xamdo`stligi MDH) mamlakatlari tizimlarida o`sha tizimning to`zilishi shaklan nisbatan o`zgargani, milliylashtirilgani mazmunan boyitilib yangi tus olayotganiga guvoxmiz. Jumladan mazmuni, shakli, anik maksadi, vazifasi va moxiyatiga ega bo`lgan Uzbekiston jismoniy tarbiya tizimi xrzirgi kunda oyokga turmokda deb ayta olamiz. Markaziy Osie davlatlari xalklarinmg madaniyati, urf-odatlarining farki bir-birinikidan aytarli katta bo`lmasada Uzbekiston xalklarining milliy xususiyatlari o`z mazmuni va mavkei bilan boshka xalklardan aloxida ajralib turadi.» SHu sababdan xam "Turkiston - umumiy uyimiz" shioiri va amaliy tadbirlari bekorga uyushtirilmadi. Markaziy Osiyo o`yinlari, va boshka kator turli xil xalkaro turnirlar "Osie Uyinlari", "Bolkin o`yinlari", "Afrika o`yin lari", "Arab amirliklari o`iinlari"dek nufuzga ega bo`lib bormokda.

Mustakllik yillari sharoitida zamonaviy sport turlari rivojlantirish, milliy o`yinlarni kayta tiklash, ularni yoshlar orasida ommalashtirish xam ulardan tarbiyaviy maksadda foydalanish mamlakatimiz jismoniy tarbiya tiziminiig uzak yo`ialishiga aylandi. Bu borada Respublikamizning etakchi olimlari F.N. Nasridinov, T.S. Usmonxo`jaev, А.К. Ataev, R. Abdumalikov, А.К. Mamadiyorov, K.D. YArashev, F. Axmedovlar ning ilmiy tadkikotlari, izlanishlari ayniksa T.S. Usmon xo`jaevning "1001 o`yinlar" monografiyasida to`plangan xalk, harakatli o`yinlari, ularning mazmuni, o`yinni tashkillash metodikasi bayon kilingan bo`lib, harakatli o`yinlar shug`ullanuvchi jismining kanday sifatlariga ta'sir etish mumkinligiga oid nazariy va amaliy materiallarni boyitadi. Ulug` allomalar Gomerning "Illiada" va "Odesseya", Abo`lkosim Firdavsiyning 'SHoxnoma", M. Koshg`ariyning "Lug`otit turk" asarlari, o`zbek xalk, og`zaki - ijodiyotining durdonalari bo`lmish "Alpomish", "Go`ro`g`i", "kirgiz", kirg`iz xalki eposi "Manas" va boshka ko`pgina asarlari borki, ularda sport tarzidagi /baxslashish, kuch sinash mashklar milliy harakatli o`yinlar, xalk kaxramonlarining esa jismoniy kuchi, paxlavonligi, merganligi kabi jismoniy va xarakat sifatlari tarannum etilgan. Abu Ali ibn Sinoning "Tib konunlari", Alisher Navoiyning "Xamsa" sida jismoniy mashklarning inson organizmiga ta'siriga oid, tana a'zolarini rivojlantirishni tizimli ilmiy-amaliy baen kilingan Bobokalonimiz Amir Temurning boshkariladigan xar biy ko`shiniga, ularni piyoda, otda jang kila olish san'ati ma'lum tizimdagi, mazmundagi jismoniy tarbiya tizimi orkali amalga oshirilganligi buning dalilidir.

Ma'lum tizimdagi, mazmundagi tarbiya tizimi orkali kadimgi kuldorlik davridagi "Sparta sistemasi", "Afma sistemasi", "Antik gimnastika", "Olimpiada o`yinlari" tizimi yoki o`rta asrlardagi greklarning besh kurashi Pentatlon, SHvedlarning pedagogik gimnastikasi, Frantsuzlarning Eber sistemasi, kabi tarixda nom olgan Temuriylar sulolasi, Mirzo Ulug`bek,sarkarda Zaxriddin Muxammad Boburlarning ko`shinlari, yigit kizlari, kolaversa turkiylar kabidagilarning anik, maksadi, vazifalari, tarbiya vositalari va uslublariga ega bo`lgan jismoniy tarbiya tizimi mavjud bo`lgan. YUkoridagilardan kelib chikib jaxongirlarni voyaga etkazgan millat, xalk,, o`zining tarixan rivojlangan jismoniy tarbiya tizimiga ega bo`lgan deb ayta olamiz.

XIX va XX asr oxiriga kelib jismoniy tarbiya tizimlari, uning ta'limi nazariyasiga asos solindi. Jismoniy tarbiya jamiyat xodisasi sifatida o`rganilib kelinmokda. Eshlarning jismoniy kamolotini ta'minlash, sog`lom avlodni tarbiyalash, milliy jismoniy tarbiya ta'limi tizimini shakllantirish yo`llarini ishlab chikish bugungi kunning dolzarb muammolari dan biri bo`lib, bu xozirgi kunda o`zining echimini kutmokda.