Urganch davlat universiteti jismoniy madaniyat fakulteti

Mavzu: Milliy harakatli o’yinlar jismоniy tarbiyaning asоsiy vоsitasi sifatida.
Reja.
1.Jismoniy tarbiya vositalari

2. Milliy harakatli o’yinlar jismoniy tarbiyaning asosiy vositasi sifatida

3. Jismoniy mashqlar, xarakatli o’yinlar
Inson jismoniy tarbiyasi jarayonida tarixan o`yinlar, gimnastika, sport va turizm mashklaridan jismoniy tarbiya vositasi sifatida foydalanilgan. Davr o`zgarishi bilan tarbiya vositalari va ulardan foydalanishdan kuyilgan maksad va vazifalar xam o`zgarib borgan. Ajdodlarimiz jismoniy tarbiyasi tarixiga nazar tashlasak, ular ko`prok, xalk, o`yinlari, kisman xarbiylashtirilgan, chidamlilik, kuch talab kiladigan xayotiy-amaliy mashklardan foydalanganliklarini ko`ramiz. Milliy o`yinlar, sayillar, bayramlar, tuylar va boshka ko`ngil ochish marosimlari va maxalladagi tengdoshlar orasida, ayrim xollarda esa oiladagi 14-15 yashar o`smirdan tortib to 35-40 yoshgacha bo`lganlar to`planib, navbat bilan ikki yoki uch maxal ovkatlanish tashkillanib o`tkaziladigan gap-gashtaklarda, kish, kech ko`z paytlarida , o`ynalgan. Musobakalarni keng tarkalgani kurash, turli vazndagi toshlarni o`ynash, ot arava, eshak aravalarni yukli yoki yuksiz ko`tarish, o`fnidan siljitish, ma'lum , masofaga tortib sudrash, turli xil akrobatika elementlari bor o`yinlar, kamon otish,; poygalar va turfa xildagi ot minib o`ynaladigan o`yinlar va boshkalar maxalliy yoshlarni; jismoniy rivojlanishi va ularning jismoniy tarbiyasida vosita vazifasini bajargan.

Turk xonligi davrida /VI asr) Urta Osiyo zaminida ko`plab shaxarlar, madaniyat markazlari vujudga keldi. SHaxarlarda ko`p kunli sayillar, tamoshalar, musobakalar uyushtirilar edi. Albatta, bunday bellashuvlarda g`aroyib shartlari bilan yangi jismoniy tarbiya mashkdari namoyish kilinar edi. Masalan: savdo karvonlari yo`lida yurishi, chopishi bilan e'tiborni tortadigan "chopar"lar darxol tanilar edi. Bu xakida Saljukiylar davlati tarixida Nizomul mulkning "Davlatni boshkarish", "Siyosatnoma" asarlarida ma'lumotlar berilgan. Issik,, sovuk, dasht, cho'1, saxro, tog`u-tosh sharoitida etmish - sakson kilometr masofani osonlik bilan bosib o`ta oladigan, o`z kasbining xodisini olgan, chidamli, kuchli, chakkon maxsus tayyorlangan kasb egalari "YUgo`rtakdar", tayyorlangan. Ular orasida maxsus musobatalar tashkilangan. YAxshi xabarlar uchun mukofotlar olishgan, yomon xabarlar uchun ularii ashaddiy jazolaganlar -burni, kulog`i eki tili kesilgan, xatto boshlari tanasidan judo k,ilingan. CHoparlar va yugo`rtaklarning jismoniy tarbiyasining vositalari xozirgi kichik va katta marafonchilar, soatlab yuguruvchilar, "byoshkurash", "ettikurash", va "klassik o`n kurash"ning yugurish turlari trenirovkasi mashkaridan aytarli fark, kilmagan.

Feodalizm davrining boshlarida Urta Osiyo xalkdari orasida belbog` bog`ab kurashadigan xam kurash ustalari polvonlar eli xalkining kaxramoniga aylangan. Fakat bayramlardagina emas, elatg`ar orasidagi nizolar okibatidagi yuzaga kelgan urashlarning natijalari jangga, safga tortgan ko`shin oldida polvonlarning kurashi natijasiga ko`ra xal xilingan. Bundan ko`rinib turibdiki, kuch jismoniy sifati tarbiyasi jangchining tarbiyasi sharoitida etakchi o`rinlarda bo`lgan U Misol tarikasida jaxongir bobokalonimiz Amir Temur ko`shinining jismoniy tayyorgarligi asosan shu sifatlarni rivojlantirishga yo`naltirilganligini jang aslaxalari kurollariga karab baxolasa bo`ladi. Odam bo`yi keladigan "to`ra" deb ataladigan kalkrn. Jangchi uni ko`tarib gorib o`ziki dushman zarbidan to`sib kurolini ishga solib arshi xujumga o`tishi lozim. Uni ustiga jangchini yoy o`kAi, kdlich va nayzadan badanining sakA\ash uchun simdan to`kilgan "jubba" yoki "javjoni", boshida temir yoki po`latdan yasalgan "dubo'lg`a"si, "cho'kori"yog`och dastali to`kok, shaklida uchiga tikanli kilib metall shar o`rnatilgan) yoki dastali oy boltasi, ayrimlarida esa sobkrni ichiga nisbatan kichikrok, toshlardan solib otiladigan kurol, kamoni o`kdoni bilan kurollangan. SHuning uchun xam Soxbkornning uch yillik, byosh yillik va etgi yialik xarbiy yurishlarida jangchi yukchi va jangovar ot - ulovga ega bo`lishi konunga aylantirilgan. Oylab, yillab /kiska dam olishlar bilan) otda o`tirish, yukori darajadagi chidamlilikni, ot bilan raibni dushmanni) ag`darish, uni ustiga tashlanish, kalta nayza /nochax) yoki o`zuni bilan jang kdlishni sarbozlar issikda, sovukda, kulay va nokulay sharoitda tizimi mashk, ullganlar. Jangchining jismoniy tayerg`arligini xar tomonlama bo`lishiga katta e'tibor berilgan.

Xulosa kilib shuni aytish lozimki, 27 mamlakatni birlashtirgan moxir sarkarda bobomiz Amir Temurning davlatchilik tizimidagi mialet tarixini shoxar, xokonlar, sultonlar, amirlar, beklar yuk,ori jismoniy taiyorgarlikka ega bo`lgan polvonlar, merganlar, kdlichbozlar, musht bilan, pichok,, nayza va boshka tig` bilan jang Aila oladigan yuk,ori maxrratli lashkarlarni tayyorlash maktablarini yaratganlar. Ulardagi ta'lim •■ tarbiya jarayonida ko`llanilg`an tarbiya vositalari sir sakdangan, mashk,lari yozib koldirilmagan. Jang kilish, kurolini ishlata bilish xunar xisoblangan. SHu xunar-kasb egalari sharaflangan. Ularning maxrratlari xalx, og`zaki ijodi dostonlarida, kissalarida madx, etilgan.