Urganch davlat universiteti kimyo texnika fakulteti


Download 0.98 Mb.
Pdf ko'rish
bet2/9
Sana05.03.2017
Hajmi0.98 Mb.
#1804
1   2   3   4   5   6   7   8   9

ensiklopediyasi. 2000. – 245 b. 

3  . N.M. Bobkova, E.M Dyatlova, T.S Kunitskaya. Obshaya texnologiya 

silikatov.-Minsk: Vnsshaya shkola, 1987.-288 s. 

4.  Obshaya  texnologiya  silikatov  G’Pod  obsh,  red.  Pashenko  A.A.-Kiev: 

Vnsshaya shkola, 1983.— 408 s. 

5.  Yu.M. Butt, G.N. Duderov, M.A Matveev. Obshaya texno-logiya silikatov.-M: 

Stroyizdat, 1976.- 599 s. 

6.  L.G. Melnichenko, B.P. Saxarov, N.A. Sidorov. Texnolo-giya silikatov G’Pod 

red. Matveeva M.A.—M.gVnsshaya shkosh, 1969.-360 s. 

7.  M.V.  Artamonova,  A.I.  Rabuxin,  V.G.  Savel’ev.  Prakti-kum  po  obvdey 

texnologii silikatov. M.:Stroyizdat, 1996.-279 s. 

8.  X. Teylor. Ximiya tsementa. M.: Mir, 1996.-560 s. 

9.  P.P.  Budnikov,  I.A.  Bulavin,  G.A.  Vidrik  Novaya  kera-mika.-M.:Stroyizdat, 

1969.- 310 s. 

10.  G.I.  Klyukovskiy,  L.A.  Manuylov.  Laboratornny  prakga-kum  po  obitsey 

texnologii silikatov.-M.:Stroyizd£t, 1975.-263 s. 

11.  I. Nosirov. Materialshunoslik. -T.:Uqituvchi, 1993.-232 bet. 

12.  L.I. 

Sulimenko, 

I.N. 

Tixomirova. 



Osnovi 

texnologii 

tugoplavkix  

nemetallicheskix silikatnix materialov. M.: RXTU im. Mendeleeva D.I., 2000.-

248s. 

13.  Yu.M  Butt,  M.M.  Sichev,  V.V.  Timashev.  Ximicheskaya  texkologiya 



vyajushix materialov.-M.: Vnsshaya shkola, 1980.-472 s, 

14.  Ximicheskaya  texnologiya  keramiki  i  ogneuporov  G’Pod  obgts.  red.  P.P. 

Budnikova i D.N. Poluboyarinova- M.: Stroyiz-dat, 1972.-552 s. 

15.  Ximicheskaya  texnologiya  stekla  i  sitallov  G’Pod  obvd.  red.  Pavlushkina 

N.M.-M.:Stroyizdat, 1983.- 432 s. 

16.  V.L. Balkevich Texnicheskaya keramika.-M.: Stroyizdat, 1984.-256 s. 



 

14 


17.  G.V. Nagibin Osnovi texnologiy stroitelnix mate-rilov.-M.: Vmsshaya shkola, 

1979. - 350 s. 

18.  A.A. Ismatov. Sun’iy toshlar. -T.: Fan, 1980.-56 b. 

19.  M.Yu. Yunusov, V.B. Ilganaev, A.A. Ismatov. Malo-i nogojelezistne 

        oksidnne     stekla.     — T.:     Uzbekistan, 1991.-128 s. 

20. A.A. Ismatov, M.T.Shernazarova T.N. Yakubov, Openovaya keramika s 

       islolzovaniem paleoglin i lessovnx porod. —T.: Fan, 1993.- 118 s. 

21.  


AA.Ismatov. Gildan chinniga.- T.: Fan, 198.6.— 60 b. 

22. 


Jumaniyozov.M.J. Qalandarov.B.S. Boboyev.Z.K. “Bitiruv ishini 

bajartishga oid metodik qo’llanma” Urganch 2002 y. 

 

4. Ishning maqsadi: Yangiariq kvars qumi asosida shisha bloqlar ishlab chiqarish 



sexini loyihalash  

Chizma materiallar ro`yxati:  shisha bloqlar ishlab chiqarish jarayoning texnologik 

sxemasi.  Sexning    bosh  rejasi,  vannali  pechning  umumiy  ko’rinishi,  avtomatika 

qismi, sexning iqtisodiy ko’rsatkichlari.   

 

5. Maslahatchilar ______________________________________________ 



 

Imzo, sana 

Bo`limlar 

Maslahatchi 

F.I.Sh. 

Topshiriq berdi 

Topshiriq qabul 

qildi 


Texnologik qism 

Matchonov Sh.K. 

 

4.02.2014 



Inson 

faoliyati 

havfsizligi 

Xolmuratov X.S. 

 

22.03.2014 



Ekologiya 

Quryazov Z. 

 

22.04.2014 



Ishlab  chiqarishni 

avtomatlashtirish 

Rajabov M.F. 

 

10.05.2014 



 

Iqtisod qism 

Ischanov F.A. 

 

10.06.2014 



 

Ishga taqriz yozuvchining F.I.Sh., ilmiy darajasi, unvoni:       

  O.Matkarimov 

 

7. Ilmiy rahbar:_________________________________Matchanov Sh.K.  



BMI bajaruvchi talaba:                         

        Ramatov I.R. 

 

Kafedra mudiri:                                                                t.f.n.Matchanov.Sh.                            



 

 

 



 

 


 

15 


 

 

 



 

 

 



-                                                                                                                                                                                                  

MUNDARIJA 

 

I. 


KIRISH. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . …. 

II. 



TANLANGAN MAVZUNI TEXNIK- IQTISODIY JIXATDAN 

ASOSLASH . . .............................                                                                                                             

......................................................... 

 



III. 

TEXNOLOGIK QISM. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ….........  7 

3.1. 

Ishlab chiqarish fizik – kimyosining nazariy asoslari . . . . ...................  7 



3.2. 

Texnologik sxema tanlash, asoslash va uning tavsifi ……...................  11 

3.3. 

Xom ashyo, yordamchi materiallar xakida to’la malumotlar. Boyitish 



(olib kelish va saklash) usullari va, sifatiga talablar . . . . . ................... 

14 


3.4. 

Texnologik xisob kitoblar. Material va issiklik balansi. . . ...................  18 

3.5. 

Tayyor maxsulotning analitik nazorati. Davlat andozalariga va texnik 



shartlarga rioya kilish. . . . …………………………………………… 

 

41 



IV.     EKOLOGIK MASALALAR ECHIMI. Tozalash uskunalari to’grisida 

malumotlar. Chikindilar va ulardan foydalanish. . . . . . . . . . . . . . . . . .  

 

52 


V. 

ISHLAB CHIQARISHNI AVTOMATLASHTIRISH VA  

KOMPYUTERLASH TIZIMIDA NAZORAT QILISH. . . . . . . . . . ... 

 

55 



VI. 

INSON FAOLIYATINI XAVFSIZLIGI. . . . . . . . . . . . . . . . . . ……...  59 

VII. 

TEXNIK  IQTISODIY  KORSATKICHLARNI  HISOBLASH . . . ...  61 



VIII. 

XULOSA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .............  76 

IX. 

FOYDALANILGAN  ADABIYOTLAR  RO’YHATI. . . . . . . . . . . . 



.. 

77 


 

 

 



 

16 


 

 

 



KIRISH 

Mavzuning  dolzarbligi;  xom  ashyo  bozasini  kengaytirish  hozirgi  kun  shisha 

maxsulotlari  sanoatining  muxim  masalalaridan  biri  xisoblanadi.  Maxalliy  mineral 

xomashyolarning  yangi zaxiralarini  izlab topish, sanoat  ishlab chiqarishini kimyoviy 

mineralogik  tarkibi  jixatdan  sifatli  bo`lgan  maxalliy  xom  ashyo  bilan  ta’minlash, 

jumladan shisha sanoatida  maxsulotlar  ishlab chiqarishda  mahalliy  xom ashyolardan 

foydalanib  yangi  turdagi  maxsulotlar  ishlab  chiqarish  Respublikamiz  shisha  sanoati 

xodimlarining asosiy muammolaridan xisoblanadi. 

 Respublikamiz mustaqilikka erishgach sanoat ishlab chiqarishda ko’plab yangi 

o’zgarishlar  bo’ldi.  Prizidentimiz  I.  Karimov  sanoatni  rivojlantirish,  ishlab  chiqarish 

jarayonlarini  realizatsiya  qilish  yani,  yangi  ishlab  chiqarish  uskunalari  bilan 

ta’minlash,  yuqori  sifatli  maxsulot  ishlab  chiqarish  songa  emas  sifatga  etibor  berish 

kerakligini,  sanoat  korxonalarini  har  tamonlama  qulay  joylashtirish,  atrof  muxitga 

chiqindi  chiqarishni  kamaytirish  yani,  chiqindisiz  texnologiyalarni  joriy  qilish  va 

boshqa muammolar to’g’risida o’zining maruzalarida takidlab o’tdi [1]. 

Sifatli  maxsulotlar  ishlab  chiqarish  uchun  albatta  sifatli  xom  ashyoga  ega 

bo’lish  kerak.  Xom  ashyoning  sifatini  oshirish  uchun  jumladan  shisha 

maxsulotlarining  xom  ashyo  materiallarini  tozalash  va  boyitish  fabrikalari  qurish 

mustaqil respublikamizning muxim vazifalaridan xisoblanadi. 

Shisha bloklar ishlab chiqarish 50 yil oldin boshlangan bo’lib, yangi maxsulot 

sifatida  dunyo  bozorida  keng  miqyosda  o’z  o’rnini  egalladi.  Shisha  bloklari 

chiroyliligi  va  xar  xil  rangli  turlari  bilan  o’ziga  xos  dizaynga  ega  maxsulot  sifatida 

binolar intererida ham foydalanilmoqda. O’zining mustaxkamligining yuqoriligi bilan 

metalloplastik oynalar bilan rakobatlasha oldi.  

Shisha  bloklarni  ichki  qismi  bo’sh  germetik  yopiq  g’ishtcha  sifatida 


 

17 


ko’rishimiz  mumkin.  Qurilish  industriyasining  turli  soxalarida;  devorlarni  terishda, 

binolarni  shiplarini  bezashda  ishlatiladi.  Shisha  bloklar  to’g’ri  to’rtburchak  va 

kvadrat  ko’rinishida  tayyorlanadi.  Bugungi  kunda  19-19-8  sm  hamda  24-24-8  sm 

o’lchamda ishlab chiqarilmoqda. Shisha blokning xar bir bo’lagi shishadan qalinligi 6 

mm da n kam bo’lmagan xolda og’irligi 2,5 – 4,3 kg qilib tayyorlanadi. 

 

Ichi  kavak  shisha  bloklardan  devor  tanasi,  ichki  to’siqlar,  yorug’  beruvchi 



teshiklar,  shisha  temir-betoni  detallari  yasaladi.  Shisha  cherepitsa  (tomga 

yopiladigansopol) engil tom qoplash materiali sifatida keng ishlatiladi: 

 

- imoratlarning sun’iy yoritish qu rilmalarini barpo qilishda; 



 

- xonalarni sanitariya-texnik jihozlar bilan ta’minlashda; 

 

- ichki xonalar, tibbiy muassasalar, savdo shaxobchalari barpo qilishda. 



Keltirilgan  ma]lumotlardan  kelib  chiqilsa,  oddiy  barxan  qumlari  asosida 

Yangiariq  tumanida  shisha  bloq  mahsulotlar  ishlab  chiqarish  sexini  qurish  shisha 

sanoati  uchun  dolzarb  masalalaridan  biri  xisoblanadi.  Yangi  turdagi  mahsulotlar 

nafaqat  Respublikamiz  iqtisodiyotida,  balki  chet  ellarga  eksport  qilish  imkonini 

beradi deb o`ylaymiz.  

     


 Mening    bitiruv  malakaviy  ishimning  asosiy  maqsadi  Yangiariq  kvars  qumi 

asosida  shisha  bloqlar  ishlab  chiqarish  sexini  loyihalashdan  iborat.  Ushbu  maqsadni 

amalga oshirish uchun quyidagilar vazifa qilib belgilandi: 

 Yangiariq tumanida shisha bloklar ishlab chiqarishning texnik iqtisodiy 

jihatdan asoslash; 

- shisha bloklar ishlab chiqarishnining texnologik qismida ishlab chiqarishning 

fizik – kimyoviy asoslarini keltirish; 

- shisha bloklar ishlab chiqarishning texnologik sxemasini tanlash, asoslash va 

uning tavsifini berish; 

- xom-ashyo, yordamchi materiallar haqida to‘la ma’lumotlar keltirish; 

- texnologik hisob-kitoblar qilish,  material va issiqlik  balanslarini hisoblash 

va tayyor mahsulotning analitik nazorati bo‘yicha ma’lumotlar berish; 

- ekologik masalalar yechimi bo‘yicha takliflar qilish; 

- shisha bloklar ishlab chiqarishni avtomatlashtirish va kompyuterlash tizimida 



 

18 


nazorat qilish imkoniyatlarini keltirish; 

- inson faoliyatining xavsizligi masalalariga e’tibor qaratish; 

- iqtisodiy hisob-kitioblarni qilish va xulosalarni keltirishdan iborat. 

Bitiruv malakaviy ishim 76 bet kompyuter sahifasidan iborat bo‘lib, unda 4 ta 

rasm, 20 ta jadval va 19 ta adabiyotlar ro‘yhati keltirilgan. 

II.TANLANGAN MAVZUNING TEXNIK- IQTISODIY 

JIXATDAN ASOSLASH 

 

                 Sexning texnik iqtisodiy ko’rsatkichlarini aniqlash. 



Men  bitiruv  malakaviy  ishimni  Yangiariq  tumanida  loyihalashga  harakat 

qildim  sababi,  Yangiariq  kvarts  qumini  shisha  bloklar  ishlab  chiqarish  uchun  asosiy 

xom  ashyo  sifatida  foydalanamiz  va  dastlabki  ishlarni  hududning  iqlim  va  tuproq 

sharoitlarini  o’rganishdan  boshladim.  Bunda  tuproqning  konstruksiyasi  va  tashqi 

muhit  temperaturasi  bilan  loyihalanayotgan  karxonaning  devor  qalinligi  va  isitish 

sistemalarini tanlashda muhim ahamiyatga ega bo’ladi. Qishda o’rtacha sovuq harorat 

-15  C    -17  C  bo’ladi.  Yoz  kunlari  o’rtacha  harorat  30-35 

O

C  bo’lishini  o’rgandim. 



Men  bitiruv  malakaviy  ishimni  loyihalashda  karxonaning  bosh  rejasini  tuzishda 

shamol  yo’nalishini  ham  inobatga  oldim.  Chunki  karxonadan  chiqayotgan  turli  xil 

gazlar,  har  xil  hidlar  aholi  yashash  punktiga  teskari  holatda  yo’naltirlishiga  harakat 

qildim. Ushbu ko’rsatkichlarini kamida 5-10 yillik natijalarga asosan o’rtacha oldim.  

Karxonani  loyihalashda  transport  xarajatlarini  kamaytirish  va  xom-ashyoni 

yo’qotishlarsiz  karxonaga  olib  keltirish  maqsadida  25-30  km  gradusda  xom-ashyo 

zonasi mavjudligini e’tiborga oldim. 

Korxonaning elektr ta’minoti. 

     Korxonani  elektr  energiyani  yukori  kuchlanish  tarmogi  6  Kvt  va  undanam 

yuqori. Yuqoriroq kuchlanish bilan uzaytirilishi nazarda tutildi. Korxonada elektr 

energiyasi  transformator  podstantsiyasi  orqali  230-280  volt  o’zgaruvchan  tok 

bilan tarqatiladi.  

Suv ta’minoti. 

Korxonaga suvni ma’lum bir qismi ishlab chikarishga ishlatiladi. Xom-ashyoni 

yuvishga,  uskunalarni  yuvishda  va  boshqa  texnologik  jixozlardan  ishlatiladi.  Shu 


 

19 


sababli  suv  ta’minotida  uzilishlar  bo’lmasligi  uchun  tsex  xududida  bitta  suv 

minorasi va ikkita suv nasosini o’rnatish lozim bo’ladi.   

                                   

Gaz ta’minoti 

Loyixalanayotgan  korxona  uchun  muxim  bo’lgan  resurslardan  biri  bu  gaz 

xisoblanadi.  Ishlab  chiqarish  sexi  jamoa  xo`jaligidan  o`tgan  markaziy  gaz  quvuri 

liniyasiga ulanadi. Men loyxalanayotgan shisha blok maxsulotlarini pishirish pechlari 

bor.  Bu  pechlar  yuqori  haroratda  ishlaydi.  Shuning  uchun  ko’p  miqdorda  gaz  kerak 

bo’ladi. 

Mexnat resurslari ta’minoti 

Korxonani ishchi kuchi bilan Yangiariq sanoat kasb xunar kalleji bitiruvchilari 

yordamida  ta’minlanadi.  Malakali  muxandis  texnik  xodimlari  URDU  Kimyo- 

texnalogiya  yo’nalishi  bitiruvchilari  va  Toshkent  Kimyo  texnalogiya  instituti 

bitiruvchlari  yordamida  amalga  oshiriladi.  Men  loyxalayotgan  korxona  massa 

tayyorlash  bo’limi  2  smenada,  pishirish  bo’limi  sutkasiga  3  smenada  ishlaydi.  3 

smena ishlatishni asosiy sababi shundaki uskunalarni bo’sh qo’ymasdan ularni kecha 

va  kunduz  ishlatishni  xamda  Respublikamizda  chinni  materiallariiga  bo’lgan  talabni 

yuqoriligidir. 

Korxona yong’in xavfsizligi. 

        Shisha  maxsulotlari  ishlab  chiqarishda  yuqori  haroratda  ishlov  jarayoni  olib 

borilganliga  uchun  yong’in  xavfsizligiga  katta  e’tibor  qaratish  lozim.  Sanoat 

korxonalari va omborlari yonish va portlash xavfi bo’yicha  5-ta toifalarga bo’linadi, 

jumladan A, B, V, G va D. Bularning A va B toifalari yonish va portlashga moyil. V 

va G toifalari bo’lsa faqat yonishga xavfli deb hisoblanadi. D toifasida esa  na  yonish 

va na portlash xavfi mavjud emas. 

        Bino  va  inshootlarni  bunday  guruhlanishi,  ularda  ishlatiladigan  yoki 

saqlanadigan  engil  yonuvchi  gazsimon  va  suyuq  moddalarning  bug’lari  havo  bilan 

aralashganda,  portlovchi  gazli  muxitni  hosil  qiluvchi  agregat  holati  va  ularning  

alangalanish haroratiga binoan amalga oshirilgan. 

Xisoblayotganda  umumiy  odamlar  sonidagi  80%  erkaklar  va  20%  ayollar 



 

20 


xisoblanadi. Ishchilarni umumiy soni “pik” mavsumdan olinadi. Kiyimlar saqlashni 2 

xil  usuli  mavjud,  ochiq  va  yopiq  xolda  uy  va  ko`cha  kiyimlari    dushxona  yonida 

saqlansa shuni kiyish aloxida saqlanadi. Kiyim saqlash shkafini kengligi 165 sm, eni 

20 dan-33 gacha saklashda 1 metrda 5 kryuchga joylashtiriladi.  

Ishchilar  ishlashi  grafik  bo`yicha  olib  boriladi.  Shuning  uchun  dushevoy  kun 

smenada  ishlovchi  ishchilarni  60%  dan  xisoblanadi:  ishlab  chiqarish  sexlarida 

ishlayotgan  ishchilar  uchun  1ta  dush  kabinasi  razmeri  0,9x0,9  m;  kabinani  oralig`i 

2m, kabinadan devorgacha-1,2m, kabinani balandligi 1,6m bo`lgan peregorodka bilan 

bo`linib, polga yetmasdan 0,2 metr yuqorida bo`ladi.  

Omborxonalar. 

Bu  omborxona  maydoni  75%,  maxsulot  saqlashga  mo`ljallangan  bo`ladi. 

Maxsulot  yashiklarda  va  kartonli  karobkalarda  va  qoplarda  saqlanadi.  Tayyor 

maxsulotlar saqlash omborxonasini ishlab chiqarish korpusi bilan bir blokda quriladi. 

Bu omborxonani 1 etajli podvalsiz quriladi. Bir tomondan  transport xarakatiga o`tish 

joyi  0,8m  uchrashish  xarakatida  1,5m  ko`zda  tutiladi.  (kaytishda  2-transport  bilan) 

eshiklarni eni 2 metr balandligi 2,4 m bo`ladi. 

  

 

 



 

21 


III. TEXNOLOGIK QISM 

3.1. Ishlab chiqarish fizik – kimyosining nazariy asoslari  

Shisha  pishirish  jarayonlarining  naqadar  murakkabligi  barchamizga  malum, 

uning  asosiy  besh  bosqichga  bo’linishi  ham  shartli  bo’lib,  uni  isitish  mikroskopida 

kichik  hajmli  shisha  omixtasini  qizdirish  jarayonida  ko’rish  mumkin.  Real  sanoat 

sharoitida  bosqichlar  bir-biri  bilan  birikib  ketgan.  Faqatgina  birinchi  (silikatlar  hosil 

bo’lishi)  va beshinchi  bosqichlar (sovitish) vannali  xumdonlarda  vaqt  va  fazo  nuqtai 

nazaridan  ajralib  turadi.  Ikkinchi  (shisha  hosil  bo’lishi),  uchinchi  (oqartirish)  va 

to’rtinchi  (gomogenlash)  bosqichlar  bir  vaqtda  boshlanadi  va  shisha  hosil  bo’lishi 

bosqichi  tugagunga  qadar  parallel  ketadi.  Ikkinchi  bosqich  tugagunidan  so’ng 

uchinchi va to’rtinchi bosqich birgalikda davom etadi. 

Angliyalik  olim  V.Ternerning  shisha  jarayonlari  klassifikatsiyasiga  ko’ra, 

shisha  pishirishda  ikki  jarayon-fizik  va  kimyoviy  jarayonlar  sodir  bo’ladi.  Birinchi 

fizik jarayonlarga kiradi: 

1) Shisha omixtasini qizdirish. 

2) Suvni uchib chiqib ketishi. 

3) Shisha omixtasi komponentlarini erishi. 

4) Paydo bo’lgan suyuqlikda komponentlarning erishi. 

5) Polimorf o’tishlar. 

6) Ba’zi bir komponentlarning uchib ketishi. 

Ikkinchi kimyoviy jarayonlar qatoriga quyidagilarni ko’rsatish mumkin: 

1) Gidratlar dissotsiatsiyasi. 

2) Kimyoviy bog’liq suvning chiqarib yuborilishi. 

3)  Karbonatlar,  sulfatlar,  nitratlar  va  perekis  dissotsiatsiyasi.  4)  Turli 

komponentlarning o’zaro aloqaga kirishi.                     

         5)Silikatlar hosil bo’lishi. 

Shisha  pishirishda  ro’y  beruvchi  fizik-kimyoviy  jarayonlarni  quyidagi  chizmada 

ko’rish mumkin. 



 

22 


                    

Oddiy  sanoat  shishalarining  besh  komponentli  shisha  omixtasisida  ro’y 

beruvchi  fizik-kimyoviy  jarayonlarining  shartli  ko’rinishi.  1-SiO

2

;  2-Na



2

CO

3



;  3-

CaCO


3

;  4-MgCO

3

;  5-Al


2

O

3



;  6-Na

2

Ca(CO



3

)

2



  va  CaMg(CO

3

)



2

;  7-gazlar  (CO

2

,  SO


2

H



2

O va boshqalar); 8-Na

2

SiO


3

, Ca


2

SiO


4

, Na


2

O 3CaO6SiO

2

 va boshqalar; 9-Na



2

Al

2



O

4

 



va  CaAl

2

O



4

;  10-gazlar  bilan  to’yingan  silikatlar,  alyuminatlar  va  kvartslar  turli 

tarkibli eritmasi (oqartirilmagan shisha); 11-mumkin darajada gazli silikat, alyuminat 

va kvartsning eritmasi (shisha). 

Ma’lumki,  shisha  omixtasi  yaxshi  aralashtirilgan  xom  ashyo  materiallarining 

mexanik  aralashmasidan  iborat.  Silikatlar  hosil  bo’lishi  shisha  omixtasi  tarkibiga 

kirgan  xom  ashyo  materiallarining  tabiati  va  xossalariga  o’ta  bog’liq.  Ko’pchilik 

sanoat shishalari (listli qurilish shishasi, tara shishasi, termometrik shisha va boshqa) 

asosida  besh  komponentli  sistema  SiO

2

-Al



2

O

3



-SaO-MgO-Na

2

O  ga  oid  aralashmalar 



yotadi. Billur, optik  va boshqa shishalarda B

2

O



3

, PbO,  BaO,  K

2

O  ga oid  xom ashyo 



materiallari  shisha  omixtasi  tarkibiga  kiritildi.  Shisha  shisha  omixtasisi  tarkibga 

kiruvchi  va  miqdori  1  %dan  kam  bo’lgan  komponentlar  (Fe

2

O

3



,  Cr

2

O



3

,  SO


3

  va 


boshqa)  roli  shisha  hosil  bo’lishida  sezilarli  bo’lsa  ham,  ular  silikatlarhosil  bo’lishi 

bosqichi jarayonida hisobga kamroq olinishi mumkin. 

 

Shisha  tarkibiga  kiruvchi  oksidlar  va  shisha  omixtasi  tarkibiga  kruvchi  xom 



ashyo materiallariga xos bo’lgan ba’zi bir ma’lumotlarni quyida keltiramiz: 

 

1)    SiO



–  kvarts  va  qum  holatlarida,  ko’pgina  kristall  fazalarga  ega.  Ulardan 

eng  muhimlari  β-kvarts,  α-kvarts,  α-tridimit  va  α-kristobalitlardir.  Kvarts  tarkibiga 

46,751% Si (atom og’irligi 28,086) va 53,249 % 0 kiradi.  Qo’shilma sifatida Li, Na, 

Al,  Ti,  Mg  va  (OH)  tarkibiga  oz  miqdorda  kiradi.  U  qizdirilganida  polimorf 

o’zgarishlarga ro’para bo’ladi: 

 

β-kvarts       573˚C α-kvarts            870˚C            α-tridimit               1470˚C α- 



kristbalit                 1710˚C eritma. 

 


 

23 


 

Past  haroratli  faza  -  β-kvarts,  geksagonal  singoniyali, trigonal  – trapetsoedrik 

simmetriyali,  a=  4,903A,  s=5,393A,  Z=3.  Kristallari  ko’rinishi-  m  {1010}prizma, 

r{1011}va  z{0111}  musbat  va  manfiy  romboedrlar.  Ko’pincha  qo’shaloq  holatda 

uchraydi.  Erish  harorati  1710˚C,  qatiqligi  7,  solishtirma  og’irligi  2,65074± 

0,0001g/sm

3

,  HF  va  NH



4

Hfdan  tashqari  boshqa  kislatalar  (HCl,  HN0

3

  yoki  H



3

S0

4



larda  erimaydi.  Bir  o’qli,  musbat,  n

0

=1,5442,  n



e

=1,5533,  n

e

-  n


0

=0,0091.  Rentgen 

ko’rsatgichlari – 3,34, 4,26, 1,82A. Xona haroratida issiqlik o’tkazuvchanligi {0001} 

yo’nalishiga  parallel  holatida  0,029,  unga  perpendikulyar  yo’nalishda  0,016g 


Download 0.98 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling