Urganch davlat universiteti kimyo texnika fakulteti
Download 0.98 Mb. Pdf ko'rish
|
|
ensiklopediyasi. 2000. – 245 b. 3 . N.M. Bobkova, E.M Dyatlova, T.S Kunitskaya. Obshaya texnologiya silikatov.-Minsk: Vnsshaya shkola, 1987.-288 s. 4. Obshaya texnologiya silikatov G’Pod obsh, red. Pashenko A.A.-Kiev: Vnsshaya shkola, 1983.— 408 s. 5. Yu.M. Butt, G.N. Duderov, M.A Matveev. Obshaya texno-logiya silikatov.-M: Stroyizdat, 1976.- 599 s. 6. L.G. Melnichenko, B.P. Saxarov, N.A. Sidorov. Texnolo-giya silikatov G’Pod red. Matveeva M.A.—M.gVnsshaya shkosh, 1969.-360 s. 7. M.V. Artamonova, A.I. Rabuxin, V.G. Savel’ev. Prakti-kum po obvdey texnologii silikatov. M.:Stroyizdat, 1996.-279 s. 8. X. Teylor. Ximiya tsementa. M.: Mir, 1996.-560 s. 9. P.P. Budnikov, I.A. Bulavin, G.A. Vidrik Novaya kera-mika.-M.:Stroyizdat, 1969.- 310 s. 10. G.I. Klyukovskiy, L.A. Manuylov. Laboratornny prakga-kum po obitsey texnologii silikatov.-M.:Stroyizd£t, 1975.-263 s. 11. I. Nosirov. Materialshunoslik. -T.:Uqituvchi, 1993.-232 bet. 12. L.I. Sulimenko, I.N. Tixomirova. Osnovi texnologii tugoplavkix nemetallicheskix silikatnix materialov. M.: RXTU im. Mendeleeva D.I., 2000.- 248s. 13. Yu.M Butt, M.M. Sichev, V.V. Timashev. Ximicheskaya texkologiya vyajushix materialov.-M.: Vnsshaya shkola, 1980.-472 s, 14. Ximicheskaya texnologiya keramiki i ogneuporov G’Pod obgts. red. P.P. Budnikova i D.N. Poluboyarinova- M.: Stroyiz-dat, 1972.-552 s. 15. Ximicheskaya texnologiya stekla i sitallov G’Pod obvd. red. Pavlushkina N.M.-M.:Stroyizdat, 1983.- 432 s. 16. V.L. Balkevich Texnicheskaya keramika.-M.: Stroyizdat, 1984.-256 s. 14
17. G.V. Nagibin Osnovi texnologiy stroitelnix mate-rilov.-M.: Vmsshaya shkola, 1979. - 350 s. 18. A.A. Ismatov. Sun’iy toshlar. -T.: Fan, 1980.-56 b. 19. M.Yu. Yunusov, V.B. Ilganaev, A.A. Ismatov. Malo-i nogojelezistne oksidnne stekla. — T.: Uzbekistan, 1991.-128 s. 20. A.A. Ismatov, M.T.Shernazarova T.N. Yakubov, Openovaya keramika s islolzovaniem paleoglin i lessovnx porod. —T.: Fan, 1993.- 118 s. 21.
AA.Ismatov. Gildan chinniga.- T.: Fan, 198.6.— 60 b. 22.
Jumaniyozov.M.J. Qalandarov.B.S. Boboyev.Z.K. “Bitiruv ishini bajartishga oid metodik qo’llanma” Urganch 2002 y.
4. Ishning maqsadi: Yangiariq kvars qumi asosida shisha bloqlar ishlab chiqarish sexini loyihalash Chizma materiallar ro`yxati: shisha bloqlar ishlab chiqarish jarayoning texnologik sxemasi. Sexning bosh rejasi, vannali pechning umumiy ko’rinishi, avtomatika qismi, sexning iqtisodiy ko’rsatkichlari.
5. Maslahatchilar ______________________________________________ Imzo, sana Bo`limlar Maslahatchi F.I.Sh. Topshiriq berdi Topshiriq qabul qildi
Texnologik qism Matchonov Sh.K.
4.02.2014 Inson faoliyati havfsizligi Xolmuratov X.S.
22.03.2014 Ekologiya Quryazov Z.
22.04.2014 Ishlab chiqarishni avtomatlashtirish Rajabov M.F.
10.05.2014 Iqtisod qism Ischanov F.A.
10.06.2014 Ishga taqriz yozuvchining F.I.Sh., ilmiy darajasi, unvoni: O.Matkarimov
7. Ilmiy rahbar:_________________________________Matchanov Sh.K. BMI bajaruvchi talaba: Ramatov I.R.
Kafedra mudiri: t.f.n.Matchanov.Sh.
15
- MUNDARIJA
I.
KIRISH. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . …. 2 II. TANLANGAN MAVZUNI TEXNIK- IQTISODIY JIXATDAN ASOSLASH . . ............................. .........................................................
4 III. TEXNOLOGIK QISM. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . …......... 7 3.1. Ishlab chiqarish fizik – kimyosining nazariy asoslari . . . . ................... 7 3.2. Texnologik sxema tanlash, asoslash va uning tavsifi ……................... 11 3.3. Xom ashyo, yordamchi materiallar xakida to’la malumotlar. Boyitish (olib kelish va saklash) usullari va, sifatiga talablar . . . . . ................... 14
3.4. Texnologik xisob kitoblar. Material va issiklik balansi. . . ................... 18 3.5. Tayyor maxsulotning analitik nazorati. Davlat andozalariga va texnik shartlarga rioya kilish. . . . ……………………………………………
41 IV. EKOLOGIK MASALALAR ECHIMI. Tozalash uskunalari to’grisida malumotlar. Chikindilar va ulardan foydalanish. . . . . . . . . . . . . . . . . .
52
V. ISHLAB CHIQARISHNI AVTOMATLASHTIRISH VA KOMPYUTERLASH TIZIMIDA NAZORAT QILISH. . . . . . . . . . ...
55 VI. INSON FAOLIYATINI XAVFSIZLIGI. . . . . . . . . . . . . . . . . . ……... 59 VII. TEXNIK IQTISODIY KORSATKICHLARNI HISOBLASH . . . ... 61 VIII. XULOSA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ............. 76 IX. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YHATI. . . . . . . . . . . . .. 77
16
KIRISH Mavzuning dolzarbligi; xom ashyo bozasini kengaytirish hozirgi kun shisha maxsulotlari sanoatining muxim masalalaridan biri xisoblanadi. Maxalliy mineral xomashyolarning yangi zaxiralarini izlab topish, sanoat ishlab chiqarishini kimyoviy mineralogik tarkibi jixatdan sifatli bo`lgan maxalliy xom ashyo bilan ta’minlash, jumladan shisha sanoatida maxsulotlar ishlab chiqarishda mahalliy xom ashyolardan foydalanib yangi turdagi maxsulotlar ishlab chiqarish Respublikamiz shisha sanoati xodimlarining asosiy muammolaridan xisoblanadi. Respublikamiz mustaqilikka erishgach sanoat ishlab chiqarishda ko’plab yangi o’zgarishlar bo’ldi. Prizidentimiz I. Karimov sanoatni rivojlantirish, ishlab chiqarish jarayonlarini realizatsiya qilish yani, yangi ishlab chiqarish uskunalari bilan ta’minlash, yuqori sifatli maxsulot ishlab chiqarish songa emas sifatga etibor berish kerakligini, sanoat korxonalarini har tamonlama qulay joylashtirish, atrof muxitga chiqindi chiqarishni kamaytirish yani, chiqindisiz texnologiyalarni joriy qilish va boshqa muammolar to’g’risida o’zining maruzalarida takidlab o’tdi [1]. Sifatli maxsulotlar ishlab chiqarish uchun albatta sifatli xom ashyoga ega bo’lish kerak. Xom ashyoning sifatini oshirish uchun jumladan shisha maxsulotlarining xom ashyo materiallarini tozalash va boyitish fabrikalari qurish mustaqil respublikamizning muxim vazifalaridan xisoblanadi. Shisha bloklar ishlab chiqarish 50 yil oldin boshlangan bo’lib, yangi maxsulot sifatida dunyo bozorida keng miqyosda o’z o’rnini egalladi. Shisha bloklari chiroyliligi va xar xil rangli turlari bilan o’ziga xos dizaynga ega maxsulot sifatida binolar intererida ham foydalanilmoqda. O’zining mustaxkamligining yuqoriligi bilan metalloplastik oynalar bilan rakobatlasha oldi. Shisha bloklarni ichki qismi bo’sh germetik yopiq g’ishtcha sifatida
17
ko’rishimiz mumkin. Qurilish industriyasining turli soxalarida; devorlarni terishda, binolarni shiplarini bezashda ishlatiladi. Shisha bloklar to’g’ri to’rtburchak va kvadrat ko’rinishida tayyorlanadi. Bugungi kunda 19-19-8 sm hamda 24-24-8 sm o’lchamda ishlab chiqarilmoqda. Shisha blokning xar bir bo’lagi shishadan qalinligi 6 mm da n kam bo’lmagan xolda og’irligi 2,5 – 4,3 kg qilib tayyorlanadi.
Ichi kavak shisha bloklardan devor tanasi, ichki to’siqlar, yorug’ beruvchi teshiklar, shisha temir-betoni detallari yasaladi. Shisha cherepitsa (tomga yopiladigansopol) engil tom qoplash materiali sifatida keng ishlatiladi:
- imoratlarning sun’iy yoritish qu rilmalarini barpo qilishda; - xonalarni sanitariya-texnik jihozlar bilan ta’minlashda;
- ichki xonalar, tibbiy muassasalar, savdo shaxobchalari barpo qilishda. Keltirilgan ma]lumotlardan kelib chiqilsa, oddiy barxan qumlari asosida Yangiariq tumanida shisha bloq mahsulotlar ishlab chiqarish sexini qurish shisha sanoati uchun dolzarb masalalaridan biri xisoblanadi. Yangi turdagi mahsulotlar nafaqat Respublikamiz iqtisodiyotida, balki chet ellarga eksport qilish imkonini beradi deb o`ylaymiz.
Mening bitiruv malakaviy ishimning asosiy maqsadi Yangiariq kvars qumi asosida shisha bloqlar ishlab chiqarish sexini loyihalashdan iborat. Ushbu maqsadni amalga oshirish uchun quyidagilar vazifa qilib belgilandi: Yangiariq tumanida shisha bloklar ishlab chiqarishning texnik iqtisodiy jihatdan asoslash; - shisha bloklar ishlab chiqarishnining texnologik qismida ishlab chiqarishning fizik – kimyoviy asoslarini keltirish; - shisha bloklar ishlab chiqarishning texnologik sxemasini tanlash, asoslash va uning tavsifini berish; - xom-ashyo, yordamchi materiallar haqida to‘la ma’lumotlar keltirish; - texnologik hisob-kitoblar qilish, material va issiqlik balanslarini hisoblash va tayyor mahsulotning analitik nazorati bo‘yicha ma’lumotlar berish; - ekologik masalalar yechimi bo‘yicha takliflar qilish; - shisha bloklar ishlab chiqarishni avtomatlashtirish va kompyuterlash tizimida 18
nazorat qilish imkoniyatlarini keltirish; - inson faoliyatining xavsizligi masalalariga e’tibor qaratish; - iqtisodiy hisob-kitioblarni qilish va xulosalarni keltirishdan iborat. Bitiruv malakaviy ishim 76 bet kompyuter sahifasidan iborat bo‘lib, unda 4 ta rasm, 20 ta jadval va 19 ta adabiyotlar ro‘yhati keltirilgan. II.TANLANGAN MAVZUNING TEXNIK- IQTISODIY JIXATDAN ASOSLASH
Sexning texnik iqtisodiy ko’rsatkichlarini aniqlash. Men bitiruv malakaviy ishimni Yangiariq tumanida loyihalashga harakat qildim sababi, Yangiariq kvarts qumini shisha bloklar ishlab chiqarish uchun asosiy xom ashyo sifatida foydalanamiz va dastlabki ishlarni hududning iqlim va tuproq sharoitlarini o’rganishdan boshladim. Bunda tuproqning konstruksiyasi va tashqi muhit temperaturasi bilan loyihalanayotgan karxonaning devor qalinligi va isitish sistemalarini tanlashda muhim ahamiyatga ega bo’ladi. Qishda o’rtacha sovuq harorat -15 C -17 C bo’ladi. Yoz kunlari o’rtacha harorat 30-35 O C bo’lishini o’rgandim. Men bitiruv malakaviy ishimni loyihalashda karxonaning bosh rejasini tuzishda shamol yo’nalishini ham inobatga oldim. Chunki karxonadan chiqayotgan turli xil gazlar, har xil hidlar aholi yashash punktiga teskari holatda yo’naltirlishiga harakat qildim. Ushbu ko’rsatkichlarini kamida 5-10 yillik natijalarga asosan o’rtacha oldim. Karxonani loyihalashda transport xarajatlarini kamaytirish va xom-ashyoni yo’qotishlarsiz karxonaga olib keltirish maqsadida 25-30 km gradusda xom-ashyo zonasi mavjudligini e’tiborga oldim. Korxonaning elektr ta’minoti. Korxonani elektr energiyani yukori kuchlanish tarmogi 6 Kvt va undanam yuqori. Yuqoriroq kuchlanish bilan uzaytirilishi nazarda tutildi. Korxonada elektr energiyasi transformator podstantsiyasi orqali 230-280 volt o’zgaruvchan tok bilan tarqatiladi. Suv ta’minoti. Korxonaga suvni ma’lum bir qismi ishlab chikarishga ishlatiladi. Xom-ashyoni yuvishga, uskunalarni yuvishda va boshqa texnologik jixozlardan ishlatiladi. Shu
19
sababli suv ta’minotida uzilishlar bo’lmasligi uchun tsex xududida bitta suv minorasi va ikkita suv nasosini o’rnatish lozim bo’ladi.
Gaz ta’minoti Loyixalanayotgan korxona uchun muxim bo’lgan resurslardan biri bu gaz xisoblanadi. Ishlab chiqarish sexi jamoa xo`jaligidan o`tgan markaziy gaz quvuri liniyasiga ulanadi. Men loyxalanayotgan shisha blok maxsulotlarini pishirish pechlari bor. Bu pechlar yuqori haroratda ishlaydi. Shuning uchun ko’p miqdorda gaz kerak bo’ladi. Mexnat resurslari ta’minoti Korxonani ishchi kuchi bilan Yangiariq sanoat kasb xunar kalleji bitiruvchilari yordamida ta’minlanadi. Malakali muxandis texnik xodimlari URDU Kimyo- texnalogiya yo’nalishi bitiruvchilari va Toshkent Kimyo texnalogiya instituti bitiruvchlari yordamida amalga oshiriladi. Men loyxalayotgan korxona massa tayyorlash bo’limi 2 smenada, pishirish bo’limi sutkasiga 3 smenada ishlaydi. 3 smena ishlatishni asosiy sababi shundaki uskunalarni bo’sh qo’ymasdan ularni kecha va kunduz ishlatishni xamda Respublikamizda chinni materiallariiga bo’lgan talabni yuqoriligidir. Korxona yong’in xavfsizligi. Shisha maxsulotlari ishlab chiqarishda yuqori haroratda ishlov jarayoni olib borilganliga uchun yong’in xavfsizligiga katta e’tibor qaratish lozim. Sanoat korxonalari va omborlari yonish va portlash xavfi bo’yicha 5-ta toifalarga bo’linadi, jumladan A, B, V, G va D. Bularning A va B toifalari yonish va portlashga moyil. V va G toifalari bo’lsa faqat yonishga xavfli deb hisoblanadi. D toifasida esa na yonish va na portlash xavfi mavjud emas. Bino va inshootlarni bunday guruhlanishi, ularda ishlatiladigan yoki saqlanadigan engil yonuvchi gazsimon va suyuq moddalarning bug’lari havo bilan aralashganda, portlovchi gazli muxitni hosil qiluvchi agregat holati va ularning alangalanish haroratiga binoan amalga oshirilgan. Xisoblayotganda umumiy odamlar sonidagi 80% erkaklar va 20% ayollar 20
xisoblanadi. Ishchilarni umumiy soni “pik” mavsumdan olinadi. Kiyimlar saqlashni 2 xil usuli mavjud, ochiq va yopiq xolda uy va ko`cha kiyimlari dushxona yonida saqlansa shuni kiyish aloxida saqlanadi. Kiyim saqlash shkafini kengligi 165 sm, eni 20 dan-33 gacha saklashda 1 metrda 5 kryuchga joylashtiriladi. Ishchilar ishlashi grafik bo`yicha olib boriladi. Shuning uchun dushevoy kun smenada ishlovchi ishchilarni 60% dan xisoblanadi: ishlab chiqarish sexlarida ishlayotgan ishchilar uchun 1ta dush kabinasi razmeri 0,9x0,9 m; kabinani oralig`i 2m, kabinadan devorgacha-1,2m, kabinani balandligi 1,6m bo`lgan peregorodka bilan bo`linib, polga yetmasdan 0,2 metr yuqorida bo`ladi. Omborxonalar. Bu omborxona maydoni 75%, maxsulot saqlashga mo`ljallangan bo`ladi. Maxsulot yashiklarda va kartonli karobkalarda va qoplarda saqlanadi. Tayyor maxsulotlar saqlash omborxonasini ishlab chiqarish korpusi bilan bir blokda quriladi. Bu omborxonani 1 etajli podvalsiz quriladi. Bir tomondan transport xarakatiga o`tish joyi 0,8m uchrashish xarakatida 1,5m ko`zda tutiladi. (kaytishda 2-transport bilan) eshiklarni eni 2 metr balandligi 2,4 m bo`ladi.
21
III. TEXNOLOGIK QISM 3.1. Ishlab chiqarish fizik – kimyosining nazariy asoslari Shisha pishirish jarayonlarining naqadar murakkabligi barchamizga malum, uning asosiy besh bosqichga bo’linishi ham shartli bo’lib, uni isitish mikroskopida kichik hajmli shisha omixtasini qizdirish jarayonida ko’rish mumkin. Real sanoat sharoitida bosqichlar bir-biri bilan birikib ketgan. Faqatgina birinchi (silikatlar hosil bo’lishi) va beshinchi bosqichlar (sovitish) vannali xumdonlarda vaqt va fazo nuqtai nazaridan ajralib turadi. Ikkinchi (shisha hosil bo’lishi), uchinchi (oqartirish) va to’rtinchi (gomogenlash) bosqichlar bir vaqtda boshlanadi va shisha hosil bo’lishi bosqichi tugagunga qadar parallel ketadi. Ikkinchi bosqich tugagunidan so’ng uchinchi va to’rtinchi bosqich birgalikda davom etadi. Angliyalik olim V.Ternerning shisha jarayonlari klassifikatsiyasiga ko’ra, shisha pishirishda ikki jarayon-fizik va kimyoviy jarayonlar sodir bo’ladi. Birinchi fizik jarayonlarga kiradi: 1) Shisha omixtasini qizdirish. 2) Suvni uchib chiqib ketishi. 3) Shisha omixtasi komponentlarini erishi. 4) Paydo bo’lgan suyuqlikda komponentlarning erishi. 5) Polimorf o’tishlar. 6) Ba’zi bir komponentlarning uchib ketishi. Ikkinchi kimyoviy jarayonlar qatoriga quyidagilarni ko’rsatish mumkin: 1) Gidratlar dissotsiatsiyasi. 2) Kimyoviy bog’liq suvning chiqarib yuborilishi. 3) Karbonatlar, sulfatlar, nitratlar va perekis dissotsiatsiyasi. 4) Turli komponentlarning o’zaro aloqaga kirishi. 5)Silikatlar hosil bo’lishi. Shisha pishirishda ro’y beruvchi fizik-kimyoviy jarayonlarni quyidagi chizmada ko’rish mumkin. 22
Oddiy sanoat shishalarining besh komponentli shisha omixtasisida ro’y beruvchi fizik-kimyoviy jarayonlarining shartli ko’rinishi. 1-SiO 2 ; 2-Na 2 CO 3 ; 3- CaCO
3 ; 4-MgCO 3 ; 5-Al
2 O 3 ; 6-Na 2 Ca(CO 3 ) 2 va CaMg(CO 3 ) 2 ; 7-gazlar (CO 2 , SO
2 , H 2 O va boshqalar); 8-Na 2 SiO
3 , Ca
2 SiO
4 , Na
2 O 3CaO6SiO 2 va boshqalar; 9-Na 2 Al 2 O 4
va CaAl 2 O 4 ; 10-gazlar bilan to’yingan silikatlar, alyuminatlar va kvartslar turli tarkibli eritmasi (oqartirilmagan shisha); 11-mumkin darajada gazli silikat, alyuminat va kvartsning eritmasi (shisha). Ma’lumki, shisha omixtasi yaxshi aralashtirilgan xom ashyo materiallarining mexanik aralashmasidan iborat. Silikatlar hosil bo’lishi shisha omixtasi tarkibiga kirgan xom ashyo materiallarining tabiati va xossalariga o’ta bog’liq. Ko’pchilik sanoat shishalari (listli qurilish shishasi, tara shishasi, termometrik shisha va boshqa) asosida besh komponentli sistema SiO 2 -Al 2 O 3 -SaO-MgO-Na 2 O ga oid aralashmalar yotadi. Billur, optik va boshqa shishalarda B 2 O 3 , PbO, BaO, K 2 O ga oid xom ashyo materiallari shisha omixtasi tarkibiga kiritildi. Shisha shisha omixtasisi tarkibga kiruvchi va miqdori 1 %dan kam bo’lgan komponentlar (Fe 2 O
, Cr 2 O 3 , SO
3 va
boshqa) roli shisha hosil bo’lishida sezilarli bo’lsa ham, ular silikatlarhosil bo’lishi bosqichi jarayonida hisobga kamroq olinishi mumkin.
Shisha tarkibiga kiruvchi oksidlar va shisha omixtasi tarkibiga kruvchi xom ashyo materiallariga xos bo’lgan ba’zi bir ma’lumotlarni quyida keltiramiz:
1) SiO 2 – kvarts va qum holatlarida, ko’pgina kristall fazalarga ega. Ulardan eng muhimlari β-kvarts, α-kvarts, α-tridimit va α-kristobalitlardir. Kvarts tarkibiga 46,751% Si (atom og’irligi 28,086) va 53,249 % 0 kiradi. Qo’shilma sifatida Li, Na, Al, Ti, Mg va (OH) tarkibiga oz miqdorda kiradi. U qizdirilganida polimorf o’zgarishlarga ro’para bo’ladi:
β-kvarts 573˚C α-kvarts 870˚C α-tridimit 1470˚C α- kristbalit 1710˚C eritma.
23
Past haroratli faza - β-kvarts, geksagonal singoniyali, trigonal – trapetsoedrik simmetriyali, a= 4,903A, s=5,393A, Z=3. Kristallari ko’rinishi- m {1010}prizma, r{1011}va z{0111} musbat va manfiy romboedrlar. Ko’pincha qo’shaloq holatda uchraydi. Erish harorati 1710˚C, qatiqligi 7, solishtirma og’irligi 2,65074± 0,0001g/sm 3 , HF va NH 4 Hfdan tashqari boshqa kislatalar (HCl, HN0 3 yoki H 3 S0 4 ) larda erimaydi. Bir o’qli, musbat, n 0 =1,5442, n e =1,5533, n e - n
0 =0,0091. Rentgen ko’rsatgichlari – 3,34, 4,26, 1,82A. Xona haroratida issiqlik o’tkazuvchanligi {0001} yo’nalishiga parallel holatida 0,029, unga perpendikulyar yo’nalishda 0,016g Download 0.98 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|