Ушбу ы=ув =ылланма в 5140900 касб таълим (бинолар ва иншоотлар =урилиши) йыналиши быйича билим олаётган талабалар, 3-йиллик ма

5. 2. Kopyor va kopyor qurilmalari. 
Zavod sharoitida tayyorlangan ustun qoziqdar gruntga maxsus kopyor qurilmalari 
yerdamida yoki turli mashinalarga o’rnatilgan (traktor va ekskavtorlarga) kopyor qurilmalalari 
orqali qoqiladi. Ular asosan o’zi yurar yoki maxsus yo’l izlarida xarakatlanuvchi bo’lib ish 
maydonlarida jarayonlarni bajarilishiga qarab xarakatlanadi. Kopyor qurilmalari ustun 

---

120 
qoziqlarni ish maydonlarida kerakli joyga o’rnatishda ularni ko’tarish va o’rnatish uchun va 
ularni botirish yo’nalishida qoquvchi moslama bilan xarakatini ta’minlaydi. Kopyor qurilmasi 
pastki rama (1), yuritish moslamasi (2), aylanuvchi platforma (6), bu aylanuvchi tayanch 
moslamasi orqali pastki ramaga maxkamlanadi. Bunda mashinaning kuch qurilmalari (asosan 
elektrli), mexanizmlar (bitta yoki ikkita lebedka, bu o’z navbatida ustun qoziq va qoquvchi 
moslamani ko’tarish va ishchi xolatiga to’g’rilash uchun), boshqarish qismlari, kabina, 
muvozanatlovchi yuk, machta (3) va platformaga nisbatan yo’nalishini o’zgartirish uchun 
mexanizmlar (4) va (5) joylashtirilgan bo’ladi. Tiklash texnologiyasi qarab koper qurilmalari: 
qoquvchi bolg’a, tebranmali botirgich, titratgichli uruvchi bolg’alarga bo’linadi. Kopyorni 
asosi-pastki rama, yuritish moslamasi, aylantiruvchi o’xshab ketuvchi yuk ko’taruvchi mexanizm 
o’zi yurar kranidan iborat (5.1-rasm). Kopyorni ish jarayoni: ustun qoziq o’rnatiluvchi joyga 
o’z xarakati bilan borish, ustun qoziqni ilgich moslamalariga bog’lash, tortib ko’tarish, 
belgilangan joyga o’rnatish, ishchi xolatiga to’g’rilash, ustun qoziqga boshcha kiydirib ta’sir 
etishda, bolg’ali urishda ezilmasligi uchun) kabi ishlardan iborat bo’ladi. Koper qurilmasi 
o’z yuritish moslamalari orqali bajariladi. Agar ustun qoziqlar maydoni katta bo’lsa, bitta 
temir izlar o’rniga bir necha temir izlardan foydalaniladi. Bularning xar birida aloxida koper 
qurilmalari xarakatlanadi yoki birinchi joyga o’rnatilgan temir izlar ikkinchi bir ish joyiga 
ko’chiriladi. Ko’chirilgan temir izlar ishonchi qilib to’xtatish moslamast bilan yoki boshqa 
moslamalar orqali maxkamlab quyiladi. Barcha yuk ko’truvchi jarayonlar uchun bitta ikki 
barabanli yoki ikkita bir barabanli lebedkalar ustun qoziqlarni va qoziq tushuruvchi 
moslamani ko’tarish uchun ishlatiladi. qoziqlarni ishchi xolatiga to’g’rilash va boshlagich 
xolatida 
5.1-rasm. Aylanuvchi stvolli gidromonitor 
a-umumiy ko’rinish; b-chig’anoqlarning sxemasi. 
I-pastki chig’anoq; 2-otvalni buruvchi sharnir; 3-yuqorigi chig’anoq; 4-stvolni vertikal 
tekislikda buruvchi sharnir; 5-stvol; 6-uchlik; 7-boshqarish dastasi; 8-muvozanatlovchi 
yuk; 9-chana; 10-oboyma; 11-tayanch dumalanish podshipnigi; 12-pastki chig’anoq 
flanetsi; 13-zichlovchi material; 14-yuqorigi chig’anoq flanetsi; 15-tortuvchi bolt. 

---

121 
ushlab turish uchun ikkita aloxida ko’rsatkichli erkin xolatdagi machta talab etiladi. Bu esa 
o’z navbatida platforma qismni aylanishi va machtani qulochini 
o’zgarishi bilan bajariladi. Boshka bir ekin xolatdagi 
ko’rsakichli qism qoziqni tushirish davrida keyinchi yo’nalishni 
korrektirovkasi uchun kerak bo’ladi. Povorot platformasiga osib 
quyilgan machta qulochi va qiyaligi gidrotsilindrlar (5) va (4) 
yordamida bajariladi (5.1-rasm). 
Bunday uchta erkin ko’rsatkichli bo’lgan machtali koperlar 
universal deyiladi. Birortasi bo’lmasa yarim universal, faqat 
aylanma xarakatt bo’lsa-oddiy deyiladi. Oddiy koperlarda ishni 
bajarish tsikli, universal koperlarna qaraganda, ko’proq bo’ladi. 
Bundan tashqari qurilishda zanjirli yuritmali koperlar ishlatilib, 
ular 
asosan 
bir 
cho’michli 
ekskovatorlarni o’rnatiladi. Maxsus sharoitlarda ishlash uchun 
koperlarni ayrim qismlari sezilarli darajada o’zgartiriladi.
Sanoat va fuqaro binolarini qurilishida koper qurilmasi turli 
bazali mashinalarga osib qo’yiladi (traktor, avtomobil krani, bir 
cho’michli ekskavatorlar). Ishlab chiqarish uznligi 3...12 m 
bo’lgan ustun qoziqlar uchun kopyor qurilmalarini ishlab 
chiqarmoqda. Traktor bazasiga o’rnatilgan kopyor qurilmalari 
sinfi 100 kN aloxida energota’minoti, aylanish-burilishi qurilish 
maydonida ishlatish ishonchli xisoblanadi. Kamchiligi: aylanish 
va burilish uchun qoziqli o’rnatish davrida vaqtni ko’p sarfi 
xisoblanadi (5.2-rasm). Bunday traktorlarda machta asosan yon tomonga yoki oldingi (orqa) 
qismga joylashtiriladi. Birinchini (yon tomonga o’rnatilgan kopyor qurilmalarni) ish 
unumdorligi ikkinchisiga qaraganda yuqori bo’ladi.