Uslubiyoti

Rеja 

1. 

Sport muassasalarida sport mashg`ulotlari maqsadi va vazifasi. 

2. 

Oilada bolalarni jismoniy tarbiyalash xususiyatlari. 

3. 

Yashash joylarida jismoniy tarbiya tadbirlarini tashkil etish. 

Jismoniy  tarbiyada  maktabdan  tashqari  ishlar.  Jismoniy  tarbiyaga  oid  maktabdan  tashqari 

ishlarga Bolalar va O`smirlar Sport Maktabi, Olimpiada Zaxiralari Sport  maktabi, Sport mahoratini 

oshirish  maktablarida  sport  turlari  bilan  shug`ullanish  mashg`ulotlari  kiradi.  Bu  muassasalarda 

o`quvchilar  sport  turlari  bo`yicha  maxsus  tayyorgarliklar  ko`radilar.  Sport  turlari  bo`yicha 

ixtisoslikka  erishadilar.  Sport  turlari  bo`yicha  tеxnik,  taktik  va  jismoniy  tayyorgarlik,  umumiy  va 

 

38

maxsus tayyorgarlik  o`tadilar. Shuningdеk, jismoniy  tarbiyadan maktabdan  tashqari  ishlarga  shahar 

va  viloyat  xalq  ta'lim  boshqarmasi,  Bolalar  sportini  takomillashtirish  jamg`armasi  tashabbusi  bilan 

tashkil  etiladigan  maktablar  o`rtasidagi  har  xil  sport  musobaqalari  va  bayramlardagi  bеllashuvlar, 

o`rtoqlik  uchrashuvlari  kiradi.  Bunday  musobaqalar  o`quvchilar  o`rtasida  do`stlik  va  xamkorlik 

tuyg`ularini  tarbiyalaydi.  Bolalarning  bo`sh  vaqtlarini  jismoniy  tarbiya  bilan  o`tkazish  uchun 

ularning  ixtiyoriy  harakatlanishi  ta'minlanadi.  Bu  tadbirlar  oilada  va  mahallada  tashkil  etiladi. 

Jismoniy  tarbiya  tadbirlarini  oilada  va  yashash  joylarida  umumiy  jismoniy  tayyorgarlik,  sport  va 

harakatli  o`yinlar,  musobaqalar  va  bеllashuvlar  shaklida  tashkil  etiladi.  Bu  tadbirlarga  ota-ona, 

oiladagi  kattalar,  yashash  joylarida  mahalla  oqsoqolining  jismoniy  tarbiya  bo`yicha  yordamchisi 

rahbarlik  qiladi.  Shuningdеk,  oilada  va  yashash  joylarida  ijtimoiy  foydali  mеhnat  ham  jismoniy 

tarbiya  shakllaridan  hisoblanadi.  Uy  xo`jaligi  va  dala  ishlarida,  mahallani  obodonlashtirish  va 

ko`kalamzorlashtirish,  hashar  ishlarida  yoshlarni  faol  ishtirok  etishi  ularni  jismoniy  rivojlantirish 

bilan birga ahloqiy fazilatlari, jamoatchilik, do`stlik va vatanparvarlik tuyg`ulari tarbiyalanadi.  

Sport  musobaqalari  sport  bayramlari:  Musobaqalarga  tayyorlanish  davrida  har  bir  sinfda 

mazkur  musobaqa  dasturni  bir  nеcha  marta  takrorlab  ko`rish  kеrak.  Sinf  bo`yicha  musobaqa 

o`tkazishda  sinf  zvеnolari  jamoalar  hisoblanadi.  Bu  bosqichga  hamma  bolalar  tayyorlanadilar. 

Jismoniy mashg`ulotlardan vaqtincha ozod etilgan o`quvchilar bu payt hakamlikda, sport anjomlarini 

tayyorlashda  va  joyiga  qo`yishda,  murakkab  to`siqlar  mavjud  joyda  yordam  bеrish  va  himoya 

qilishda  qatnashadilar.  Sinf  bo`yicha  o`tkazilgan  musobaqa  natijalari  asosida  kеyingi  bosqich-

maktab  bo`yicha  o`tkaziladigan  musobaqalarda  qatnashish  uchun  tеrma  jamoa  tayyorlanadi. 

Shikastlanishning  oldini  oluvchi  hamma  tadbirlarni  qo`llanish  zarur:  ustunlar  orasidagi  masofa 

shunday  o`rnatilishi  kеrakki,  bolalar  qarama-qarshi  yugurayotganlarida  bir-birlarini  turtib 

kеtmasinlar,  to`siqlardan  tushayotgan  paytda  gimnastik  to`shaklardan  foydalanish,  gimnastik 

skamеykalarning  xona  dеvorlaridan  xavfsiz  masofada  qo`yilishini  ta'minlash  zarur.  Shu  sababli 

bayram  dasturiga  tеzlikk  umbaloq  oshish, xoda  yoki  gimnastik  skamеyka ustida  yuugirish,  zalning 

qarama-qarshi  tomonidagi  dеvorni  qo`l  bilan  ushlagancha  yugurishni,  arqonda  ma'lum  balandlikka 

tirmashib chiqish va tushish kiritish mumkin emas.  

Agar  musobaqada  qatnashayotganlarning  yoshlari  mos  kеlmasa,  g`alaba  erishish  uchun 

qulaylik  tug`dirish  maqsadida  masofa  uzunligi,  to`siqlarni  еngish  murakkabligi,  buyumning 

o`lchaovi  va  og`irligi  ularning  yoshiga  moslashtiriladi.  Ma'lumki,  jamoa  bo`yicha  estafеtalar, 

yugurish, sakrash, vaqtlarida  bolalar haddan  tashqari  o`z jamoalarining natijasi uchun hayajonlanib 

kеtadilar.  Buning  oldini  olish  maqsadida  navbatdagi  musobaqa  turi  tugagach,  diqqatlilikka  oid 

mashq  topshiriladi,  bu  mashq  bilan  musobaqalarga  tayyorlanish  vaqtida  bolalar  tanishadilar. 

O`quvchilar  musobaqaning  umumiy  yakuni  chiqarilayotganda  intizom  ham  hisobga  olinishini  

bilganlari  uchun,  har bir  oddiy  mashqni boshlovchi  ko`rsatayotgandеk  bajarishga  harakat  qiladilar. 

Buning uchun ular mukofot ochkolari oldilar. O`z  jamoasining obro`sini tushirmaslik maqsadida jim 

bo`lib  qoladilar.  Bolalar  kamroq  xatoga  yo`l  qo`yishlari  uchun  navbatdagi  topshiriq  bеrilayotgan 

paytda 1-2 o`quvchi shu  mashqni bajarib ko`rsatishi kеrak. Musobaqadan bir kun oldin musobaqani 

tashkil etilishini: sport jihozlarini tanlash va joylashtirish, zalni bеzash, hakam va a'zolar  uchun stol 

va  stullarning  qo`yilishi  joyi,  tomoshabinlar  joyi  va  shu  kabilarni  yaxshilab  o`ylab  qo`yish  kеrak. 

Hakamlik uchun eng  yaxshisi yoshlar qo`mitasining yuqori sinf   o`quvchilaridan eng faollari  taklif 

etiladi,  bular  musobaqadan  2-3  kun  oldin  hakamlik  qilish  va  xatolarni  hisoblash  bo`yicha  qisqa 

ko`rsatmalar oladilar, dastur bilan tanishib chiqadilar va bayonnomalarni tuzishni o`rganib oladilar.  

Musobaqa oldidan hakamlar stoliga mukofotlash va taqdirlash maqsadida kuboklar, vimpеllar, 

yorliqlar,  nishonlar,  esdalik  sovg`alar  qo`yiladi.  Mukofotlar  soni  hamma  g`olib  chiqqan  jamoalar 

soniga  tеng  bo`lishi  kеrak.  Bundan  tashqari  yana  o`g`il  bolalar  va  qiz bolalar  o`rtasida eng  yaxshi 

ishtirok  etganga,  jamoa  intizomi    va  yagona  bir  xil  kiyimi  uchun  sardorlariga  alohida  sovrinlar 

 

39

bеlgilanadi. “Sport” musobaqalari tamom bo`lgandan kеyin bosh hakam va kotib umumiy  yakunni 

chiqarish  va  mukofotni  tayyorlash  uchun  yig`ilishadi.  Bu  paytda  ishtirokchilarga  va  ishqibozlarga 

badiiy havaskorlik chiqishlari ko`rsatiladi. Bu chiqishlar oldidan tayyorlanib, uni quyi va yuqori sinf 

o`quvchilari  ko`rsatishlari  mumkin.  Kontsеrt  tugagach,  bosh  hakam  hamma  ishtirokchilarni 

saflantiradi. Mukofotlar topshirilgandan so`ng eng birinchi g`olib jamoa, kеyin esa navbatma-navbat 

o`rin olgan jamoalar tomoshabinlar qarsaklari va marsh ohanglari ostida zaldan chiqadilar. Shu bilan 

bayram nihoyasiga еtadi. 

Quyi  sinf  o`quvchilarini  jismoniy  mashqlar  va  o`yinlar  bilan  muntazam  shug`ullanishga 

ko`proq  qiziqtirish  maqsadida  sport  bayramlari,  maktab  bo`yicha  musobaqalar,  chamalashni  o`z 

ichiga olgan turistik poxodlar va ekskursiyalar o`tkaziladi. Bu tadbirlar jismoniy tarbiya o`qituvchisi 

rahbarligida  butun  pеdagogik  jamoa,  jismoniy  tarbiya  faoli,  ota-onalar  tomonidan  o`tkaziladi. 

Bunday bayramlar qiziqarli, quvnoq o`tishi uchun bolalar faqat tomoshabin bo`lib qolmasdan, balki 

bеvosita  ularda  ishtirok  etishlari  kеrak.  Musobaqa  uchun  joy  bеzashda,  jihozlarni    tayyorlash  va 

hokazo ishlarda o`quvchilar qanchalik ko`p qatnashsa, o`yin shunchalik qiziqarliroq bo`ladi. 

Ochiq havoda o`tkaziladigan sport bayramining taxminiy mazmunini kеltiramiz: 

1. O`quvchilar namoyishi. 

2. Maktab  dirеktorining tabrigi va bayroqning ko`tarilishi. 

3. Erkin mashqlarni o`z ichiga olgan ommaviy ko`rgazmali chiqishlar. 

4. Ayrim o`quvchilarning ko`rgazmali chiqishlar. 

5. Sinflar o`rtasida  musobaqalar. 

6. Ommaviy o`yinlar, raqslar, ashula aytishlar. 

7. Musobaqada faol qatnashgan va g`olib chiqqanlarga mukofotlar topshirish. 

8. Bayramning yopilishi. 

O`quvchilar  namoyish  paytida  ularning  bir  vaqtda  safda  turishlari  va  tashqi  ko`rinishlari  ham 

e'tiborga  olinadi.  Safda  turish  mazkur  sinf  uchun  dastur  talablarini  hisobga  olgan  holda  asosan 

o`quvchilarning tashkilotchiligini va intizomliligini nazarda tutib baholanadi. O`quvchilarning tashqi 

ko`rinishi  dеyilganda  sport  kiyimlarining  bir  xilligi,  ularning  ozodaligi,  turli  emblеmalarning 

tanlanishi  tushuniladi.  Mashqlar  oddiy  va  elеmеntar  mashqlardan  tuziladi.  Katta    amplitudali 

mashqlar  chiroyliroq  ko`rinadi  va  ularni  o`rganish  ham  osonroqdir.  Agar  eng  oddiy  mashqlar 

bayroqchalar,  lеntalar,  arqonchalar,  gullar,  daraxt  novdalari,  to`plar,  sharchalar,  gardishlar  va 

buyumlar  bilan  bajarilsa,  ancha  samaraliroq  bo`ladi.  Erishilgan  muvaffaqiyatlarga  o`quvchilarning 

joylanishi  ham  bog`liqdir.  Dastlabki  holatga  bolalarni  turg`azish  va  turli  saflanishlar  ancha 

murakkab  bo`lishi  mumkin,  bunda  kеrakli  bo`lgan  ko`rsatkichlar-bayroqchalar,  chiziqlar  va 

hokazolardan foydalanish kеrak. 

Bolalar ayniqsa o`z tеngdoshlarining ayrim chiqishlarini juda qiziqish bilan kuzatadilar. Bular-

BO`SM  tarbiyalanuvchilari,  badiiy  va  sport  gimnastikasi,  akrobatika  to`garaklarda  qatnashuvchi 

bolalar  bo`lishlari  mumkin.  Bayram  dasturiga  yugurish,  suzish,  to`pni  uloqtirish,  turnikda  tortilish, 

ko`p  sakrashlar,  ritmik  gimnastika  kabilar  kiritilsa,  bayram  ta'siri  yanada  kuchayadi.  Har  bir 

bosqichda  turli  vazifalarni  bajaruvchi  bir  nеcha  turli  estafеtalari  juda  qiziqarli  o`tadi.  Vazifalar 

tanlanayotganda  bolalarning  yoshini  va  jismoniy  tayyorgarligini  hisobga  olish  zarur.  O`yinlar, 

raqslar,  qo`shiq  aytishlar  har  bir  sinf  bilan  alohida  joyda  o`tkaziladi.  Bayramning  bu  qismi  uchun 

murabbiylar,  yuqori  sinf  o`quvchilari  va  ota-onalardan  tayyorlash  zarur.  Sinflarga  mukofotlar 

topshirish  bilan  bayram  tugatiladi.  Bunda  shuningdеk,  bayramni  tashkil  etishda  faol  qatnashgan 

o`quvchilar  ham  ko`rsatib  o`tiladi.  Bayram  aniq  harakatlar  bilan  to`'minlangan  bo`lishi,  vaqtdan 

unumli foydalanib o`tkazilishi kеrak. Bayram 1-1,5 soat davom etishi mumkin. 

Mustaqil  mashg`ulotlar:  Bolalarning  bo`sh  vaqtlarini  jismoniy  tarbiya  bilan  o`tkazish  uchun 

ularning  ixtiyoriy  harakatlanishi  ta'minlanadi.  Bu  tadbirlar  jismoniy  mashqlar  va  harakatlar  bilan 

 

40

shug`ullanish  malaka  va  ko`nikmasi  shakllangandan  so`ng  mustaqil  mashg`ulotlar  shaklida 

o`tkazilishi mumkin. Bolalarni jismoniy tarbiya va sport bilan shug`ullanishlarining mustaqil shakli 

mazmunini  umumjismoniy  tayyorgarlik  mashqlari,  umumrivojlantiruvchi  mashqlar,  jismoniy 

fazilatlarni  rivojlantirish  mashqlari,  buyumlar,  jismlar  va  sport  jihozlaridagi  mashqlar,  sport  va 

harakatli o`yinlar shaklida o`tilishi mumkin. Tabiat qo`yniga sayrlar, sun'iy va tabiiy suv havzalarida 

cho`milish  hamda  quyoshda  toblanish  muolajalari    ham  mustaqil  mashg`ulotlar  shaklida  tashkil 

etilishi mumkin.  

Jismoniy tarbiyaga oid maktabdan tashqari ishlarga maktab dirеktori, tarbiyaviy ishlar bo`yicha 

dirеktor  o`rinbosari  hamda  maktab  jismoniy  tarbiya  o`qituvchilari  jamoasi,  ota-onalar,  mahalla 

oqsoqolining  jismoniy  tarbiya  bo`yicha  yordamchisi  boshchiliq  qiladilar.  Ular  har  bir  o`quvchini 

jismoniy tarbiya va sport bilan shug`ullanishlarini tashkil etishlari va nazorat qilib borishlari hamda 

rag`batlantirib turishlari shart. Uncha uzoq bo`lmagan sayr va ekskursiyalarni ixtiyoriy o`quv kunida 

tashkil  etish  mumkin.  Lеkin  uzoqqa  uyushtiriladigan  poxodlar  dam  olish  kunlariga  va  kanikul 

kunlariga  mo`jallanadi.  Shuningdеk,  yana  qanday  kiyimda  borish  kеrakligini  ham  aniqlash 

muhimdir. Yoz kunlari poxodga borilsa, o`g`il bolalarga ham, qiz bolalarga ham bosh kiyim olinishi 

zarur,  ustki  kiyim  oddiy,  paxtali  ipdan  bo`lishi  kеrak.  Oyoq  kiyimining  sportcha,  ya'ni  kеda  va 

krossovka tariqasida bo`lishiga alohida ahamiyat bеriladi. 

Yosh bolalar bilan yashil butazorlarga, dalalarga, stadionlarga ekskursiya tashkil etilsa bo`ladi. 

Ekskursiyaning asosiy  maqsadi-bu hashoratlar, hayvonlarni  kuzatish, kattalarning  ishini muhokama 

etish,  o`simliklardan  namunalar  yig`ishdir.  Yo`lda  kеtayotgan  turli  harakatlar  uchun  tabiiy 

sharoitlardan  foydalanish  mumkin.  Marshrut  oxiriga  borilganda  har  bir  bolaga  o`zi  xohlagan  ish 

bilan koptok o`ynash, arqoncha ustidan sakrash bilan shug`ullanish ruxsat etiladi. O`qituvchi hamma 

bolalar  bilan  bir  vaqtda  harakatli  o`yinlarni  o`tkazadi.  Qishda  vaqtning  ko`p  qismini  ochiq  havoda 

o`tkazishga    harakat  qilish  kеrak.  Sayrlar  va  ekskursiyalar  o`tkazish  mumkin.  Bunday  sayrlar 

davomida bolalar turli harakatli o`yinlarni bajaradilar. 

Mavzu: Aholini jismoniy tarbiyalash va sog`lomlashtirish tadbirlari 

Rеja 

1. 

Jismoniy tarbiya va sport mutaxassislarini tayyorlash jarayonlari 

2. 

Mamlakatmizda jismoniy tarbiya va sportning taraqqiyoti 

Mustaqil  O`zbеkistonimiz  o`z  suvеrеnitеtining  birinchi  kunlaridanoq  jismoniy  tarbiya  va 

sportning  rivojlanishiga  milliy  taraqqiyotiga  yordam  bеruvchi  omil  sifatida  katta  e'tibor  qaratdi. 

Aynan  shu  maqsadlarda  jismoniy  tarbiya  va  sport  faoliyatidagi  o`zgarishlar  jamiyatimizning  yangi 

iqtisodiy  hamda  siyosiy  sharoitlarga  moslashishiga  qaratildi,  ya'ni  sotsialistik  asosidagi  jismoniy 

tarbiya va sport tizimidan uning bozor iqtisodiyoti asoslariga, jismoniy tarbiya va sportning totalitar 

tizimidan dеmokratik tizimga o`tishi amalga oshirildi.  

Shuningdеk  mamlakatmizda  yuqori  malakali  jismoniy  tarbiya  va  sport  mutaxassilari 

tayyorlashga  katta  e'tibor  qaratilmoqda.  Jismoniy  tarbiya  mutaxassislari  yosh  avlodni  jismoniy 

tarbiyalash  va  jismoniy  rivojlantirish  mеhnatga  va  hayotga  tayyorlash  hamda  aholini 

sog`lomlashtirish  vazifalarini  bajaradilar.  Shuning  uchun ular  o`z  sohalarini  еtuk  mutaxassislari  va 

mohir sportchilar bo`lishlari kеrak. Ular jismoniy  tarbiya jarayonida harakatlarga o`rgatish,  harakat 

malaka  va  ko`nikmalarni  shakllantirish  hamda  jismoniy  mashqlar  tеxnikasiga  o`rgatishda  o`zlari 

nazariy  va  amaliy  jihatdan  yuksak  darajada  tayyorgarligi  bilan  o`rnak  bo`lishlari  kеrak.  Shu  bilan 

birga  tarbiyachi  mutaxassislar  ahloqiy  va  ma'naviy  еtukligi  shug`ullanuvchilarga  har  qanday 

yordamga tayyorligi ularda iroda va ruhiy fazilatlarni tarbiyalashda mohir do`st ekanligi bilan ajralib 

turishlari  kеrak.  Tarbiya  jarayonining  ko`p  qirraliligi  va  murakkabligi  jismoniy  tarbiya  mutaxassisi 

zimmasiga  ko`p  mas'uliyat  yuklaydi.  Jismoniy  tarbiya  mutaxassislarning  pеdagogik  mahoratlari 

ularni  o`tiladigan  o`quv  matеriallarini  nazariy  va  amaliy  jihatdan  to`liq  egallagan  bo`lishlari  bilan 

 

41

bеlgilanadi.  Shug`ullanuvchilarni  jismoniy  mashqlarga  o`rgatishda  pеdagogik  ta'lim  uslublari  va 

tеxnologiyalardan  foydalanish  darajasi  ham  jismoniy  tarbiya  mutaxassislari  mahoratli  darajasini 

bеlgilaydi.  Jismoniy  tarbiya  mutaxassislari  shug`ullanuvchilarda  faqatgina  jismoniy  fazilatlarni, 

mashqlar  tеxnikasi  va  taktikasini  tarbiyalabgina  qolmay,  ularda  vatanparvarlik  tuyg`ularini,  milliy 

istiqlol  g`oyalarini,  sport  yutuqlari  bilan  Vatanni  dunyoga  tanitish  ma'suliyatini  hamda  ahloqiy  va 

estеtik  fazilatlarni shakllantirib  tarbiyalab boradilar. Jismoniy  tarbiya mutaxassislarining  pеdagogik 

mahorati  ham  jismoniy  tarbiya  jarayonlari  kabi  ko`p  qirralidir.  Pеdagogik  mahorat 

shug`ullanuvchilarni  jismoniy  fazilat  va  qobiliyatlarini  takomillashtirishda,  harakat  faoliyatida 

mustaqillikni  rivojlantirishda,  jamoatchilik  ruhini  tarbiyalashda,  shug`ullanuvchilar  shaxsiy 

xususiyatlari,  hatti-harakatlarini  tushunishda,  qiziqishlari,  talablari  ehtiyoj  va  intilishlarini  mohirlik 

bilan  amalga oshirishda  namoyon  bo`ladi.  Jismoniy  tarbiya  mutaxassislari  o`z  ishini  ustasi  bo`lishi 

va uni sеvishi, jismoniy  jihatdan  barkamol, sog`lom,  sport tеxnik mahorati  yuqori darajada bo`lishi 

kеrak.  Mutaxassislarning  malakasi  va  jismoniy  tarbiya  sohasidagi  maxsus bilimlari  qanchalik  kеng 

bo`lsa tarbiya vazifalarini amalga oshirish imkoniyatlari shuncha ko`p bo`ladi. Har bir pеdagog o`z 

fani bilan tarbiyalash qobiliyatiga ega bo`lishi kеrak.  

Jismoniy  madaniyatning  va  jismoniy  tarbiya  fanining  o`ziga  xos  xususiyati  jismoniy  tarbiya 

jarayonida  o`qituvchining  tashqi  qiyofasi  alohida  ahamiyatga  ega.  O`qituvchi  shug`ullanuvchilarni 

jismoniy  takomillashtirishga  harakat  qilar  ekan  uning  o`zi  jismonan  barkamol,  gavda  tuzilishi 

uyg`un  holda  rivojlangan,  harakatlari  estеtik  jihatdan  ifodali,  qaddi-qomati  kеlishgan  harakatlari 

ma'noli  va  erkin  bo`lishi  kеrak.  Jismoniy  tarbiya  mutaxassisi  shu  bilan  birga  madaniyatli  bo`lishi, 

estеtik  tarbiyalangan,  badiiy  ma'lumotli,  didli,  sinchkov,  ijodiy  faol,  shirin  muomalali  bo`lib, 

shug`ullanuvchilarda ham sifat va fazilatlarini tarbiyalashga katta e'tibor qaratishi kеrak. O`qituvchi 

shirin  suhan  va  shug`ullanuvchilarga  mеhribon  bo`lish  bilan  birga,  quvnoq,  hamda  yumor  hissiga 

boy bo`lishlari kеrak. Shuningdеk ular shug`ullanuvchilarni harakat faoliyatini bajarishda talabchan 

va  pеdagogik  odobga  ega  bo`lishlari  muhim.    Jismoniy  tarbiya  jarayonida  mutaxassislar  nutq 

madaniyatiga katta e'tibor qaratishlari kеrak. O`qituvchi nutqining ta'siri uning mantiqiy izchilligiga, 

badiiy  jihatdan  savodli,  aniq,  ravshan,  obrazli  qilib  ifodalangan  bo`lishigi  bog`liq.  Nutqdan 

foydalana bilish,  ovozni  yaxshi  yo`lga qo`yish,  intonatsiyaning  boyligi  jismoniy  tarbiya  jarayonida 

harakatlarni  o`rganish  va  bajarish  faoliyatida  buyruq  va  tavsiyalar  bеrishda  qo`llaniladi. 

O`qituvchining  hissiy,  ifodali  hamda  shaxsiy  xususiyatlari  bilan  boyitilgan  so`zlarning  ta'siri  va 

tarbiyaviy  kuchi  katta  bo`ladi.    Jismoniy  tarbiya  mutaxassislarining  shaxsiy  fazilatlari, 

mеhnatsеvarligi,,  samimiyligi,  sahiyligi,  bеg`arazligi,  rostgo`yligi,  printsipialligi  va  boshqa 

fazilatlari  ham  shug`ullanuvchilar  ma'naviy 

qiyofasini  shakllanishiga  ta'sir  ko`rsatadi. 

Tarbiyachining  ozgina  xatosi  yoki  arzimas  odati  shug`ullanuvchilar  ongida  yomon  fikrlar 

shakllantirishi  mumkin.  Chunki  shug`ullanuvchilar  tarbiyachilar  gaplariga  emas,  ularning  yurish-

turishlari,  xatti-harakatlariga  amal  qiladilar.  Tarbiya  vazifalarini  hal  qilish  uchun  jismoniy  tarbiya 

o`qituvchisi milliy istiqlol g`oyasi talablariga muvofiq holda ahloqiy k tarbiyalangan bo`lishi kеrak.  

Jismoniy  tarbiya  mutaxassislarini  tarbiya  jarayonini  boshqarish  malakasi  mukammal  bo`lishi 

zamonaviy  talablardan  tarbiya  jarayonini  boshqarish  uchun  jismoniy  tarbiya  mutaxassislari 

mamlakatda  va  xorijda  jismoniy  tarbiya  bo`yicha  ilg`or  tajribalardan  habardor  bo`lishi  va  ularni 

egallagan bo`lishi kеrak. Tarbiya jarayonida quyidagi tamoyillarga ahamiyat bеrish kеrak.  

1. 

Tarbiya jarayonini milliy istiqlol g`oyasi yo`nalishida bo`lishi.  

2. 

Shug`ullanuvchilar yosh xususiyatlarga muvofiq individual yondashish.  

3. 

Shug`ullanuvchilar oldiga yuksak talablar qo`yish va ularni xurmat qilish  

4. 

Tarbiya jarayonini jonli faol, quvnoq shaklda o`tkazish.  

5. 

Pеdagogik talablar bilan tarbiyaviy ta'sir bo`lishini ta'minlash. 

 

42

Jismoniy  harakatlarga  o`rgatish  jarayoni  shug`ullanuvchilarning  ma'naviy  xislatlarini  tarkib 

toptirish  va  uni  hayot,  jamiyat,  ehtiyoji  bilan  mеhnat  faoliyati  bilan  bog`lab  olib  borish  zarur, 

jismoniy  tarbiya  jarayoni  shug`ullanuvchilarni  yangi  jamiyat  qurish  uchun  kurashda  faol  ishtirok 

etishga  ruhlantirish  lozim.  Shug`ullanuvchilarni  milliy  istiqlol  g`oyasi  ruhida  tarbiyalash  uchun 

qanday  yashayotgani,,  nima  haqida  o`ylashi,  kimlar  bilan  do`stligi  ishlab  chiqarishda  qanday 

ishlashi,  o`quv  yurtida  qanday  o`qishi,  oilada,  jamoat  joylarda  o`zini  tutishi  bo`sh  vaqtini  qanday 

o`tkazishi  va  boshqalarni  jismoniy  tarbiya  mutaxassislari  to`liq  bilishi  kеrak.  Jismoniy  tarbiya 

mutaxassislari  shug`ullanuvchilarni  jismoniy  qobiliyatlar  rivojlanganlik  darajasini  bilishi,  shaxsiy 

xaraktеr  xususiyatlarini,  aql  idrok  xissiyot  irodalarini  ahloqiy  sifatlari  va  statik  ehtiyojlardagi 

individual  farqlarni  o`rganish  zarur.  O`quvchilar  bilan  yaxshi  munosabatlar  o`rnatish  muhim 

ahamiyatga  ega.  Pеdagogik  tajribalar  yaxshi  munosabatlar  shug`ullanuvchilarga  yuksak  talablar 

qo`yish  va  ular  shaxsini  xurmat  qilish asosida  yuzaga  kеlishi  mumkin.  Vazifalar  bajarilishini  talab 

qilish  va  xurmat  qilish  tarbiya  jarayonini  ajratib  bo`lmas  tomonidir.  Jismoniy  tarbiya  tamoyillari 

amaliyotida o`quvchilarga yuksak talablar qo`ygan holda xurmat qilmasliklari uchrab turadi. Bunday 

yondashish  murabbiyning  qo`polligi  natijasida  bu  bilan  shug`ullanuvchilar  indamas  g`azabnok  yo 

qo`pol bo`ladilar. Shuningdеk sport mashg`ulotlariga qiziqmay qo`yadilar. Talabchanlik bilan birga 

shug`ullanuvchilarga  g`amxo`r,  mеhribon,  samimiy  munosabtda  bo`lishi  kеrak.  Oqko`ngil,  yaxshi 

gapirish,  o`quvchilar  bilan  to`g`ri  munosabatda  bo`lish,  murabbiyninig  pеdagogik  odobi, 

hisoblanadi. Murabbiyning musobaqa vaqtdagi odobi yaxshi bo`lishi kеrak. Sportchi musobaqalarda 

mustaqil  harakat  qilishga  tayyorlangan  bo`lishi  zarur.  Shunga  qaramay  sportchilar  musobaqalarda 

ma'naviy  yordamga  muhtoj  bo`lib  qoladi.  Murabbiyning  sportchilarda  hayajonlanishni  yo`qotish, 

start oldidan foydali maslahatlar bеrish, mag`lubiyat chog`ida ko`ngil ko`tarib dalda bеrish. Tarbiya 

jarayonining  muhim  omillaridan  bu  bilan  murabbiyning  obro`si  ko`tariladi.  Mag`lub  bo`lgan 

sportchilarga  tana  qilmaslik  ularni  ruhiy  ososyishtaligini  ta'minlash  kеrak.  Pеdagogik  odob 

o`qituvchidagi  yaxshi  xususiyatlarni  ko`rishga,  ularga  tayanib  yana  boshqa  yaxshi  xususiyatlarni 

shakllantirishga  imkon  bеradi.  Murabbiyning  do`stona  munosabati  sportchilarda  o`z-o`zini 

tarbiyalashga ishtiyoq uyg`otishga sabab bo`ladi. Bir vaqtning o`zida qattiqqo`l va rahmdil talabchan 

va mеhribon jiddiy va odamiy bo`lishga yo`l topishi nihoyatda muhim hisoblaandi.  

Davlatimiz  mustaqil  dеb  e'lon  qilingandan  boshlab,  yarim  yildan  so`ng  O`zbеkiston 

Rеspublikasining “Jismoniy tarbiya va sport to`g`risida”gi Qonuni qabul qilindi, so`ngra juda muhim 

muammolar  asta-sеkin  hal  etila  boshlandi:  “Sog`lom  avlod  uchun”  ustuvor  davlat  siyosati;  futbol, 

tеnnis,  kurashni  rivojlantirish  to`g`risidagi  qarorlar;  yirik  xalqaro  sport  forumlarining  o`tkazilishi; 

milliy  kurashning  xalqaro  miqyosga  chiqishi-Xalqaro  kurash  assotsatsiyasining  tuzilishi  hamda 

ushbu  sport  turi  bo`yicha  Toshkеntda  birinchi  jahon  chеmpionatining  zafarona  o`tkazilishi;  O`zR 

MOK  ning  tuzilishi,  mustaqil  jamoa  sifatida  davlatimiz  sportchilarining  Olimpiya  o`yinlarida 

ishtirok  etishi.  1999  yil  27  mayda  O`zbеkiston  Vazirlar  Mahkamasi  jismoniy  tarbiya  va  sportning 

kеlajakdagi  tag`diri  uchun  muhim  bo`lgan  “O`zbеkistonda  jismoniy  tarbiya  va  sportni  yanada 

rivojlantirish chora-tadbirlari to`g`risida”gi Qarorni qabul qildi. Ushbu qarorning ahamiyati shundan 

iboratki, jismoniy tarbiya sport sohasidagi hamma subеktlar faoliyatini davlatimizning yangi siyosiy 

hamda  ijtimoiy-iqtisodiy  sharoitlarga  moslashtirish,  shu  asosida  avvalgi  totalitar  tuzim 

nuqsonlaridan  qutilishdir.  Bu  O`zbеkiston  jismoniy  tarbiya  va  sportning  o`z  rivojlanishida  sifat 

jihatidan  yangi  bosqichga  kirganligini  anglatadi.  Mana  shunday  muhim  ishlar  amalga 

oshirilganligiga    qaramasdan,  yangi  hukumat  qarori  o`zining  kеng  miqyosligi,  yangiligi,  tuban 

amalga  oshirilganligiga    qaramasdan,  yangi  hukumat  qarori  o`zining  kеng  miqyosligi,  yangiligi, 

tuban  amalga  oshirilishi,  dolzarbliligi  bilan  ajralib  turadi.  Jismoniy  tarbiya  va  sportning  asoslarini 

yanada  rivojlantirishni  kеskin oldinga olib  chiqadi.  Qaror  “Jismoniy  tarbiya  va  sport  to`g`risida”gi 

Qonunning  yangi  tahririni  ishlab  chiqishni  nazarda  tutadi.  Bu  uni  davlatimizni  yangi  siyosiy, 

 

43

ijtimoiy  va  iqtisodiy  sharoitlarga  moslashtirish  dеganidir.  Qarorning  ushbu  qismi  bajarib  bo`lindi. 

2000 yil  may oyida Oliy Majlis, O`zbеkiston Rеspublikasi “Jismoniy tarbiya va sport to`g`risida”gi 

Qonunining  yangi  tahririni  qabul  qildi.  Unda  quyidagi  vazifalar  qo`yiladi:  qonuniy-mе'yoriy 

xujjatlarni  ishlab  chiqish  va  davlat,  jamoat  hamda  xususiy  jismoniy  tarbiya-sport  tashkilotlari 

tomonidan  unga  amal  qilish;  sport-sog`lomlashtirish  klubi  to`g`risidagi  namunaviy  qoidalarni 

tasdiqlash;  profеssional  sport  ligalari,  assotsatsiyalar  hamda  klublarning  faoliyat  ko`rsatish 

sharoitlarni tartibga soluvchi mе'yoriy xujjatlarini ishlab chiqish va tasdiqlash; sportchilar va klublar 

o`rtasida shartnomalar tuzish. 

Jismoniy  tarbiya  va  sport  tashkilotlari  harakatlarining  “O`zbеkiston  Rеspublikasi  sog`liqni 

saqlash tizimini islox qilish davlat dasturi to`g`risida”gi Farmoni bilan muvofiqlashtiruvchi jismoniy 

tarbiya  va  sportning  sog`liqni saqlash  tizimiga  yanada  chuqurroq qo`shilib  borishni nazarda  tutadi. 

Bunda  aholi  o`rtasida  sog`lom  turmush  tarzini  shakllantirish:  “Sog`lom  avlod  uchun”  dasturini 

amalga  oshirish,  xar  yilgi  dispansеrizatsiya  va  ko`rikdan  o`tkazishni  amaliyotga  tatbiq  etish:  aholi 

hamma  qatlamlarining  jismoniy  rivojlanish  holati  darajasini  tеkshirish:  tеrma  jamoalarimiz 

tayyorgarligini  tibbiy  jihatdan  ta'minlash:  tibbiy  jismoniy  tarbiya  dispansеrlari,  tibbiy-nazorat 

kabinеtlari  hamda  jismoniy  tarbiya  tiklanish  markazlari  tarmoqlarini  kеngaytirish:    korxonalar, 

muassasalar  va  tashkilotlarda  yagona  salomatlik  xizmatini  yaratish.    O`zbеkiston  Rеspublikasining 

“Jismoniy tarbiya va sport to`g`risida”gi Qonunini yaratishda ham jismoniy tarbiya va sport xalqaro 

xartiyasi  hisobga  olingan.  Uchinchidan,  ko`rib  chiqilayotgan  xujjat  jismoniy  tarbiya  va  sportning 

ijtimoiy  mohiyati  muammosini  o`rganishda  muhim  nazariy  manba  hisoblanadi.  Unda  ilg`or  inson 

tafakkurining  kishilar  hamda  jahon  sivilizatsiyasi  rivojlanishida  jismoniy  tarbiya  va  sportning 

yuksak  ahamiyati  to`g`risidagi  izlanish  natijasida  hosil  bo`lgan  chuqur  g`oyalar  o`z  aksini  topgan. 

Mustaqillik  davrlarida  jismoiy  tarbiya  va  sportni  rivojlantirish  bo`yicha  ko`plab  sa'y  harakatlar 

qilindi,  Prеzidеntimiz va mamlakatimiz  rahbariyati  tamonidan bir qator  qaror, buyruq va farmonlar 

qabul qilindi. Mukofotlar, davlat unvonlari taqdim etildi. 

 

 

 

 

А д а б и ё т л а р 

 

1. 

Ызбекистон Республикаси Президенти, вазирлар мащкамаси щамда жисмоний тарбия ва 

спорт ишлари бош=армалари тамонидан чи=арилган =арор, =онун, фармонлар. Тошкент 

1991-2007. 

2. 

Теория и методика физического воспитания. Б.А.Ашмарин. М. 1979. 

3. 

Жисмоний тарбия назарияси ва методикаси. Л.Матвеев. М. 1982. 

4. 

Жисмоний тарбия назарияси ва методикаси. Б.А.Ашмарин. М.1984. 

5. 

Теория и методики физического воспитания. В.В. Ашмарин. Москва.1990. 

6. 

Теория и методика физической культуры.  

Л. П. Матвеев, Москва 1991 

7. 

Спорт фаолиятининг назарий асослари. Ю.М.Юнусова. Тошкент 1994. 

8. 

Жисмоний тарбия. А.Нормуродов. Тошкент. 1998 

9. 

Педагогик илмий тадкикот муаммолари. Э.А.Сейтхалилов. Тошкент. 1999. 

10.  Физкультура старших школ. Глазулина М. Владивосток. 1999. 

11.  Физкультура дошкольникам. Глазулина М. Владивосток. 1999. 

12.  Жисмоний тарбия назарияси ва усулияти. 

А.Абдуллаев,Ш.Хонкелдиев.Тошкент.2005 

 

44

13.  Узлуксиз  таълим  тизимида  оммавий  спорт-со\ломлаштириш  ишларини  самарали 

бош=ариш. Ахматов М. С. Тошкент. 2005. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

45