Usmanova Lola Ahmadovna mirzo g‘olib maktublarida fe’lga oid kategoriyalarning ifodalanishi

“Muhre G‘alib” (“G‘olibning tamg‘asi”) 
Dastavval G‘olibga uning xatlarini jamlab kitob shaklida chop ettirilishi 
yoqmagan. Mirzo Hargopal Tafta va Munshi Shevnarain G‘olibdan bu xatlarni 
tuzib chop etishga ruhsat so‘raganlarida G‘olib ularga shu qadar keskin rad javobini 
berganki, ikkisi bu fikrdan qat’iyan voz kechgan
26
.
Taxminan ikki yildan so‘ng Chodhri Abdug‘afur Surur va Munshi Mumtoz 
Ali Xon Sururga yozilgan xatlarni chop ettirishga kirishdilar. Bu kishilar G‘olibdan 
ruhsat olishni joiz deb bilmadilar. Surur bu to‘plamga bir muqaddima yozdi va 
uning nomini tarixiy nom “G‘olib muhri” deb atadi. Bu nom bilan 1278 (1862-
1861) yillar namoyon bo‘ladi. Xatlarning bu to‘plami 1861 yoki 1862 yilda 
to‘plangan edi. Bir qancha vaqtdan keyin Munshi Mumtoz Alo Xonda yana boshqa 
kishilarga yozilgan xatlarni bu to‘plamga kiritish istagi tug‘ildi, shu bilan u yana bir 
qancha xatlarni qo‘lga kiritish harakatini boshlab yubordi. Natijada bu to‘plamning 
nashr etilishi keyinga qolib ketdi.
“Intixabe G‘alib” (“G‘olib saylanmalari”) 
G‘olib Doktor Mavlavi Ziyouddinning buyrug‘iga asosan ehtimol ingliz 
ofitser va askarlariga urdu tilini o‘rgatish uchun o‘zining urdu nazmi va nasrining 
bir qisqacha saylanmasini tuzgan edi. Bu saylanma 1866 yilda chop etilgan edi. U 
“Ude hindi” va “Urduye mualla”dan oldin chop etib bo‘lingan edi. G‘olib Mavlavi 
Ziyouddin Xon uchun yozdirgan nusxasi Muhammad Abdurazzoq Rashidga nasib 
etdi. U bu saylanmani yig‘ib 1926 yilda “Chishtiya Press” bosmaxonasida 
Haydarobodda chop ettirdi. Uning ikkinchi nashri 1943 yil “Dine Muhammad 
Press” bosmaxonasida Lahorda chop etildi
27
. 
26
.ص ١١١ – .١٨٨١ ،سرشلبپ رمک نورا للا نئاران مار :.دابآہلا – .للہام ودرا .بلاغ ناخلالادسا ازرم 
27
.ص ١١ – .١٨٨٤ ،گرام بلاغ ناویا ،ٹویٹیٹسنا بلاغ :۔یلد یئن – .لوادلج.طوطخ ےک بلاغ .مجنا قیلخ 

---

22 
Bu saylanmaning qo‘lyozma nusxasi Doktor Abdusattor Siddiyqining mulki 
edi. Uning fotonusxasi G‘olib institutida Yangi Dehlida saqlanadi. Molik Ram 
Sohibning aytishicha, bu saylanma 40 sahifadan iborat, holbuki qo‘lyozma nusxa 
jami 30 sahifadan iborat. Bu saylanmaning boshida G‘olibning so‘z boshisi 
kiritilgan edi. Undan keyin Mirzo Rajab Alibek Suruning “Gulzare Surur” 
(“Sururning chamani”) va Xo‘ja Badriddin Xonning “Hadoiqul Anzor” (“Nazar 
bog‘lari”) ga G‘olibning yozgan so‘z boshi “Urduye mualla”ga kiritilgan. Keyin 
Mir Mehdi Majruh nomiga G‘olibning 12 ta xati bor. Undan so‘ng 2 ta masal va 1 
ta latifa. Ikkinchi qismida 39 ta urdu tilidagi she’rlar va oxirida shu kitobga taaluqli 
G‘olibning yozgan bir kichkinagina nasriy matni bor
28
.
G‘olib institut kutubxonasida saqlanayotgan bu to‘plamning foto nusxasini 
ko‘rib bu yana bir qandaydir nusxadan ko‘chirilganligini bilsa bo‘ladi. Hamma 
xatlarning boshidagi hoshiyada “Muqabile namuda shud” deb yozilgan va matnga 
qo‘shimcha izohlar bor. Bu xatlarning G‘olib nazaridan yana bir bor o‘tganligini 
ko‘rsatadi.